OSMANLI DEVLETİ’NİN 1715’TE VENEDİK MALLARINA GETİRDİĞİ TİCARET YASAĞI VE SONUÇLARI

Osmanlı Devleti ile Venedik Cumhuriyeti arasındaki son savaşlar 1715-1718 yılları arasında gerçekleşmiştir. Bu süreçte tarafların ekonomik ilişkileri kesintiye uğramıştır. Savaş dönemlerinde ticari ilişkilerin kesilmesi olağan bir durum olsa da 1718 Pasarofça Antlaşması’na kadar devam eden Osmanlı-Venedik ekonomik ilişkilerindeki durgunluk, Osmanlı Devleti’nin Venedik mallarına getirdiği ithalat yasağından kaynaklanmaktadır. Osmanlı Devleti, rakibini ekonomik yaptırımlarla yıpratmak için 1715 yılının sonunda bütün Venedik mallarının ülkeye girişini yasaklamıştır. Bununla birlikte yasağın tek muhatabı Venedik değildir. Osmanlı coğrafyasında Venedik malları ile ticaret yapan bütün müstemen tüccar, bu ticaretten men edilmiştir. İngiltere ve Hollanda elçilerinin tepkileri ve süre talepleri üzerine, tüccarlara ellerindeki Venedik mallarını çıkarıncaya kadar 6-7 aylık süre tanınmıştır. Yasak duyurulduktan sonra yeni mal girişine izin verilmediği gibi Avrupalı devletlerin gümrük muamelelerinde küçük değişiklikler yapılmıştır. Bu çalışmada, 1715’te Venedik mallarına getirilen ticaret yasağının amaçları, kapsamı ve sonuçları incelenecek; ulaşılabilen bazı gümrük kayıtlarından istifadeyle 1715 öncesinde Venedik’ten ithal edilen her çeşit emtia ortaya konacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı-Venedik ticareti, ambargo, ithalat yasağı, gümrük, ekonomik yaptırım

1715 Import Bans Imposed on the Venetian Products by the Ottoman Empire and Its Consequences

The interruption of commercial relations is a common phenomenon in times of war. However, the complete end of the whole economic relations and trade network during the Ottoman-Venetian wars between 1715 and 1718 was due to the import bans imposed on the Venetian products by the Ottomans. In order to undermine the economic and military power of Venice, Ottomans prohibited the Venetian products to circulate in Ottoman domain in late 1715. The import bans addressed not only the merchants of Venice but also those of different origin who trade Venetian merchandise goods. Resting on the custom registers, this study aims to firstly, examine the aims, scope and consequences of the trade bans imposed over Venetian products; and secondly, reveal the kinds of Venetian commodities circulating in the Ottoman markets; and lastly, the new policy to meet the market demand, such as forming new silk and woolen mills.

Keywords:

Ottoman-Venetian commercial relations, embargo, import bans, Ottoman customs, economic sanction,

PDF

___

Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
Ali Emiri Üçüncü Ahmed (AE.SAM.III) 227/21881 Tarihsiz.
Bab-ı Asafî Divan-ı Hümayun Kalemi (A.DVN) 700/48, Evâhir-i Za 1127 (17-27 Kasım 1715)
A.DVN 700/53, Gurre-i Z 1127 (28 Kasım 1715).
A.DVN 701/32, Selh-i Z 1127 (26 Aralık 1715).
A.DVN 701/36, Evâhir-i Z 1127 (17-26 Aralık 1715).
Bab-ı Asafî Düvel-i Ecnebiyye Defterleri (A.DVNSDVE.d) 16-4.
Bab-ı Asafî Name-i Hümayun Defterleri (A.DVNSNMH.d) 6-251.
Bab-ı Asafî Mühimme Defterleri (A.DVNSMHM.d) 120.
Bâb-ı Defterî Baş Muhasebe Kalemi (D.BŞM): 1883/3, 21 L 1127 (20 Ekim 1715).
D.BŞM 1885/ 77, 14 Za 1127 (11 Kasım 1715).
D.BŞM 1885/80 14 Za 1127 (11 Kasım 1715).
D.BŞM 7707/1 Gurre-i N 1127 (31 Ağustos 1715).
D.BŞM 7707/17, 13 N 1127 (12 Eylül 1715).
D.BŞM 7707/50, 9 L 1127 (8 Ekim 1715).
D.BŞM 7707/61 21 L 1127 (20 Ekim 1715).
D.BŞM 7707/71, 28 L 1127 (27 Ekim 1715).
D.BŞM 7708/34, 14 Za 1127 (11 Kasım 1715).
D.BŞM 7741/34, 19 L1132 (24 Ağustos 1720).
D.BŞM 7743/18, selh-i Za 1133 (22 Eylül 1721).
Cevdet Maliye (C.ML) 386/15814, Evâsıt-ı Ş 1127 (11-21 Ağustos 1715).
İbnülemin Hariciye (İE.HR) 8/765, Evâil-i Z 1126 (8-17 Aralık 1714).
Göynüklü 2019 Göynüklü Ahmed Efendi, Târîh-i Göynüklü (Osmanlı Tarihi 1123-1172/1711-1759), haz. Songül Çolak, Metin Aydar, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul.
Theyles 1722 W. Theyles, Memories Pour Servir A L’historie De Charles XII Roi De Suede, Leyde.
Vehbî 2008 Vehbî, Sûrnâme Sultan Ahmet’in Düğün Kitabı, haz. Mertol Tulum, Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
Adıyeke ve Adıyeke 2021
Ayşe Nükhet Adıyeke, Nuri Adıyeke, Osmanlı Dönemi Kısa Girt Tarihi, Türkiye İş Banyası Kültür Yayınları, İstanbul.
Arıkan 1991 Zeki Arıkan, “Osmanlı İmparatorluğu’nda İhracı Yasak Mallar (Memnu Meta)”, Prof. Dr. Bekir Kütükoğlu’na Armağan, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul, s. 279-306.
Armağan 2011 Abdüllatif Armağan, “Klasik Dönemde Osmanlılarda Devlet Yönetim Anlayışına Dair Bazı Düşünceler”, Gazi Akademik Bakış, C 5, S 11, s. 139-156.
Akbaş 2011 Turgut Akbaş, Osmanlı İstanbul’unda Bâyezid Meydanı ve Tarihi Çevresi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Atasoy ve diğerleri 2001 Nurhan Atasoy, Walter B. Denny, Louise W. Mackie, Hülya Tezcan, İpek Osmanlı Dokuma Sanatı, haz. Julian Raby, Alison Effency, çev. Reyhan Alp, Ayşe Kardiçalı, TEB İletişim ve Yayıncılık, İstanbul.
Baş 2018a Yaşar Baş, “III. Ahmed Devrinde İstanbul Çuha Fabrikasının Kuruluşu ve İşleyişi”, Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C 8, S 15, s. 123-145.
Baş 2018b Yaşar Baş, “İstanbul Hatayi Fabrikasının Kuruluşu”, Sosyal Bilimler Dergisi/ The Journal of Social Science 31, s. 60-74.
Berkol 2013 Ceyhun Berkol, Yazılı Kaynaklarda Yer Almış Osmanlı Kumaşlarının İrdelenmesi, Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Sanatta Yeterlik Tezi, İstanbul.
Dalsar 1960 Fahri Dalsar, Türk Sanayi ve Ticaret Tarihinde Bursa’da İpekçilik, Sermet Matbaası, İstanbul.
Doğan 2017 Güner Doğan, “Venedüklü ile Dahi Sulh Oluna” 17. ve 18. Yüzyıllarda Osmanlı-Venedik İlişkileri, İletişim Yayınları, İstanbul.
Eldem 2011 Edhem Eldem, “Kapitülasyonlar ve Batı Ticareti”, Türkiye Tarihi; Geç Osmanlı İmparatorluğu 1603-1839, C 3, ed. Suraiya Faroqhi, çev. Fethi Aytuna, Kitap Yayınevi, İstanbul, s. 341-396.
Elibol 2005 Numan Elibol, “XVIII. Yüzyıl Osmanlı Dış Ticaretiyle İlgili Bazı Değerlendirmeler”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C 6, S 1, s. 61-76.
Ercan 2022 Hüseyin Onur Ercan, Pasarofça Antlaşması 1718 Diplomasi ve Barış, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
Ergenç 2013 Özer Ergenç, “Osmanlı Klasik Düzeni ve Özellikleri Üzerine Bazı Açıklamalar”, Osmanlı Tarihi Yazıları: Şehir, Toplum, Devlet, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, s. 329-342.
Ersoy 2001 Osman Ersoy, “Kağıt”, Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C 24, İstanbul, s. 163-165.
Ertaş 2018 Mehmet Yaşar Ertaş, Sultanın Ordusu 1715 Mora Seferi’nde Organizasyon ve Lojistik, Kronik Kitap, İstanbul.
Genç 2021 Mehmet Genç, Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi -I-, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
İnalcık 2000 Halil İnalcık, “İmtiyâzât”, Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C 22, İstanbul, s. 245-252.
İnalcık 2005 Halil İnalcık, “Osmanlı’nın Avrupa İle Barışıklığı: Kapitülasyonlar ve Ticaret”, Doğu Batı Makaleler 1, Doğu Batı Yayınları, Ankara, s. 237-266.
İnalcık 2008 Halil İnalcık, Türkiye Tekstil Tarihi Üzerine Araştırmalar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstabul.
İnalcık 2011a Halil İnalcık, Osmanlı İdare ve Ekonomi Tarihi, İSAM Yayınları, İstanbul.
İnalcık 2011b Halil İnalcık, Osmanlı İmparatorluğu Klâsik Çağ (1300-1600), çev. Ruşen Sezer, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
Kocakaplan 2017 Saim Çağrı Kocakaplan, 18. Yüzyılda Osmanlı Ekonomisi ve İstanbul Gümrüğü, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
Koçak 2014 M. Hakan Koçak, Camın İşçileri Paşabahçe İşçilerinin Sınıf Olma Öyküsü, İletişim Yayınları, İstanbul.
Koçu 1967 Reşat Ekrem Koçu, Türk Giyim Kuşam ve Süsleme Sözlüğü, Sümerbank Kültür Yayınları, Ankara.
Kurt ve diğerleri 2016 Mustafa Kurt, Kemalettin Kuzucu, Baki Çakır, Kemal Demir, “10. Yüzyılda Osmanlı Sanayileşme Sürecinde Kurulan Devlet Fabrikaları: Bir Envanter Çalışması”, OTAM 40, s. 245-278.
Kütükoğlu 1983 Mübahat S. Kütükoğlu, Osmanlılarda Narh Müessesesi ve 1640 Tarihli Narh Defteri, Enderun Kitabevi, İstanbul.
McGowan 2004 Bruce McGowan, “18. Yüzyıla Bir Bakış”, Osmanlı İmparatorluğunun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, ed. Halil İnalcık ve Donald Quataert, C 2, Eren Yayıncılık, İstanbul.
Müller-Wiener 1992 Wolfgang Müller-Wiener “15-19. Yüzyılları Arasında İstanbul’da İmlathane ve Fabrikalar”, Osmanlılar ve Batı Teknolojisi Yeni Araştırmalar ve Yeni Görüşler, haz. Ekmeleddin İhsanoğlu, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul.
Oral 2017 Özgür Oral, Osmanlı-Venedik Ticari İlişkileri (1763-1794), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul.
Oral 2022 Özgür Oral “Zaferin Ardından Gelen Onur Kırıcı Bir Antlaşma”: II. Selim’in Venedik’e Verdiği 1573 Ahidnamesi” Tarih Dergisi-Turkish Journal of History, S 76, s. 145-160.
Özcan 2007 Abdülkadir Özcan, “Pasarofça Antlaşması”, Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C 34, s. 177-181.
Özen 1982 Mine Esiner Özen, “Türkçe’de Kumaş Adları”, Tarih Dergisi 33, s. 291-340.
Pedani 2011 Maria Pia Pedani, “Osmanlı Padişahının Adına” İstanbul’un Fethinden Girit Savaşı’na Venedik’e Gönderilen Osmanlılar, çev. Elis Yıldırım, ed. Nevin Özkan, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
Pedani 2013 Maria Pia Pedani, “Venedik”, Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C 43, s. 44-47.
Pedani 2015 Maria Pia Pedani, Doğu’nun Kapısı Venedik, trc. Gökçen Karaca Şahin, Küre Yayınları, İstanbul.
Pul 2014 Ayşe Pul, “Yavuz Sultan Selim’in Güney Siyasetinin Doğu Akdeniz Ticaretine Etkisi Hakkında Bazı Düşünceler”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S 35, s. 263-289.
Shay 2009 Mary Lucille Shay, Venedik Balyoslarının Bakışıyla Osmanlı İmparatorluğu Lale Devri ve Sonrası (1720-1734), çev. Münir Akın, Özgü Yayınları, İstanbul.
Taş 2012 Hülya Taş, “Osmanlı Devlet ve Toplum Yapısında Sözleşme Kültürü”, The Multilateral Comparative Study on Documents fromthe 9th to 19th Centuries Annual Report 2011, National Institute fort he Humanities, s. 48-60.
Taşkömür 1990 Himmet Taşkömür, Osmanlı İmparatorluğunda Simkeşlik ve Tel Çekme (XV-XIX y.y.), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Tezcan 1993 Hülya Tezcan, Atlaslar Atlası Pamuklu, Yün ve İpek Kumaş Koleksiyonu Cotton, Woolen and Silk: Fabrics Collection, YKY, İstanbul.
Türk 2017 Murat Türk, Osmanlı Devleti İle Avrupa Devletleri Arasındaki Memnu Meta Ticareti (1550-1600), Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli.
Uzun 2019 Melek Tuğba Uzun, H.1128-1129 125 Numaralı Mühimme Defteri (Tasnif-Metin), Kütahya Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kütahya.
Wood 2013 Alfred C. Wood, Levant Kumpanyası Tarihi, çev. Çiğdem Erdal İpek, Doğu Batı Yayınları, Ankara.
Yücekaya 2022 Hüsnü Yücekaya, “Osmanlı Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı-Venedik Ticareti”, Journal of History School, S 56, s. 1-24.
Yücel ve Ergenç 1990 Yaşar Yücel, Özer Ergenç, “General Characteristics of the Ottoman State Policy During the XVIIIth and the XIXth Centuries”, Belleten, C 54, S 209, s. 233-244.
Zinkeisen 2011 Johann Wilhelm Zinkeisen, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, çev. Nilüfer Epçeli, C 5, İstanbul.