ALP TİPİ KAVRAMI ÇERÇEVESİNDE MANAS

Kırgızların millî destanı olan Manas Destanı, dünyanın en hacimli destanlarından biridir. Destanda Kırgızların folkloru, gelenek ve görenekleri, inançları, bozkır hayatına dair bilgiler bulunur. Türk destan geleneğinde topluma model olarak sunulan tipler bulunmaktadır. Türk destanlarında bulunan geniş Asya steplerinin zorlu iklim şartları, kendi aralarında ve düşmanlarıyla yaptıkları savaşlar, sık sık yıkılıp kurulan devletler, göçebe bir hayat tarzını zorunlu kılmıştır. Böyle bir yaşam da kahramanlık ve cengâverlik ruhunu beraberinde getirmiştir. Göçebe hayatın tüm zor koşullarında hayatta kalmaya çalışan insan, doğanın kendisine verdiği yetenekleri geliştirmek zorundadır. Bu durum Türk destanlarında kahraman alp tipini doğurmuştur Bir tipin yaşayabilmesi, onu idealize eden bir toplumun bulunmasına bağlıdır. Alp tipi, atlı-göçebe hayatının devam ettiği toplumlarda bulunur. Kırgızlar tıpkı eski Türkler gibi at sürüleri besleyerek, avcılık yaparak hayatlarını sürdürüyorlardı. Bu bakımdan bu tarz bir yaşam tarzı onlarda alp tipini oluşturan destanî ruhun devamını sağlamıştır. Bu makalede Manas Destanı’nın kahramanı Manas’ta alp tipinin nitelikleri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Manas Destanı, alp tipi, Kırgızlar, atlı-göçebe hayat.

Manas in The Context Of Alp Type

The Kyrgyzs' national epic, the Manas Epic, is one of the widest epics in the world. In the Manas Epic, you can find information about Kyrgyzs' folklore, traditions, beliefs and steppe life. Also, you can find types presented for society as a model. The nomadic life is compulsory because of the hard climate conditions of Asian steppes, the wars between the enemies and each other and often collapsed and established countries. This lifestyle bring about heroism and bravery. The human being, who tried to survive in hard conditions of nomadic life, had to improve the abilities that the nature gave them. This situation has risen the type of alp in Turkish epics. If you want to keep alive a type, you need a society idealizing it. The type of alp is found in equestrian-nomadic life. The Kyrgyzs, like other Turks,sustained their life by feeding horses and hunting animals. So, this kind of lifestyle provided the continuity of epic soul of alp type. The qualities of alp type in Manas, the hero of Manas Epic, are viewed in this article.

Keywords:

Manas Epic, alp type, Kyrgyzs, equestrian-nomadic life.,

PDF

___

AKYÜZ, Çiğdem (2010). Manas Destanı’nda Alp Kadın Tipi. Mukaddime. S. 1, s. 169-180. ALPTEKİN, Ali Berat (1998). Kazak Edebiyatında Manas Destanı. Folkloristik Prof. Dr. Dursun Yıldırım Armağanı. Ankara: s. 110-116. ÇOBANOĞLU, Özkul (2007). Türk Dünyası Epik Destan Geleneği. Ankara: Akçağ Yayınları. GEYİKOĞLU, Hasan (2001). Tarih Açısından Manas Destanı ve Sovyetler Birliği’ndeki Türklerin Milli Duygularına Etkisi. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. S.6, s. 201-207. GÜLENSOY, Tuncer (2002). Manas Destanı. Ankara: Akçağ Yayınları. GÜNAY, Umay (1998). Manas Destanı'ndaki Kadın Adları ile İlgili Bir Deneme. Folkloristik Prof. Dr. Dursun Yıldırım Armağanı. Ankara: s. 49-61. İNAN, Abdülkadir (1998). Makaleler ve İncelemeler C. 1. Ankara: Türk Tarih Kurumu. JİRMUNSKİY, V. M. (Çev. Oktay Selim Karaca). (1998). Epik Gelenek. Milli Folklor. S. 37, s. 171-176.
KALÇAKEEV, Kubanıçbek; Mehmet Çeribaş (2008). Manas Destanı’nın Güney Rivayetlerinde Tabiatın Tasvir Edilmesi. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli. S. 47, s. 121-135. KAPLAN, Mehmet (2004). Türk Destanı’nda Alp Tipi. Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar 1. İstanbul: Dergâh Yayınları. s. 13-21. KAPLAN, Mehmet (2005). Manas Destanı. Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar 3 Tip Tahlilleri. İstanbul: Dergâh Yayınları. s. 58-90. KAPLAN, Mehmet (2005). Oğuz Kağan-Oğuz Han Destanı. Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar 3 Tip Tahlilleri. İstanbul: Dergâh Yayınları. s. 11- KAYA, Muharrem (2009). Dede Korkut Kitabı ve Manas Destanı’nda Av. Acta Turcica Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi. S. 1, s. 96-106. KÖPRÜLÜ, M. Fuad (2004). Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları. KÖSE, Nerin (1997). Kococaş Destanı ile Manas, Dede Korkut, Orhun Yazıtları ve Türk Halk Hikâyeleri Arasındaki Paralellikler. Araştırmalar II. Ankara: (Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi 3. Karşılaştırmalı Edebiyat Sempozyumu ). OĞUZ, M. Öcal (1995). Destanlarımızdaki Olağanüstü Doğum Motifi Etrafında Manas. Milli Folklor. S. 27, s. 12-13. OĞUZ, M. Öcal (1996). Manas Destanı ve Dede Korkut Kitabında Kardeşler Arası İlişkiler. Milli Folklor. S. 31-32, s. 37-41. ÖGEL, Bahaeddin (1998). Türk Mitolojisi C 1. Ankara: Türk Tarih Kurumu. ÖNCÜL, Kürşat (2009). Manas Destanı’nda Sihirsel Düşünüş Sistemi. Turkish Studies. S. 4/3, s. 1689-1696. SİPAHİOĞLU, Hülya S. (1998). Manas Destanı'nda Evlenme Adetleri ve Günümüze Akisleri. Folkloristik Prof. Dr. Dursun Yıldırım Armağanı. Ankara: s. 439-448. YILDIZ, Naciye (1995). Manas Destanı’nda Hoşgörü. Milli Folklor. S. 26, s. 47-50. YILDIZ, Naciye (1998). Dede Korkut Hikâyeleri’nde ve Manas Destanı’nda Ağaç. Milli Folklor. S. 37, s. 47-50.