Bozdoğan-Yazıkent Beldesi mezarlığı süslemeli kadın mezar taşları

Şüphesiz her nefis ölümü tadacaktır. İlk günden itibaren bunu kabullenen insan, tekrar dirileceğinin de bilincindedir. Bu amaçla ilk zamanlarda mezarların içine gündelik hayatla ilgili hediyeler, dışına da hayattaki sevdikleriyle bağlantıyı kuran, hatıraları yaşatan alâmetler konulmuştur. Ata kültüyle öne çıkan Türkler, tarih boyunca kabul ettikleri çeşitli inanç sistemlerine uygun olarak, kurgandan türbeye, balbaldan şahideye mezar kültürlerini devam ettirmişlerdir. Ait oldukları çağın ve bölgenin özellikleriyle estetik anlayış içinde şekillenmiş, başta yazı olmak üzere, bitkisel, geometrik, nesneli ve figüratif motiflerle süslenmiştir. Tarihimizin tanıkları bilinciyle son zamanlarda mezarlıklar konusunda çeşitli disiplinlerde ve farklı alanlarda çalışmalar yoğunlaşmıştır. Bu makalede mezar taşlarının zengin ve kaliteli örneklerinin bulunduğu Ege bölgesinden bir mezarlığın mezar taşlarından bezemeli olanlar tanıtılacaktır. Aydın ili Bozdoğan ilçesine bağlı, Yazıkent Beldesinin güneyinde yer alan mezarlık dört bölüme ayrılmıştır. Mezarlık, Osmanlı dönemine ait şahideli mezarlardan oluşmaktadır. Dikdörtgen formlu şahidelerden bayanlara ait olanlarının tepelikleri süslü iken erkek mezar taşları başlıklıdır. Bu makalede süslemeli şahideler değerlendirilecektir. Kronolojik olarak sıralanan Osmanlı dönemine ait kitabeli on mezar incelenmiştir. Cumhuriyetin ilk yıllarında da geleneğin sürdürüldüğü görülmektedir. İncelenen mezarlar H. 1225 / M. 1810- H. 1328/1910 tarihleri arasındaki 100 yıllık dönemi kapsamaktadır. Bütün şahidelerde beyaz mermer malzeme kullanılmıştır. Genel olarak yukarı doğru hafif genişleyen dikdörtgen formlu, sivri kemer veya üçgen alınlıklıdır. Şahide boyutları 87-185 cm arasında değişir. Şahideler gösterişli olmakla birlikte sandukaları yığma taş örgülü sadedir. Baş taşları ayak taşlarına oranla daha süslüdür. Süslemelerde, gövdede yazı, tepelikte de bitkisel daha çok olmak üzere nesneli ve geometrik motifler kullanılmıştır. Bitkisel süslemelerde de dönem özelliği akantus ağırlıktadır. Hayat ağacı kompozisyonu çeşitli düzenlerde ele alınmıştır. Vazo ve cami tasvirleri de dönem ve yöre özelliği olarak süslemelerdeki önemli motiflerdir. Genel özellikleriyle Ege bölgesi mezar geleneğini sürdüren Yazıkent Beldesi Mezarlığı, zengin şahideleri ile Anadolu Türk sanatının önemli örneklerini barındırmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Bezeme, Mezarlık, Mezar Taşı, Bozdoğan, Yazıkent, Şahide

Gravestones of Women With Ornaments at BozdoğanYazıkent Municipality Cemetery

Of course, each living thing experiences death. From the first day people know this fact also conscious about the resurrection as well. For this purpose, daily gifts were put inside the graves and some materials as connection to their loved ones and as souvenirs to remind the memories. Turks prominent with the cult of ancestors have continued their cemetary cultures in accordance with various belief systems from mound to tomb, gravestone to tombstone as well throughout the history.They belong to the age and understanding of the aesthetic features are shaped in the region, especially in writing, floral, geometric, objective and decorated with figurative motifs. Cemeteries have been studied by various disciplines in different areas by awareness of the witnesses in history recently. In this article, a part of the decorated gravestones in a cemetery at Aegean region including rich and high-quality examples will be introduced. The graveyard in the South of Yazıkent municapality dependent to Bozdoğan county of Aydın Province was devided into four. The cemetery is consisted of gravestone formed graves that belong to the Ottoman State period. The gravestones of women had rectangular shape, ornamental and headgeared while the male tomb stones had only bushings. In this study, ornamental gravestones will be evaluated. Ten graves at Ottoman Period with scripts and headgears listed chronologically were examined. It is clearly seen that the tradition have continued at first years of the Republic. These graves cover the period of 100 years between 1225 (Hijri calendar (H.)) / M. 1810 – H. 1328 /M. 1910. In all of the gravestones white marbles were used. In general, they are of rectangular shape slightly widening upwards with pointed arches and triangular pediment. Gravestone dimensions are of 87-185 cm. The gravestones are flashy whereas the coffins piled with plain masonry. Headgears are more ornamentally decorated than foot Stones. Ornaments in the body text, including more objects with geometric motifs most of which are herbals were used with the tophead of the graves. Herbal acanthus ornamentation was mostly used relecting its period. Composition of the tree of life in multiple layouts were discussed. Vase and the mosque depictions are of important motives of the ornamentals as the local feature in that period. Yazıkent Town Cemetery contains important examples of Anatolian Turkish Art with rich gravestones having General features of the Aegean region tradition.

Keywords:

Decoration, Cemetery, Gravestones, Bozdoğan, Yazıkent, Tombstone,

PDF

___

AKAR, Azade, “Tezyini Sanatlarımızda Vazo Motifleri”, Vakıflar Dergisi. Sayı. VIII. Ankara. 1969 s.267-272.
AKAR, Azade, “Yüzyıllar Boyunca Mezar Yazıtlarında Süslemeler”, Atatürk Konferansları. 1973-1974: C. 6. Ankara:1977 73-78. Resim 1-27.
ARIK, Rüçhan, Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı, Kültür Bakanlığı Yayınları. Ankara 1988.
AYVAZOĞLU, Beşir, Güller Kitabı, İstanbul, 1999
ÜLGEN, Aygün, “Tanzimat Günlerinde Türk Mimari Üslûbu”, Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, c.3, Sayı:7, İstanbul, Nisan 1990, s. 67-71.
BAŞ, Emine, Edirne Beylerbeyi Camii Haziresi’nde Bulunan Mezar Taşları, (Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Edirne 2009.
BENLI, Yusuf, Akşehir’de Bulunan Süslemeli Türk Mezar Taşları, (Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya 1992
BİÇİCİ, H. Kamil, Manisa Gördes'te Bulunan Osmanlı Dönemi Süslemeli Mezar Taşları, Gazi Ünv. Sos. Bil. Ens. (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara 2004.
BİÇİCİ, H. Kamil, “Tire Müzesi’nde Bulunan Süslemeli Mezar Taşlarından Bazı Örnekler (XVIII-XX. yy.)”, A. Ü. İlahiyat Fak. Der., C. 50, S. 1, Ankara 2009. 109-150.
BİÇİCİ, H. Kamil, “Safranbolu Yörük Köyü Mezarlığında Bulunan Süslemeli Mezar Taşları”, Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 20, Bişkek 2008, 298-324.
BOŞDURMAZ, Nurcan, Bosna Hersek Osmanlı Dönemi Müslüman Mezar Taşları, (İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi) İstanbul 2009
ÇAKAR, Gülşen, Emir Sultan Mezarlığındaki XVIII_XIX Yüzyıl Mezartaşları, (Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2007.
ÇAL, Halit, “Göynük (Bolu) Şehri Türk Mezar Taşları”, Vakıflar Dergisi, Sayı XXX, Ankara 2007. 295-384
ÇIBLAK, Nilgün, “Anadolu’da Ölüm Sonrası Mezarlıklar Çevresinde Oluşan İnanç ve Pratikler”, Türk Kültürü, Y.XL, 2002. 605-614
ÇULPAN, Cevdet, Antik Devirlerden Zamanımıza Kadar İlahiyat-Edebiyat-Tıp ve Sanat Tarihlerinde Serviler, II, İstanbul 1961.
DOĞAN, Burcu, Edirne Gazi Mihal Camisi Haziresi’ndeki Mezar Taşları, (Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Edirne 2009.
ELİTEZ, Gülgün, Türk Mezar taşlarında Bitki Motifleri, Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uygulamalı Sanatlar Ana Sanat Dalı Seramik Programı (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 1996.
ERDEM, Tuba, Akhisar Ulu Camii ve Paşa Camii Hazireleri’ndeki Mezartaşları, (Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2009
GÖKBEL, Ahmet, Anadolu Varsaklarında İnanç ve Âdetler, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara 1998.
GÜNDOĞDU, Hamza, ikonografik Açıdan Türk Sanatında Rumi ve Palmetler. Sanat Tarihinde İkonografik Araştırmalar, Güner İnal'a Armağan, Ankara 1993, 197-211
HANOĞLU, Canan, Erzurum merkezde cami hazirelerinde bulunan XVIII.-XIX.yy. mezar taşları, (Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum 2006
KARAMAĞARALI, Beyhan, Ahlat Mezar Taşları, Ankara 1993.
LAQUER, Hans Peter, Hüvel Baki (İstanbul'da Osmanlı Mezarlıkları ve Mezar taşları), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2010.
OĞUZ, Burhan, Mezartaşında Simgeleşen İnançlar, İstanbul 1983.
ÖGEL, Semra, Anadolu Selçuklularının Taş Tezyinatı, Ankara 1987
RENDA, Günsel, Batılılaşma Dönemi Türk Resim Sanatı, Minyatür ve Duvar Resimleri, Hacettepe Üniversitesi, Ankara 1977.
SÖZEN, Metin, - TANYELİ, Uğur, Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul 1992.
TALİ, Şerife, “Kayseri Tavlusun Köyünde Bezemeli Mezar Taşları-II”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi / Journal Of FıneArtsFaculty, Sayı 21, 2012. 97-124.
TUNÇEL, Gül, Batı Anadolu Bölgesinde Cami Tasvirli Mezar Taşları, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1989.
TÜFEKÇİOĞLU, Abdülhamit, Edincik’te Türk Devri Mimarisi ve Mezar Taşları, Bursa 2005.