ıı'Abdülhamid dönemi Osmanlı vilayetlerinin siyasal ve sosyo-ekonomikdurumunu rapor eden mahrem. nitelikli ve Yıldız Sarayı'na yazılmış oldukçageniş bir layiha literatüm bulunmaktadır. Başbakanlık Arşivi'nin özeııikle YıldızEsas Evrak ve Yıldız Mütenevvi Maruzat tasnitlerinde bulunan bu layihalar1880-1908 devresi Osmanlı taşrasında Osmanlı Devletini ve mülki idaresinitehdit eden olguları açık bir dille nakletmektedirler. Umumi müfettişlik göreviyleBalkanlara veya Anadoluya gönderilen Şakir Paşa ve Derviş İbrahim Paşa gibiAbdülhamid'in yeteneklerine güvendiği Paşaların yazdıkları kapsamlı raporlar19.yüzyıl sonları Osmanlı taşrası hakkında bizi aydınlatmaktadır. Müşir OsmanNuri Paşa'nın 17 Temmuz 1885 tarihli Hicaz raporu da bu kapsam içindedeğerlendirilmelidir.