19635

1838-1840 ARASINDA İSTANBUL’DAKİ GÖZETLEME PRATİKLERİNE BİR MİSAL: TAHAFFUZ JURNALLERİ

II. Mahmut döneminden itibaren Osmanlı Devleti nitelikli bir kamu yönetimi için ahaliyi oluşturan bireyler hakkında daha detaylı bilgi sahibi olmak istemiştir. Bu amaca bağlı olarak gözetleme pratikleri olarak tabir edilen çeşitli uygulamalar başta başkent İstanbul’da olmak üzere 19. yüzyılın ilk yarısından itibaren hayata geçirilmiştir. 1826’dan sonra yapılan nüfus sayımları, vergi mükelleflerinin taşınır, taşınmaz mal varlıklarına dair verileri barındıran temettuat tahrirleri, başta İstanbul için olmak üzere hazırlanan şehir haritaları gibi çalışmalar söz konusu gözetleme pratiklerine örnek olarak verilebilir. Bu çerçevede 1838 yılında kurulan ve başkentteki olası salgın hastalıkların önünü almayı hedefleyen Karantina Teşkilatı da gözetleme pratiğine hizmet eden en önemli yapılardandır. Nitekim Karantina Teşkilatı, kuruluşuyla birlikte her ay başkentte görülen hastalıklara dair listeler hazırlayıp, envanter oluşturmakta ve ayrıca bunlardan ölenlere dair verileri özet raporlar haline getirip Bâbıâli’ye sunmaktadır. Makalede, özellikle 19. yüzyılda tüm dünyada ortak bir modernite olgusunun parçası olarak kabul edilebilecek Karantina Teşkilatının çalışmaları ile hazırlanan raporlardaki veriler irdelenmiştir

A Mıscellaneous to Surveillance Practices in Istanbul between 1838-1840: Tahaffuz (quarantine) Jurnals (journals)

Since the reign of Mahmud II, the Ottoman Empire wanted to have more detailed information about the individuals that make up the population for a qualified public administration. Depending to this purpose, various applications referred to as surveillance practices have been implemented since the first half of the 19th century, especially in the capital Istanbul. Studies such as censuses conducted after 1826, temettuat registers containing data on the movable and immovable assets of taxpayers, and city maps prepared especially for Istanbul can be given as examples of these surveillance practices. In this context, the Quarantine Organization, which was established in 1838 and aims to prevent possible epidemics in the capital, is one of the structures that serve the surveillance practice. As a matter of fact, the Quarantine Organization creates an inventory of the diseases seen in the capital every month with its establishment, and also prepares the data on those who died from them into summary reports and presents them to the Babıâli (Sublime Porte). In the article, especially the data in the reports prepared with the studies of the Quarantine Organization, which can be accepted as a part of a common modernity phenomenon all over the world in the 19th century, have been examined.

PDF

___

Arşiv Kaynakları/Primary Sources
Başkanlık Osmanlı Arşivi, BOA BOA, D.ASM.d 37360/30. BOA, SH.d. 439. BOA, C.AS. 1143-50806 BOA, C.ML. 404/16583, 693/28307. BOA, HAT. 18/833, 524/25571, 523/25564, 523/25528, 523/25539, 524/25567. BOA, İ.MSM. 89/2558, 89/2550, 89/2551, 89/2552, 89/2555, 89/2556, 89/2560. BOA, A.}MKT. NZD. 1/77, 97/69, 104/37, 84/57.
Araştırma ve İnceleme Eserler
Abdülhak, Molla. (2013). Tarih-i Liva Sultan II. Mahmud Portresinden Farklı Bir Kesit. (Mehmet Yıldız, Haz). Türk Tarih Kurumu.
Balsoy, G., & Gündoğdu, C. (2020). Ottoman death registers (Vefeyât Defterleri) and recording deaths in Istanbul 1838–1839. Middle Eastern Studies, LVII/2, 1-12.
Başaran, B. (2014). Selim III: Social Kontrol and Policing in Istanbul at the End of the Eighteenth Century. Brill.
Beydilli, K. (2018). Osmanlı Döneminde İmamlar ve Bir İmamın Günlüğü. Pınar Yayınları, 2018.
Burçak, B., (2017). Devr-i Hamid’de aile, kadın ve sıhhat. Burcu Kurt-İsmail Yaşayanlar (Ed.), Osmanlı’dan Cumhuriyete Salgın Hastalıklar ve Kamu Sağlığı içinde (s.25-46) Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Çadırcı, M. (1991). Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapıları. Türk Tarih Kurumu.
Çokuğraş, I. (2016). Bekar Odaları ve Meyhaneler Osmanlı İstanbul'unde Marjinalite ve Mekan (1789-1839). İstanbul Araştırmaları Enstitüsü.
Dinç, G., Şimşek, F., & Eroğlu, H. (2009). Osmanlı İmparatorluğunda tev’em maaşı. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, X (16), 77-100.
Genç, M, (1995). Esham Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (Cilt.11, s.376-380). Diyanet Vakfı Yayınları.
Güller, A. (2015). XIX. Yüzyıl Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı Toplumunda İntiharlar. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Hacking, I. (2005). Şansın Terbiye Edilişi. (M. Moralı, Çev.). Metis Yayınları.
Hafız Hızır İlyas Ağa. (2016). Osmanlı Sarayında Gündelik Hayat Letâif-i Vekâyi’-i Enderûniyye. (A. Ş. Çoruk, Haz.). Kitabevi.
Halacy, D. (1980). Census 190 Years of Counting America. Elsevier-Nelson Book.
Kayra, C. & Üyepazarcı, E. (1992). İkinci Mahmut’un İstanbul’u Bostancıbaşı Sicilleri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yay. No:8.
Kırlı, C. (2009). Sultan ve Kamuoyu Osmanlı Modernleşme Sürecinde Havadis Jurnallari (1840-1844). Türkiye İş Bankası Yayınları.
Kırlı, C. (2010). Devlet ve istatistik: esnaf kefalet defterleri ışığında III. selim iktidarı. S.Kenan (Ed.), Nizâm-ı Kadîm”den “Nizâm-ı Cedîd”e III. Selim ve Dönemi içinde (s.183-212), İSAM.
Ortaylı, İ. (2012). İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. (34. Baskı). Timaş Yayınları.
Öz, M. (2000). Tahrir defterlerinde sayısal veriler. H. İnalcık- Ş.Pamuk (Drl), Osmanlı Devleti'nde Bilgi ve İstatistik içinde (s.15-33), Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE).
Özbek, N. (2001). Osmanlı İmparatorluğu'nda Sosyal Devlet Siyaset, İktidar ve Meşruiyet (1876-1914). İletişim Yayınları.
Özekmekçi, M., M. (2020). İlk Osmanlı Nüfus Sayımları (1830-1850) ve İngiltere, Abd Nüfus Sayımları ile Mukayesesi. Yayımlanmamış doktora tezi, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Panzac, D. (1997). Osmanlı İmparatorluğunda Veba 1700-1850. (S. Yılmaz, Çev.) Tarih Vakfı Yurt yayınları.
Sarıyıldız, G. (1994). Karantina Meclisi'nin kuruluşu ve faaliyetleri. Belleten, LXIII (222), 323-376.
Somel, S., A. (2020). Osmanlı son döneminde ıskat-ı cenin meselesi. Kebikeç, (13), 65-88.
Sönmez, A. (2006). Zaptiye teşkilatı'nın düzenlenmesi (1840-1869). Tarih Araştırmaları Dergisi, XXV(39), 199-219.
Şehsuvaroğlu, B. (1953) İstanbul'da 500 Yıllık Sağlık Hayatımız. Kemal Matbaası.
Temel, M. & Temel, B. (2018). 1899-1902 Yıllarına ait İstanbul ölüm istatistik defterleri ve sağlık tarihindeki önemi. Tarihin Peşinde, (20), 305-317.
Tetik, F. (2007). Osmanlı Devleti'nin Tanzimat Dönemi Kamu Sağlığı Politikası (1839-1876). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
Unat, E., K., İhsanoğlu, E., Vural, S. (2004). Osmanlıca Tıp Terimleri Sözlüğü. Türk Tarih Kurumu.
Verrolot, M., P. (2019). İstanbul’da Kolera 1848 Salgını Üzerine Bir İnceleme. Ö.Yılmaz (Çev. ve Ed.). Libra.
Von Moltke, H. (2017). Moltke'nin Türkiye Mektupları. (6. Baskı) (H. Örs, Çev.). Remzi Kitapevi.
Walsh, R. (2021). İrlandalı Bir Vaizin Gözüyle II. Mahmud İstanbul’u, (Z. Rona, Çev.). Kitabevi.
Yaşayanlar, İ. (2017). Osmanlı Devleti'nde kamu sağlığının kurumsallaşmasında koleranın etkisi. B.Kurt-İ. Yaşayanlar (Ed.), Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Salgın Hastalıkları ve Kamu Sağlığı içinde (s.2-24), Tarih Vakfı Yurt yayınları.
Yeşil, F. (2016). Osmanlı İmparatorluğunda Sosyoekonomik ve Sosyopolitik Değişim Üzerine Bir İnceleme, Tarih Vakfı Yurt yayınları.
Yıldırım, N. (2009). Salgın afetlerinde İstanbul. Afetlerin Gölgesinde İstanbul, (S. Öztürk (Ed.), İstanbul Büyükşehir Belediyesi, 109-184.
Yıldırım, N. (2014). Karantina istemezük Osmanlı coğrafyasında karantina uygulamasına karşı isyanlar. 14. Yüzyıldan Cumhuriyete Hastalıklar- Hastaneler-Kurumlar Sağlık Tarihi Yazıları-I içinde (s.70-89), Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Yıldırım, N. (2014). 1893 İstanbul kolera salgını istatistik defterleri. 14. Yüzyıldan Cumhuriyet'e Hastalıklar-Hastaneler-Kurumlar Sağlık Tarihi Yazıları-I içinde (s.119-127), Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Yıldırım, N. (2014). Osmanlı Darüşşifalarından modern Hastanelere. 14. Yüzyıldan Cumhuriyet'e Hastalıklar-Hastaneler-Kurumlar Sağlık Tarihi Yazıları-I içinde (s.272-310), Tarih Vakfı Yurt Yayınları.