OSMANLI BORÇLARININ ÇÖZÜM SÜRECİ ÜZERİNE İKTİSADİ POLİTİK BİR DEĞERLENDİRME (1928-1933)

Türkiye 1930 yılına yaklaşırken, milli mücadeleyi kazanmış, Lozan'dan başarıyla çıkmış, gümrük esaretinden kurtulmuş, köklü reformlarına devam eden genç bir Cumhuriyet ülkesi olarak bütün dünyanın dikkatini çekmekteydi. Lozan Andlaşması ile eski Osmanlı Devletleri arasında paylaştırılan Osmanlı borçlarının büyük bir bölümü Türkiye'ye kalmıştı. Bu borçlarla ilgili 1928 yılında, Milletler Cemiyeti aracılığıyla başlayan görüşmeler sonucu bir anlaşma sağlandı. Dünyayı derinden sarsan büyük ekonomik kriz nedeniyle birçok ülke borçlarını ödeyememekteydi. Buna rağmen Türkiye ile Osmanlı Düyun-u Umumiye temsilcileri arasında geçen görüşmelerde, ısrarla Türkiye'nin borçlarını tam ve zamanında ödemesi istendi. Osmanlı Düyun-u Umumiyesi Türkiye'den imtiyaz edinme hayaline kapılmıştı. Times Gazetesi'nde Türkiye'de tekrar Duyun-u Umumiye İdaresi kurulacağına dair haberlerin çıkması, Cumhuriyet hükümeti tarafından tepkiyle karşılandı. Türk hükümeti moratoryumun söz konusu olmadığını, Türkiye'nin borçlarını ödeyebilecek güçte olduğunu açıkladı. İmtiyaz hayali boşa çıkmıştı. Osmanlı borçlarının çözüm sürecinde Batı Türkiye'ye, askeri harcamalar, demiryolu harcamaları ve Merkez Bankası'nın kurulması hakkında eleştiriler yöneltmekteydi. Türkiye bu harcamaları planladığı gibi sürdürdü. Merkez Bankası'nı kurarak mali istikrarını sağladı. Dış basın Türkiye'nin durumu ile yakından ilgilenmekteydi. Osmanlı borçları bu koşullarda, 1933 yılında, ödünsüz bir şekilde çözümlendi. Bu çalışma 1928-1933 yılları arasını kapsadı. Çalışmada temel olarak Başbakanlık Cumhuriyet Arşiv belgeleri ve gazeteler kullanıldı.

A Political-Economic Assesment On the Resolution Process of the Ottoman Debts (1928-1933)

Whilst approaching to 1930s, Turkey as a young Republic which had won the national struggle, emerged victorious from Lausenne and got rid of the customs captivity as continuing radical reforms was attracting the entire world. A large of amount of the Ottoman Empire's debts which had been shared among the former Ottoman countries was left to Turkey because of the Treaty of Lausanne. Related to these debts, as a result of the negotiations via the Leauge of Nations that started in 1928, an agreement was reached. Due to the great economic crisis which shocked the world, many countries were not capable of paying their debts. In the mean time, through the negotiations between the Republic of Turkey and the Directorate of General Debts (the Ottoman Debt Council), it was persistently asked from Turkey to pay its debts on time and exactly. The council had the dream of obtaining concessions from Turkey. The emergence of the news on Times newspaper which stated the possibility of the foundation of Directorate of General Debts (Düyun-u Umumiye İdaresi) once again had met with the rigid reactions of Turkey's Government. The Turkish Government stated that a moratorium wouldn't be in the case that the Government had been capable of paying its debts. The dream of concessions had come to naught. Throughout the resolution process of the Ottoman debts, the Western countries were directing the critics towards Turkey about the military expenditures, railway expenditures and the foundation of the Central Bank. Turkey went on these expenditures at she planned before. She provided her financial consistency by founding the Central Bank. The foreign press organs were paying attention to Turkey's current status. Under these conditions, the problem of Ottoman debts were resolved in 1933 without giving any concessions. This study is comprised of the years between 1928 and 1933. In this study the documents of the General Directorate of State Archives in Ankara and the newspapers were mainly used.

PDF

___

BCA, Fon Kodu:30.18..1.2, Yer No:11.37..11, Tarih:26.05.1930.
BCA, Fon Kodu:30.10..0.0, Yer No:136.977..16, Tarih:11.02.1930.
BCA, Fon Kodu:30.10..0.0, Yer No:136.977..22, Tarih:12.12.1930.
BCA, Fon Kodu:30.10..0.0, Yer No:136.977..14, Tarih:6.03.1930.
BCA, Fon Kodu:30.10..0.0, Yer No:230.552..21, Tarih:9.03.1930.
BCA, Fon Kodu:30.10..0.0, Yer No:136.977..19, Tarih:12.04.1930.
BCA, Fon Kodu:30.10..0.0, Yer No:133.959..5, Tarih:16.04.1930.
BCA, Fon Kodu: 30..10.0.0, Yer No:83.550..4, Tarih:19.8.1930.
BCA, Fon Kodu: 30..10.0.0, Yer No:240.621..1, Tarih:11.4.1932.
BCA, Fon Kodu: 30..10.0.0, Yer No:222.497..21, Tarih:21.5.1932.
BCA, Fon Kodu: 30..10.0.0, Yer No:255.715..17, Tarih:14.12.1932.
BCA, Fon Kodu: 30..10.0.0, Yer No:137.979..8, Tarih:3.02.1934.
Resmi Yayınlar
TBMM(ZC), Cilt:6, Devre:III, İçtima Senesi:II, Onuncu İnikat, Tarih:1.12.1928.
TBMM(ZC), Cilt:1, Devre:4, Fevkalade İçtima, İkinci İnikat, Tarih:9-V1931.
TBMM(ZC), Cilt:3, Devre:4, Fevkalâde İçtima, Yirmi Sekizinci İnikat, Tarih:15.VII.1931.
TBMM(ZC), Cilt:15, Devre:4, İçtima:2, Altmış birinci inikat, Tarih:28.V.1933.
1499 No'lu "Gümrük Tarifesi Kanunu", (1 Temmuz 1929 Tarih, 1230 Sayılı T.C. Resmi Gazete)
1722 No'lu, "Kibrit ve Çakmak İnhisarı İşletmesinin Devrine ve On Milyon Dolarlık İstikraz Akdine Dair Kanun" (15.6.1930 Tarih, 1533 Sayılı T.C. Resmi Gazete)
Süreli Yayınlar (Dergi ve Gazeteler) Akşam
Cumhuriyet
Halk Dostu
İkdam
Milliyet
Son Saat
Times
Türkbilik Revüsü (Dergi) Vakit
Araştırma ve İnceleme Eserler
ARMAOĞLU, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi 1914-1995, 11. Baskı, Ayrac.org sanal yayınevi, t.y.
ERKİN, Feridun Cemal, Dışişlerinde 34 Yıl Anılar-Yorumlar, I. Cilt, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1987.
HIRST, Paul - THOMPSON, Grahame, Küreselleşme Sorgulanıyor, Dost Kitabevi Yayınları, Ankara, 1998.
KAZGAN, Gülten, Tanzimattan 21. Yüzyıla Türkiye Ekonomisi: Birinci Küreselleşmeden İkinci Küreselleşmeye, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2002.
KAZGAN, Gülten, Türkiye Ekonomisinde Krizler (1929-2001)
"Ekonomi Politik" Açısından Bir İrdeleme, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2005.
KEPENEK, Yakup - YENTÜRK, Nurhan, Türkiye Ekonomisi, 24. Basım, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2011.
KILIÇ, Sezen, Türk Basını'nda Hitler Almanya'sı (1933-1945),
Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara, 2010.
KOCATÜRK, Utkan, Atatürk'ün Fikir ve Düşünceleri, Üçüncü Basım, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2007.
KRÜGER, K., Kemalist Türkiye ve Ortadoğu, Türkçesi: Nihal Önol, Altın Kitaplar Basımevi, İstanbul, 1981.
KURUÇ, Bilsay, Belgelerle Türkiye İktisat Politikası, I. Cilt (1929- 1932), A.Ü.SBF Yayınları, Ankara, 1988.
KURUÇ, Bilsay, Mustafa Kemal Döneminde Ekonomi: Büyük Devletler ve Türkiye, 2. Baskı, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2012.
ÖZDEMİR, Biltekin, Osmanlı Devleti Dış Borçları, Ankara Ticaret Odası Yayını, Ankara, 2009.
SÖNMEZ, Mustafa, Türkiye Ekonomisinin 80 Yılı, İstanbul Ticaret Odası Yayını, İstanbul, 2004.
TEKELİ, İlhan - İLKİN, Selim, Cumhuriyet Harcı Köktenci Modernitenin Ekonomi Politikasının Gelişimi, İkinci Baskı, Bilgi Üniversitesi Yayını, İstanbul, 2010.
TEKELİ, İlhan - İLKİN, Selim, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası: Para ve Kredi Sisteminin Oluşumunda Bir Aşama, 11. Basım, TC Merkez Bankası Yayınları, Ankara, 1997.
TEZEL, Yahya Sezai, Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (1923- 1950), Yurt Yayınevi, Ankara, 1982.
TİMUR, Taner, Türk Devrimi ve Sonrası, 6. Baskı, İmge Yayınları, Ankara, 2008.
TOKGÖZ, Erdinç, Türkiye'nin İktisadi Gelişme Tarihi (1914-2009), İmaj Yayınevi, Ankara, 2009.
TOPRAK, Vamık, Dış Ticaret ve Gümrük Politikası, Sevinç Matbaası, Ankara, 1967.
YILMAZ, Faruk, Devlet Borçlanması ve Osmanlıdan Cumhuriyete Dış Borçlar, Birleşik Yayıncılık, İstanbul, 1996.
Makaleler NADİ, Yunus "Meselenin Hakikati" , Cumhuriyet Gazetesi, 15 Şubat 1930.
NADİ, Yunus, "Cumhuriyetin Büyük Eserlerinden: Merkez Bankası", Cumhuriyet Gazetesi, 17 Mart 1931.
NADİ, Yunus, "Dünya Buhranının Son Şekilleri Karşısında", Cumhuriyet Gazetesi, 16 Temmuz 1931.
NADİ, Yunus, "Kambiyo ve Kuponlar", Cumhuriyet Gazetesi, 10 Şubat 1930.
NUR, Rıza, "Vatan Haini Arnaud Hüseyin Cahid", Türkbilik Revûsü, No: 8, 1 Février (Şubat) 1938