SELÇUKLULARDA OKÇULUĞA GENEL BİR BAKIŞ

Türklerde okçuluğun tarihi Türklerin tarih sahnesindeki varlığı kadar geriye gider. İslâm öncesi dönemde olduğu gibi Türklerin İslâmiyeti kabul etmelerinden sonra da okçuluktaki ustalıkları devam etmiştir. Türklerin belirleyici vasıflarından olan okçuluk, Türk tarihinin kültürel yapı taşlarının en önemlilerindendir. Türkleri diğer milletlerden farklı kılan pek çok özelliklerden biri de savaş sanatında gösterdikleri mahirane başarılar olmuştur. Askerî unsur olarak istifadenin yanı sıra ok ve yay’a dair Türk tefekküründe oluşan bir takım siyasî, hukukî ve sosyal manalar son derece köklü izler bırakan ve bu meyanda yansımaları ile hafızalarda temerküz eden değerlerdir. Savaş silahı olmasının yanı sıra günlük hayatın bir parçası olan ok’un kullanımı Türk tarihinin bilinen en eski dönemine kadar uzanmaktadır. İslâmiyet’ten önce Türk yaşayışına damgasını vuran okçuluk İslâmiyet’ten sonra inanç ve düşünüş zemininde aynı canlılığını muhafaza etmiştir. Asırlar boyunca savaşların değişmez silahı olan ok ve yay Türk zaferlerine katkı sağlayan en önemli etkendi. Selçukluların okçuluktaki ustalıkları ile Maveraünnehir, Horasan, Irak ve Suriye’de Türk hâkimiyeti uzun yıllar devam etmiştir. Bununla birlikte okun gücüyle Anadolu’nun kapılarını Türklere açarak Türk vatanı haline gelmesini sağlamışlardır. Ok ve ok’a dairler Selçuklularda askerî üstünlük, hâkimiyet, tabiyyet ve gücü simgelerdi. Bu makalede Türk hayatında önemli bir yeri olan okçuluğun Selçuklular dönemindeki durumu, kaynaklardaki bilgiler ışığında tespitler ve açıklamalarla izah edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Ok, Yay, Türkler, Selçuklular, Okçuluk

A General View Of Archery In Seljuqs

The archery in Turkish history has an ancient place as much as their existence within the world history. In both pre- and post-Islamic period, their elegant skills in archery have been continued. One of the determinant characteristic of Turks, archery is one of the most essential cultural building stones of the Turkish History. One of the numerous characteristics of Turks, which distinguishing them from the other nations is that their proficient success in the martial art. In addition to referrals in terms of military, bow and arrow are the values representing deep political, judiciary and social meanings within the Turkish philosophy and they were engraved in minds based on their reflections in those long-established public areas. Using arrow in daily life, beside its purpose as an arm, can be traced back to the ancient periods of the Turkish history. Art of archery dominant in the Turkish life in the pre-Islamic period had preserved same significance after Islam on the faith and philosophical ground. Bow and arrow, constant armory of Turks for centuries in their wars was the most primary factor which contributed their victories. By means of Seljuqs proficiency in archery, Turkish rule on Transoxiana, Khorasan, Iraq and Syria had been lasted for long period of time. Moreover, archery factor opened the gates of the Anatolia to Turks and allowed them to embrace there as a home country. Arrow and relevant terms referred superiority, nationality, military dominance and strength in Seljuq culture. In the present study, position of archery in the Seljuqs period, which has a significant place in Turkish culture, was elucidated through findings and explanations based on the information from the relevant literature sources.

Keywords:

Arrow, Bow, Turks, Seljuqs, Archery,

PDF

___

Abû’l-Farac (1999), Abû’l-Farac Tarihi, C. I, Türkçeye çev. Ömer Riza Doğrul, TTK, Ankara. Aksarayî, Kerîmüddin Mahmud (1999), Müsâmerüt ül-Ahbâr, Nşr. Osman Turan, 2. Baskı, TTK, Ankara. Alptekin, Coşkun (1989), “Musul Atâbeyliği”, C. 7, Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, İstanbul, 533-578. Attaliates, Michael (1853), Historia, Bonn. Baykara, Tuncer (1997), I. Gıyaseddin Keyhüsrev (1164-1211) GaziŞehit, TTK, Ankara. Buharalı, Eşref (2002), “Sultan Nureddin Mahmud Zengî”, Kafalı Armağanı, Ankara. Comnena, Anna (2000), The Alexiad, Trans. E. S. S. Dawes, Cambridge. Kommena, Anna (1996), Alexiad, Malazgirt'in Sonrası, Çev. Bilge Umar, İnkılâp Kitabevi, İstanbul. Çaycı, Ahmet (2008), Selçuklularda Egemenlik Sembolleri, İz Yayıncılık, İstanbul. Çetin, Altan (2004), “Selçuklu Teşkilâtı’nın Memlûklere Tesiri”, Belleten, C. LXVIII, S. 251, 1-24. Çetin, A (2011), “Memlûk Devletinde Okçuluk”, Gazi Türkiyat, Sayı 9, 67- Çetin, Kenan (2006), “İran’dan Anadolu’ya Selçuklu Paraları”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Ens. Dergisi, Sayı 29, 183-194.
Dede Korkut Kitabı (2003), Haz. M. Ergin, yayına haz. Murat Emre Şahin, Hasan Kadıköylü, 2003. Ebül Gazi Bahadır Han (ty.), Türklerin Soy Kütüğü (Şecere-i Terakime), Haz. Muharrem Ergin, Tercüman 1001 Temel Eser. Eflakî (1976, 1980), Menâkib al-Ârifin, I-II, Yay. Tahsin Yazıcı, TTK, Ankara. Eralp, Nejat (1993), Tarih Boyunca Türk Toplumunda Silâh Kavramı ve Osmanlı İmparatorluğunda Kullanılan Silâhlar, TTK, Ankara. el-Câhiz (1988), Hilâfet Ordusunun Menkıbeleri ve Türklerin Fazîletleri, Çev. R. Şeşen, 2. Baskı, Ankara. el-Erzurumî, Hüseyin b. Ahmet (2003), Hulasa Okçuluk ve Atçılık, Haz. İ. Delice, Kitabevi, İstanbul. el-Hüseynî (1999), Ahbârü’d-Devleti’s-Selçukiyye, Çev. Necati Lügal, TTK, Ankara. el-Hüseynî Yezdî (1388), El-Urâda Fî El-Hikâye Es-Selcûkîyye, Neşr. M. Mirşemsi, Tahran. Esin, Emel, (2004), Orta Asya’dan Osmanlıya Türk Sanatında İkonografik Motifler, Kabalcı, İstanbul. Göksu, Erkan (2013), Okla Yükselen Millet, Konya. Göksu, E. (2010) “Ok ve Yayın Türk Devlet Geleneği ve Hâkimiyet Anlayışındaki Yeri”, Turkish Studies, 5/2 (2010), 986-1011. Ioannes Kinnamos’un Historia’sı (2001), Çev. I. Demirkent, TTK, Ankara. İbn Bîbî (1956), el-Evâmirü’l-Alâiyye fî’l-Umûri’l-Alâiyye, Tıpkı Basım, Önsöz ve Fihristi Haz. Adnan Sadık Erzi, TTK, Ankara. İbn Bîbî (1996), el-Evâmirü’l-Alâiyye fî’l-Umûri’l-Alâiyye, Türkçe terc. Mürsel Öztürk, C. I, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara. İbnü’l-Esir (1987), el-Kâmil fi’t-Tarih, X, Çev. Abdülkerim Özaydın, İstanbul. Kaegi, Walter Emil (1964), The Contribution of Archery to the Turkish Conquest of Anatolia, Speculum, 39/1, 96-108; Türk. Terc. Y. Ayönü (2001), “Anadolu’nun Türkler Tarafından Fethine Okçuluğun Katkısı”, TİD, XVI, 239, 2 Kafesoğlu, İbrahim (1997), Türk Millî Kültürü, İstanbul. Kâşgarlı Mahmud (2013), Divanü Lûgat-it-Türk, C. I, Çev. B. Atalay, TDK: Ankara.
Kesik, M. (2011), At Üstünde Selçuklular, Timaş, İstanbul.
Khoniates, Niketas (1995), Historia, TTK, Ankara.
Koca, Salim (2002), “Büyük Hun Devleti”, Türkler, C. I, 687-708.
Köprülü, M. F. (1331), “Selçukîler Zamanında Anadolu’da Türk Medeniyeti”, Milli Tetebbular Mecmuası, II/ 5, 193-232. Köymen, M. A. (1983), Alp Arslan ve Zamanı II, Ankara Ün. Dil ve Tarih Coğrafya Fak. Yay., Ankara. Köymen, M. A. (2000), Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi Kuruluş Devri I, TTK, Ankara. Lastiverts, Aristakes (1985), History, İng. Robert Bedorsian, New York. Maverdi (2000), Siyaset Sanatı (Nasihatü’l-Mülûk), Çev. Mustafa Sarıbıyık, İstanbul. Merçil, E. (2000), T. Selçukluları’nda Meslekler, TTK, Ankara, 2000. Minhâc-İ Sirâc El- Cûzcânî (1342-43), Tabakât-ı Nâsırî, Neşr. Abdulhay Habibî, Kabil, Türk. Terc. E. Göksu (2011), Tokat. Muhammed b. İbrahim (1964), Selcukiyan ve Guz der Kirman (Seldjûqiân va Ghuzz dar Kermân), Yay. Bâstânî Pârîzî, Tahran. Nişâbûrî (1390 hş.), Selçuknâme, Tahran. Ögel, Bahaeddin (1991), İslâmiyetten Önce Türk Kültür Tarihi, TTK, Ankara. Ögel, B. (1998), Türk Mitolojisi, I. Cilt, TTK, Ankara. Öztopçu, Kurtuluş (2002), Kitâb fî İlm en Nûşşâb, İstanbul. Paterson, W. F. (1966), “The Archers of Islam”, JESHO, Vol.9, No1/2, 69- Rasonyi, Lazslo (2002), “Tarihte Türklük”, Türkler, C. I, 350-387. Râvendî (1999), Râhat-üs Sudûr ve Âyet-üs-Sürûr, I, çev. Ahmet Ateş, 2. Baskı, TTK: Ankara. Reşîdü’d-dîn Fazlullah (2010), Cami’üt- Tevârih, Selçuklu Devleti, Çev. E. Göksu-H. Güneş, İstanbul. Sıbt İbnü’l-Cevzî (2011), Mir’atü’z-Zamân fî Târîhi’l-Âyân’da Selçuklular, Terc. ve Değr. Ali Sevim, TTK, Ankara. Sparapet, Smbat (2005), Chronicle, İng. çev. Robert Bedrosian, Lord Branc, New Jersey. Süslü, Özden (2007), Tasvirlere Göre Anadolu Selçuklu Kıyafetleri, II. Baskı, AKM, Ankara.
Taşağıl, Ahmet (2002), “İslam Öncesi Devrede Orta Asya’da Yaşayan Türk Boyları”, Türkler, C. II, 323-367. Togan, Z. Velidi, Oğuz Destanı Reşideddin Oğuznâmesi, Tercüme ve Tahlili, İstanbul, 1972. Turan, Osman (1988), Türkiye Selçukluları Hakkında Resmî Vesîkalar, 2. Baskı, TTK, Ankara. Turan, Osman (1997), Selçuklular Târihi ve Türk-İslâm Medeniyeti, 6. Baskı, İstanbul. Turan, Osman (1998), Selçuklular Zamanında Türkiye, 6. Baskı, İstanbul. Turan, Osman (2010) “Eski Türkler’de Okun Hukukî Bir Sembol Olarak Kullanılması”, Prof. Dr. Osman Turan Makaleler, Haz. A. Çetin, B. Koç, Ankara, 2010, 117-130. Uğurlu, Mustafa (1987), Münyetü’l-Güzât, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara. Urfalı Mateos Vekayi-Nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162) (2000) Çev. H. Andreasyan, Ankara, TTK. Uzunçarşılı, İ. H. (1988), Osmanlı Devleti Teşkilâtına Medhal, TTK, Ankara. Yücel, Ünsal (1999), Türk Okçuluğu, AKM, Ankara. Zal, Ünal (2007), “Türk Kültüründe “Ok”ların Taşıdığı Anlamlar ve “Okumak” Fiilinin Ortaya Çıkışı Üzerine", Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı:167, 69-82.