KANUNNÂME-İ ÂL-İ OSMAN’DA GEÇEN ARKAİK (ESKİCİL) KELİMELER ÜZERİNE BİR İNCELEME

Osmanlı resmî belgelerinin dil özellikleri üzerine bugüne kadar farklı araştırmacılar tarafından çeşitli çalışmalar yapılmış olmasına rağmen hâlihazırda bu çalışmaların yeterli olduğunu söylemek güçtür. Çoklukla tarihçiler tarafından tarihî kaynak niteliği yönüyle ele alınan bu belgeler dil özellikleri bakımından yeterince incelenmemiştir. Osmanlı resmî belgelerinin dili ile ilgili olarak farklı araştırmacıların resmî belgelerin farklı yönlerini ortaya koyan çeşitli çalışmaları olmuştur. Biz de bu çalışmamızda Fatih Sultan Mehmed tarafından hazırlanmış olan Kanunnâme-i Âl-i Osman'da geçen arkaik (eskicil) kelimeleri ele aldık. Çalışmamıza Prof. Dr. Ahmet Akgündüz tarafından yayımlanmış olan Kanunnâme-i Âl-i Osman metnini tarayıp arkaik olarak değerlendirdiğimiz kelimeleri tespit ederek başladık. Ardından söz konusu kelimeleri alfabetik sıraya dizdik. Daha sonra Orhun Türkçesi metinlerinden başlamak üzere bu kelimelerin Türkçenin bütün dönemlerindeki kullanılışlarını şekil ve anlam açısından tespit ederek ilgili kelimeyi bu dönemlerdeki durumuna göre açıklamaya çalıştık

A Study on Archaic Words in Kanunnâme-i Âl-i Osman

Although several studies have been conducted on Ottoman official documents by different reserchers until now, currently it is difficult to say that these studies are enough. These documents that assessed by mainly historians in terms of their historical sources have not been studied enough in terms of their language features. There have been several studies that reveal different aspects of the official documents of different researchers with regard to the language of the Ottoman official documents. We have also studied archaic words which are used in Kanunnâme-i Âl-i Osman that prepared by Sultan Mehmed. We started our by scanning the Kanunnâme-i Âl-i Osman text which published by Ahmet Akgündüz and identifying the words that we consider to be archaic. Then, we put the mentioned words in an alphabetical order. Then, we identified forms and meanings of these words by starting from Orkhon Turkish texts and we also tried to explain the words by examining their usages in terms of their forms and meanings in whole periods of Turkish Language

PDF

___

Özcan, A. (2013). Fatih Sultan Mehmed Atam Dedem Kanunu Kanunnâme-i Âl-i Osman. İzmir: Yitik Hazine Yayınları.
Akgündüz, A. (2006). Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri 1. Kitap Osmanlı Hukukuna Giriş ve Fatih Devri Kanunnâmeleri. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.
Akgündüz, A. (2006). Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri 2. Kitap II. Bâyezid Devri Kanunnâmeleri. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.
Ercilasun, A. B. ve Akkoyunlu, Z. (2014). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk Giriş – Metin – Çeviri – Notlar – Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Caferoğlu, A. (2011). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Borovkov, A. K. (2002). Orta Asya’da Bulunmuş Kur'an Tefsirinin Söz Varlığı (XII. – XIII. Yüzyıllar), Rusçadan Çevirenler: Halil İbrahim Usta & Ebülfez Amanoğlu. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Battal, A. (1997). İbni-Mühennâ Lûgati. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Coşar, A. M. (2008), "Osmanlı Kanunnamelerinde Söz Varlığının Niteliği", 18. CIEPO Perspectives on Ottoman Studies, Varşova, Polonya, pp.295-302.
Ata, A. (1997). Nāśıru’d-dįn bin Burhānu’d-dįn Rabġūzį Ķıśaśü’lEnbiyā (Peygamber Kıssaları) II Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Ata, A. (1998). Nehcü’l-Ferādįs III Dizin – Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Güneş, B. (2013), “Valeh Hacılar’ın Dilinde Arkaik Sözler”, Teke Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, Sayı: 2/4, s. 116-130.
Vardar, B. (2007). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yayınları.
Üşenmez, E. (2014). Eski Anadolu Türkçesinde Arkaik (Eski) Ögeler. İstanbul: Akademi Kitapları.
Aydın, E. (2012). Orhon Yazıtları (Köl Tegin, Bilge Kağan, Tonyukuk, Ongi, Küli Çor). Konya: Kömen Yayınları.
Kara, F. (2011). Muĥammed YaǾķûb-ı Çîngî Zebân-ı Türkî (Kelürnâme) İnceleme – Metin – Dizin. Erzurum: Fenomen Yayınları.
Karaağaç, G. (2013). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Karaağaç, G. (1997). Lutfî Divanı Giriş – Metin – Dizin – Tıpkıbasım. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Eren, H. (1966). “Osmanlı Kanunnnamelerinin Dili Üzerine, 1. Gönül”, Reşid Rahmeti Arat İçin. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
Erol, H. A. (2008). Eski Türkçeden Eski Anadolu Türkçesine Anlam Değişmeleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Orkun, H. N. (1994). Eski Türk YazıtlarıAnkara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Doğan, İ. ve Usta, Z. (2014). Eski Uygur Türkçesi Söz Varlığı. Ankara: Altınpost Yayıncılık.
Parlatır, İ. (2009). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Yargı Yayınları.
Eraslan, K. (1999). Mevlâna Sekkâkî Divanı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Karahan, L. (1994). Erzurumlu Darîr Kıssa-i Yûsuf Yûsuf u Züleyhâ. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Ölmez, M. (2003). “Çağataycadaki Eskicil Öğeler Üzerine”, Mustafa Canpolat Armağanı (Yay. hzl. A. Ata - M. Ölmez). Ankara: Sanat Kitabevi.
Tulum, M. (2011). 17. Yüzyıl Türkçesi ve Söz Varlığı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Ergin, M. (1977). Dede Korkut Kitabı II İndeks – Gramer. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Eliaçık, M. (2012). “Osmanlı Belgelerinde Klişe Zarflar”. İdil Dergisi, Cilt 1, Sayı 2, s. 92.
Kaçalin, M. S. (2011). Niyâzi Nevâyî’nin Sözleri ve Çağatayca Tanıklar. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Kütükoğlu, M. (2013). Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Yüce, N. (1993). Ebu’l-Ķāsım Cārullāh Maĥmūd bin ǾOmar bin Muĥammed bin Aĥmed Ez-Zamaħşarį El-Ħvārizmį Mukaddimetü’l-Edeb Ħvārizm Türkçesi İle Tercümeli Şuşter Nüshası Giriş, Dil Özellikleri, Metin, İndeks. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Toparlı, R. ve Vural, H. ve Karaatlı, R. (2003). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Arat, R. R. (2006). Edib Ahmed B. Mahmud Yükneki Atabetü’lHakayık. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Arat, R. R. (1979). Kutadgu Bilig III İndeks, İndeksi Neşre Hazırlayanlar: Kemal Eraslan & Osman F. Sertkaya & Nuri Yüce. İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
Clauson, S. G. (1972). An Etimological Dictionary of Pre-ThirteenthCentury Turkish. London: Oxford at The Clarendon Press.
Tekin, T. (1998). Orhon Yazıtları Kül Tigin, Bilge Kağan, Tunyukuk. İstanbul: Simurg Yayınları.
Türkçe Sözlük. (2005). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Çağbayır, Y. (2007). Ötüken Türkçe Sözlük. İstanbul: Ötüken Yayınları.
Korkmaz, Z. (2003). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.