Osmanlı Devleti’nde jandarma teşkilatı kurulmasının gündeme ilk defa gelişi (1839)

Bu makalede Osmanlı devletinde jandarma teşkilatı kurulma fikrini ilk defa gündeme getiren bir lâyiha ve bu lâyiha üzerine görüşmeleri içeren belgeler ele alınacaktır. Tanzimat’ın ilanından kısa bir süre öncesiyle tarihlenmiş lâyihayı da içeren bu belgeler Osmanlı jandarmasının kuruluş tarihiyle ilgili şimdiye kadar fark edilmemiş orijinal bilgileri vermesi bakımından önemlidir. Asâkir-i Mansure Feriklerinden Namık Paşa tarafından yazılan lâyiha Avrupa ülkelerinde bulunan jandarma teşkilatı, bu teşkilatın Osmanlı Devleti’nde kurulmasının getireceği faydalar, nasıl ve nerelerde kurulması gerektiği üzerine şekillenmiştir. Lâyihada yazılanlar ve ardından dönemin idari mekanizmasını oluşturan meclislerinin layiha hakkındaki yorumlarından hareketle akademik anlamda ciddi olarak ele alınmamış olan jandarma tarihinin en azından kuruluş aşamasıyla ilgili bazı problemleri çözülebilir. Osmanlı Devleti’nde yeni kolluk teşkilatı olarak jandarmanın tercih sebebi, jandarma teşkilatı kurulmasından dolayı doğabilecek sıkıntıların neler olduğu, neden jandarma değil de zaptiye adının verildiği gibi soruların cevapları bu problemlerin çözümünü kolaylaştıracaktır

Anahtar Kelimeler:

jandarma, Namık Paşa, Lâyiha, iç güvenlik, kolluk, zaptiye

The First Discussion in the Ottoman Empire on the Establishment of a Gendarmerie Organization (1839)

In this article, a memorandum that proposed the idea of establishing a gendarmerie organization for the first time will be discussed alongside the documents about the discussions on this memorandum. The memorandum and the accompanying documents, dated to a time just before the declaration of the Tanzimat, are important for providing hitherto unnoticed information on the date of the foundation of the Ottoman gendarmerie. The memorandum, penned by one of the generals of the Asakir-i Mansure army, Namık Paşa, discusses the gendarmerie organization in European countries, the benefits of establishing a similar organization in the Ottoman State, and issues regarding how and in which localities this organization must be set up. Studying the contents of the memorandum and the discussions about it at the councils that formed the administrative apparatus of the period may help address certain problems of the history of the Ottoman gendarmerie, which has not been investigated rigorously from an academic perspective, at least those pertaining to the establishment phase. Answers to questions such as the reason for the preference of the gendarmerie as a new security force in the Ottoman State, the difficulties that might arise due to the establishment of gendarmerie, and why the organization was called Zabtiye rather then Gendarmerie, will help solve these problems

Keywords:

jandarma gendarmerie in the Ottoman State, Namık Paşa, memorandum, layiha, internal security, zaptiye,

PDF

___

Cevdet, Zabtiye, no; 79–3903, 01/C/1257; no: 42–2082, 29/C/1255;no: 25– 1224,13/Ş/1256; no: 81–4008, 10/R/1263;MVL, no:33–4, 03/R/1259.
HAT, nr:1245- 48327;48327 -A, C, 29 Z 1254; 48327 B, 29/Z/1241; nr:1252- 48386, 29/Z/1254; nr:1252–48386, B,C.
“Jandarmamızın Mâzisi ve Geçirdiği Safahât-ı Islâhiye ve Tensîkiye”, Jandarma Mecmuası, 1 Kanun-ı sâni 341, sayı 1, s.2-15.
AKÇA, İsmet- PAKER, Evren Balta,“ Ordu, Devlet, Güvenlik Siyaseti Üzerine Bir Değerlendirme”, Türkiye’de Ordu, Devlet Ve Güvenlik Siyaseti, Derleyenler: Evren Balta Paker-İsmet Akça, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2010, s.1.
ALYOT, Halim, Türkiye’de Zabıta:Tarihi Gelişim ve Bugünkü Durum, İçişleri Bakanlığı Yayınları, Ankara 1947.
BRÖKCLİNG, Ulrich, Disiplin, Askeri İtaat Üretiminin Sosyolojisi ve Tarihi, çeviren: Veysel Atayman, İstanbul 2001, s.171.
ÇADIRCI, “Tanzimat’ın İlanı Sırasında Anadolu’da İç güvenlik”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt: 13, Sayı: 24, s.46: Bkz. Tongur, a.g.e, s. 85-88,123.
ÇAĞMAN, Ergin, III. Selim’e Sunulan Islahat Lâyihaları, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2010.
Düstur, 1.Tertip, Matbaa-i Amire 1289, s.728–733.
HOUTE, Arnaud-Dominique, “Üçüncü Cumhuriyet Döneminde Jandarmalık” ( 1870- 1914), çeviren: Özgür Sevgi Göral, Noemi Levy-Nadir Özbek-Alexandre Toumarkine, İstanbul, s.173.
Jandarma Genel Komutanlığı Tarihi, Asayiş ve Kolluk Tarihi İçerisinde Türk Jandarma Teşkilat 1-2, Jandarma Genel Komutanlığı Ankara 2002, s.150.
KAYA, Kemal, “19. Yüzyılda Anadolu’da İç güvenlik Sorunları ve Voyvodalar”, OTAM, Sayı 19, 2006, s.239-255.
LEVY, Noemi “ Polislikle İlgili Bilgilerin Dolaşım Tarzları: Osmanlı Polisi İçin Fransız Modeli mi?, Noemi Levy-Nadir Özbek-Alexandre Toumarkine, İstanbul
LUC, Jean-Noel, “Fransız Jandarma Teşkilatının Tarihi Hakkındaki raştırmaların Gelişimi”, çeviren: Emre Öktem, Noemi Levy-Nadir Özbek-Alexandre Toumarkine, İstanbul 2009, s.20
Mahmut Şevket Paşa, Osmanlı Teşkilât ve Kıyâfet-i Askeriyesi, 2.cilt, 1325, Tıpkıbasım, Türk Tarihi Kurumu, Ankara 2010, s.9.
Miralay Muhlis Bey, Prusya Devletinde İstihdam Olunan Jandarma Asâkiriyle Polisyaların Usûlü ve İcra Eyledikleri Hizmetin Beyânı, Süleymaniye Kütüphanesi Hüsrev Paşa Yazmaları, Nr: 878/1.
OKÇABOL, Türk Zabıta Tarihi ve Teşkilat Tarihçesi, Ankara 1940.
Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluşunun 700. Yılında Jandarma Genel Komutanlığı, Jandarma Okullar Komutanlığı, Beytepe ,Ankara.
ÖZBEK, Nadir “Tarih Yazıcılığında Güvenlik Kurum ve Pratiklerine İlişkin Bir Değerlendirme”, Jandarma ve Polis-Fransız ve Osmanlı Tarihçiliğine Çapraz Bakışlar, Derleyenler: Noemi Levy -Nadir Özbek-Alexandre Toumarkine, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2009, s.1-19.
ÖZBEK, Nadir, “ Osmanlı Taşrasında Denetim: Son Dönem Osmanlı İmparatorluğu’nda Jandarma (1876-1908)” Türkiye’de Ordu, Devlet Ve Güvenlik Siyaseti, Derleyenler: Evren Balta Paker-İsmet Akça, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2010, s.47-78.
SATICI, Emre, “Tanzimat Dönemi Bursa Eyaletinde İç Güvenliğin Sağlanmasına Yönelik Önlem ve Çabalar (1839-1867)”, OTAM, Sayı 24, Ankara 2008, s.176-203.
SİNAPLI, Ahmet Nuri, Şeyhül Vüzera, Serasker Mehmet Namık Paşa, İstanbul 1987.
SOYUTÜRK, Mehmet, “Modern Devlet ve Güvenlik: Fransa, Avusturya-Macaristan ve Osmanlı İmparatorluğu’nda Jandarma Teşkilatı”, History Studies, International Journal of History, volume 4, Issue 2, p.301-316, July 2012.www.historystudies.net
SÖNMEZ, Ali, “ Polis Meclisinin Kuruluşu ve Kaldırılışı (1845–1850), Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt 24, Sayı 37, 2005, s.262.
----------“Zaptiye Teşkilatı’nın Düzenlenmesi (1840-1869)”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt 25, sayı 39, s. 203.
---------“Tanzimat’ın İlanı Sırasında İç Güvenliğin Niteliği ve Uygulamaları Üzerine” Askeri Tarih Araştırmaları, Genelkurmay ATASE ve Denetleme Başkanlığı Yayınları, Şubat 2006, Sayı 7, s.43-53.
---------Zaptiye Teşkilatı’nın Kuruluşu ve Gelişimi (1845-1879), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2005.
TALAT, Jandarma Teşkilât ve Vezâif Nizâmnâmesi Şerhi, Jandarma Matbaası 1338.
Tanzimat, Editörler: Halil İnalcık-Mehmet Seyitdanlıoğlu Ankara 2011.
TONGUR, Hikmet, Türkiye’de Genel Kolluk teşkil ve Görevlerinin Gelişimi, Ankara 1946.
------- Türkiye’de İlk Zaptiyeler, Haziran 1948 Tarihli Polis Dergisi’nden Ayrı Basım, Ankara 1948.