II. Meşrutiyet devrinde Vilayet Sanayi Mekteplerini yeniden yapılandırma girişimleri: Vilâyât Sanayi Mektepleri tertibatı

Vilayet sanayi mekteplerinin temelini 1863 yılında Mithat Paşa tarafından Niş’te açılan ıslahhâne teşkil etmektedir. Paşanın bu çok amaçlı girişimi başarı ile neticelenince evvela Rusçuk ve Sofya’da ardından da birçok Anadolu vilayetinde yerel yönetim ve eşrafın maddi destek sağladığı ıslahhâneler birer birer faaliyete geçtiler. Kuruluşları itibariyle kimsesiz çocukların barındığı ve iaşelerinin temin edildiği birer kozmopolit hayır kurumu olarak ön plana çıkan ıslahhâneler zamanla ilköğretim düzeyinde mesleki eğitim kurumlarına dönüştüler. Abdülhamid devrinin ilk yıllarından itibaren açılan veya hâlihazırda açık olanlar ise Hamidiye Sanayi Mektepleri olarak isimlendirildiler. Genellikle vilayet merkezlerinde yer almalarıhasebiyle aynı zamanda Vilayet Sanayi Mektepleri olarak ta nitelendirildiler. Mithat Paşa tarafından hazırlanan ve 1867 yılında yürürlüğe giren Islahhânelere Dair Nizamnâme söz konusu mekteplerin yapısını düzenlese de her mektep daha ziyade yerel inisiyatif ile şekillendirilmişti. İdareleri, kapasiteleri, mesleki eğitim programları ve eğitim süreleri de bütçeleri nispetinde gelişim göstermişti. 1911 yılına gelindiğinde ise ülkenin sanayi ve eğitim açısından ulaştığı noktaya göre güncellenmek istenen vilayet sanayi mektepleri, Ticaret ve Nâfia Nezareti tarafından hazırlanan program çerçevesinde yapısal olarak dönüştürülmeye çalışıldı.Dolayısıyla bu araştırmanın kapsamı öngörülen dönüşümün dayandığı programı,tarihsel gelişim çerçevesinde değerlendirmek olacaktır

Anahtar Kelimeler:

II. Meşrutiyet, Islahhâne, Sanayi Mektebi, Mesleki Eğitim

Enterprises of Restructuring of Province Industrial Schools in Second Constitutional Era: Regulations of Province Industrial Schools

Nish Children’s Home opened in 1863 by Midhat Pasha constitutes a basis of Province Industry Schools. When Midhat Pasha’s multi-purpose attempt works out, the Children’s Home supported by local government and notables financially first in Sofia and then Ruse in many Anatolian province were in service. When it was founded, Children’s Home was a cosmopolitan charity which provides food and shelter to homeless children. On the other hand, in the course of time it turned into the vocational education institutions in primary school level. These institutions opened or already opened in the early years of Abdülhamid era were named Hamidiye Industrial Schools. Because of taking part in province centers in general they were also called Province Industrial Schools. Although “Children’s Home Regulations” prepared by Mithad Pasha and went in effect in 1867 organized general structure of the schools, each school was shaped rather by local initiative. Administrations, capacities, vocational education programs and also training periods of the schools developed in proportion to their budgets. By 1911 Province Industrial Schools were tried to be updated structurally within the framework of Ministry of Trade and Public Works to achieve the objectives as in the industry and education level of country. Accordingly, this research is to evaluate program which envisages the transformation of the Province Industrial Schools within the framework of historical development

Keywords:

Second Constitutional Era, Children’s Home, Industrial School, Vocational Education.,

PDF

___

Arşiv Vesikaları BOA., BEO. 3380/253466 -1 (21 B 1326/19 Ağustos 1908).
BOA., DH.MKT. 1233/17-1 (10 M 1326/13 ùubat 1908).
BOA., DH.MKT. 2664/69-1 (18 Ağustos 1324/31 Ağustos 1908).
BOA., DH.MUİ. 30-2/12-1 (13 L 1327/28 Ekim 1909). BOA., HR.TO. 411/10 (16 Mart 1850). BOA.
İ. HUS.1/1310 (15 M 1310/9 Ağustos 1892). BOA., İ.DH. 1256/98560 (5 CA 1309/7 Aralık 1891); BOA.
İ.DH. 1271/99960 (Gurre-i N 1309/30 Mart 1892). BOA., İ.DH. 497/33809 (12 R 1279/7 Ekim 1862). BOA., İ.HUS. 79/53 (24 ù 1317/28 Aralık 1899) BOA., İ.MMS. 21/924 (23 B 1277/4 ùubat 1861). BOA., İ.OM. 13/1327 M-1 (17 M 1327/8 ùubat 1909). BOA., İ.OM. 5/1316 S-7/1 (6 Z 1315/28 Nisan 1898). BOA., İ.OM. 6/1317 B-12/1 (25 C 1317/31 Ekim 1899). BOA., ùD.1241/26-7 (27 M 1331/6 Ocak 1913).
BOA., Y.MTV. 202/18 (20 Nisan 1316/3 Mayıs 1900)
BOA., Y.PRK.BùK. 24/62 (7 Kanun-ı Evvel 1307/19 Aralık 1891). BOA., Y.PRK.MF. 1/48-3. Yazma Eserler
Karakoç Sarkis, Külliyât-ı Kavânîn, Nr.5099, (Mecmua-i Nizâmât-ı Vilâyât, 27
Ramazan 1283/2 ùubat 1867 tarihinde risale şeklinde Tuna Vilâyeti
Matbaası’nda tab olunmuştur). Gazete ve Mecmualar Takvim-i vekâyî, numero 730, s.2-6 (23 M 1329/24 Ocak 1911).
İhsan ùerif, “Mithat Paşa-Sanayi Mektepleri”, Tedrisat Mecmuası, Sene 5, Numara 30. Osmanlı Ziraat ve Ticaret Gazetesi, Numero 41, (26 Temmuz 1326/8 Ağustos ). Yayınlanmış Eserler
Düstûr, Birinci Tertip, C.II. Salnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiye, H.1319 (1901).
Salnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiye, H.1321 (1903).
Salnâme-i Vilâyet-i Adana H.1287 (1870).
Salnâme-i Vilâyet-i Bağdad, def a 21, H.1325 (1907).
Salnâme-i Vilâyet-i Erzurum H.1291 (1874).
Salnâme-i Vilâyet-i Girid, H.1293 (1876).
Salnâme-i Vilâyet-i Kastamonu H.1293(1876).
Salnâme-i Vilâyet-i Sivas, H.1287 (1870); H.1325 (1907).
Salnâme-i Vilâyet-i Tuna H.1293 (1876).
Dersaâdet Sanayi Mektebi Nizamnâmesi, Dersaâdet, 3 Ağustos Sene 1325.
Ticaret ve Nafi a Nezareti Sanayi İdare-i Umumiyesi Vilâyât Sanayi Mektepleri Tertibatı, Dersaâdet, 1327.
Araştırma ve İncelemeler ERGİN, Osman Nuri, Türk Maarif Tarihi, Eser Matbaası, İstanbul, 1977.
GİZ, Adnan, İstanbul’da İlk Sanayi Mektebinin Kuruluşu”, İstanbul Sanayi Odası Dergisi, S.35, İstanbul, 15 Ocak 1969, s.20-22.
KOÇ, Bekir, “Osmanlı Islahhanelerinin İşlevlerine İlişkin Bazı Görüşler”, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.6/2, s.113-127. KODAMAN, Bayram, “Tanzimat’tan II. Meşrutiyet’e Kadar Sanayi Mektepleri, Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi (1071-1920), (Birinci Uluslararası
Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi Kongresi Tebliğleri Hacettepe Üniversitesi 11-13 Temmuz 1977), Editörler: Osman Okyar, Halil İnalcık, Meteksan, Ankara, 1980, s.287-296.
ÖNSOY, Rifat, Osmanlı Sanayii ve Sanayileşme Politikası, İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1988.
ÖZTÜRK, Cemil, “Türkiye’de Mesleki ve Teknik Eğitimin Doğuşu I: Islahhâneler”, Hakkı Dursun Yıldız Armağanı, İstanbul, 1995, s.427-442.
Türkiye’de Teknik Öğretim II, (Bölge San‘at Okullarının ve Gezici Köy Kurslarının Tarihçeleri), Maarif Vekilliği Dergisi, S.22-3, İstanbul, 1940.
UNAT, Reşit “Niş Islahhânesinin Kuruluş Tarihini Aydınlatan Bir Belge”, Meslekî ve Teknik Öğretim, Ağustos 1962.
_______ Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihî Bir Bakış, M.E.B., Yayınları, Ankara, 1964
YILDIRIM, Mehmet Ali, Tanzimat Döneminde Meslek Okulları, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara, YILDIZ, Hatip Diyarbekir Vilayeti’nde Eğitim (1870-1920), Atatürk Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi), Erzurum, 2007.