Erdebil Tarikatı ve İlhanlılar: tasavvuf ve siyaset ilişkisinde yeni dönem

Safevîlerin, Tarikat Tekkesinden dünyevî güce nasıl ulaştığını anlamak için birkaç konuya açıklık getirmek gerekmektedir. Safevîlerin Atası Şeyh Safi ve Onun döneminin (İlhanlılar’ın) siyasi-içtimâî konumunu bilmek bize bu konuda yardım edecektir. Bunun yanı sıra İran’da dinin diğer bir ifadeyle mezhebi konumun ve tarihsel şartlara bağlı olarak İran’ın duraklama dönemlerinde mezhepsel dönüşümlerinin önemi büyüktür. İlhanlılar zamanında sufîlik hareketleri çok yaygınlaşmış ve hem toplumun hem de yöneticilerin dikkatini çekmiştir. Sufîlik insanın kendini tanıması ve aynı zamanda tıpkı din ve felsefe gibi varlık hakkında bir bakış açısını yansıtmaktadır. İslâm’da sufîlik, İslâm’ı etkilemiş olan diğer sufî fikirlerden etkilenerek, kendini Allah’a bağlamak için dünyayı terk etme ve kendini geliştirmekle birlikte; halk ve toplumun durumuna önem vermek ve tarihî olaylarda önder olmak üzere olumlu ve olumsuz iki zıt durumu ihtiva etmektedir. Safevîler tüm bu etkenleri kavrayarak halk ve toplumun üzerinde etkili olmuşlardır. Safevîler, “Tekke”den dünya saltanatına erişen ilk sufilerdiler. İmamiye Şiîliğini kullanarak halkla ortak bir duygu zemini oluşturmuşlardır. Bu nedenle Safevîler’i anlamak için onların siyasi bakımdan güçlenmelerini sağlayan İmamiye Şiîliğini tanımak gerekmektedir. Tarihsel olarak İran’a hakim olmak isteyen erkin ilk olarak dine olan bakış açısını belirtmesi gereklidir. Safevîler’den önce İran’daki yöneticiler din ile devleti birleştirmişlerse de, Şiîliği kendi yönetimleriyle birleştiren ilk devlet Safevî Sufileri olmuştur

Anahtar Kelimeler:

Safevîler, Tekke, Sufî, Siyasi güç, İlhanlılar, Mezhep, Şeyh Safi, İslâm, Şiîlik

Religious Sect of Erdebil and Ilkhanids:A New Era in the Relation Between Suf’ism and Politics

It requires to explain some issues in order to understand how Safavids has reached from‘Lodges’to the earthly power. To understand the Safavids ancestors Sheik Safi and the political and social conditions of his period (İlkhanıds) will help us in that matter. Besides that, location of sect in İran and how İranians heading to sect according to the historical conditions in the period of stagnation is very important. Sufism movements have become very common in the periods of Mongoland and it also attracts the attention of society and community managers. Sufism means a person recognizing himself or herself and it is also a perspective about existence like religion and philosophy. Sufism in Islâmîc world has two positive and negative meanings: 1. To leave world to devote himself/herself to Allah affected by the others sufi ideas 2. To attach importance to the status of society and community by developing himself/herself and making leadership in the historical events. Safavids have been effective on the community and society by understanding these conditions. Safavids are the first sufi people who reached from the lodges to the world reign. Safavids have created a common feeling by using the Imam Shi’ism. For that reason it requires to understand Imam Shi'ism which comes for their help, in order to recognise Safavids. The person who wants to dominate Iran, firstly has to express his perspective to the sect. Before Safavids period, governmental representatives of Iran have combined religion and state but Safavid Sufi people have become the first state that have combined Shi’ism with their own state management

Keywords:

Safevîds, Lodges, earthlypower, Lodges, Ilkhanids, Religious Sect, Sheik Safi, İslâm, Shi’ism.,

PDF

___

Anonim, Alemaray-ı Safevî (Alemaray-ı Şah İsmail); Bongâh Ferhengi Yayınları, Yedullah Şükrü Çalışması, Tahran, 1971.
Anonim, Tarih-i Kızılbaşan, Bahnam Yayınları, Mir Haşim Muhaddis Çalışması, Tahran, 1982.
Anonim, Cihanguşayı Hakan, İran-Pakistan Farsça Araştırma Yayınları, Allahdat Mustar Çalışması, İslâmabad, 1985.
Aflaki, Şemsettin Ahmed, Menakibu’l-Arifin, Tahsin Yazici Çalışması, Dünyayı Kitap Yayınları, Tahran, 1997.
Ahmedi, Meryem, Din ve Devlet Dar Ahd-ı Safevî, Emirkabir Yayınları, Tahran 1984.
Asgalani, İbn-i Hecr-ı, İnbaul-Gamr Bı-ebnaul-Umr, Hayderabad Deken, 1976.
Corben, Henry,Teşeyyu, İsmailiyye ve Munasibatet-ı Sufîye, Kavir Yayınları, Tahran, 1964.
Cüveyni, Atamelik; Cihangoşayı Cüveyvi Tarihi, Külaleyi Haver Yayınları, Muhammed bin Abdullah Kazvini Çalışması, III.cilt, Tahran, 1958.
Erzurumı, Muhammed Arif; İnkılabı İslâm, Milli Kütüphane Hattı Nüsha, Tahran, 1930.
Huart , CL. “Fazlullah”Meb İslam Ansiklopedisi, c. IV, 1945, s. 535-536.
İkbal, Aştiyani Abbas, Hanedan-ı Nevbahti, Tahüri Yayınları, Tahran, 1979.
İkbal, Aştiyani Abbas, “Moğol Tarihi” Emirkabir Yayınları, Tahran, 2009.
İbn-i Bezzaz, İsmail bin dervişi Tevekülü, Saffetü’s-Sefa, Hattı nüsha Lieden. Aksı numara 7019, Tahran Üniversitesinin Merkezi Kütüphanesi.
İbn-i Belhi, Farsname, c. II, Dünyayı Kitap Yayınları, Tahran, 1987.
İbn-i Batüte, İbniBatüte Seyahatnamesi, çeviren Muhammed Ali Muvehhid, Bongah Tercüme ve Naşr Kitap Yayınları, III. Cilt, Tahran,1958.
İbn-i Esir, İzzeddin, Elkamil, çeviren Ebulgasim Halet, İlmi Yayınları, XIII.cilt, Tahran, 1978.
İbn-i İsfendiyar, Tarih-i Teberistan; Abbas İkbal çalışması, Taberistan Yayınları, c. II, Tahran 1942.
İbn-ı Bazzaz; Saffetus-Safa, Gulamriza TabatabayiMacd, Mosahhıh Yayınları, Tebriz, 1991.
Guşeyri, Abu’l-Kasim, Risaleye Guşeyri, Tashih Bediüzzaman Früzanfer, Bunyad Ferheng Yayınları, Tahran, 1965.
Gani, Gasim, Tasavvuf Dar İslâm, Zavvar Yayınları, Tahran, 1977.
Gölpinarlı, Abdulbaki, Fihrist-i Mutün-, Hurufiye, çev.Tevfik Subhani
Sazeman-ı Çap ve İntişarat Yayınları, Tahran, 1994.
Fazlullah-Şirazi,Abdullah Bin, “Vessaf Tarihi”, Emirkabir Yayınları, Tahran,1980.
Hafiz, Hoca Şemsettin, Divan-ı Hafiz, Macid İkbal Çalışması, İkbal Yayınları, Tahran, 1984.
Hemevi, Yakut, Mucemu’l-Buldan, Elkutubu’l-İlmiye Yayınları, VII. cilt,Beyrut 1990.
Hunci, Fazlullah Rüzbihan, Alemaray-ı Emini, Hattı nusha, Muctaba Minevi Çalışması, Tahran Üniversitesinin Merkezi Kütüphanesi, numara 264 ve265, c.II.
Handmir, Giyaseddin, “Habibüssiyer” Doktor Muhammed Debir Siyagi Çalışması, Hayyam Yayınları, c.III, Tahran, 1956.
Huseyini, Fasayi, Farsname-yeNaseri, Tashih Mansür Rastgar Fasayi, Emirkebir Yayınları, c.II, Tahran, 2003.
Kazvini, Abdullatif Yahya, Lubbut-Tevarih, Çeviren ve Notlandıran Hamidreza Muhammednejad, Birleşik Yayınevi, I. Baskı, Ankara, 2011.
Kurban-Nejad, Perisa, Moğol Çağında Azerbaycan’ın Tasavvufu, İlmi Ferhengi Yayınları, Tahran, 2008.
Marco Polo, Seyahatname, Habibullah Sahihi Çalışması, Naşr-ı Fikr-ı Rüz Yayınları, Tahran, 1981.
Mevlana, Mesnevi, Çeviren Şefik Can, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2002.
Mir Ahmedi, Meryem, Safevî Çağında Din ve Devlet, Emirkabir Yayınları, Tahran, 1984.
Muhammed-Hafi, Ahmed Celaleddin, Mucmel-i Fasihi, Mahmud Farah Horasanı Basımı, Esatir Yayınları, Tahran, 1961.
Müstevfi, Hamdullah, Nuzhetul-Gulub, Emirkebir Yayınları, Abdul Huseyin Navayi Çalışması, Tahran, 1984.
Müstevfi, Hamdullah, Tarih-ı-i Güzide, Abdulhuseyin Navayi çalışması, Emirkebir Yayınları, Tahran, 1960.
Nasreddin Mar’aşi, Deylemistan ve Gilan Tarihi, Bungah Tercime ve Naşr Yayınarı, Manüçehr Sutüdeh Çalışması, Tahran, 1968.
Nasreddin Mar’aşi, Rüyan, Taberistan ve Mazendaran Tarihi, Muhammed Huseyin Tasbihi Çalışması, Şark Yayınları, Tahran, 1975.
Nesevi, Şahabettin, Nesevi Tarihi, Minevi Çalışması, İlmi-Ferhengi Yayınları, Tahran, 1978.
Nicholson, Rinold A, Peydayeş ve Mesir-i Tasavvufun, çeviren Muhammed Bagır Muin, Tahran, 1977.
Nicholson, Rinold, İslâm Tasavvufu ve İnsanla Allah İlişkisi, çeviren Muhammedriza Şefii Kedkeni, Sohan Yayınları, Tahran, 1980.
Smith, Mason,The History of the SarbadarDynasty, çeviren Yakub Ajend, Tarih-i No Yayınları, Tahran, 1982.
Spuler, Bertold, İran Moğolları, çeviren Cemal Köprülü, TTK, Ankara, 1987.
Şüşteri, Nurullah; Mecalisü’l-Muminin; Hattı Nüsha, Tahran Üniversitesi
Parsadost, Meniçehr; I. Şah İsmail, İntişar Yayınları, Tahran, 1995.
Petroşevsky, İslâm Dar İran, Payam Yayınları, çeviren Kerim Keşaverz, Tahran, 1968.
Petroşevski ve Digeran, Ez ezmeneye Kedim Ta Karn-e XVIII. Yüzyılın Tarih-i İran, Tahran Üniversitesi, çeviren Karim Keşaverz, II.cilt, Tahran,1971.
Taşköprülüzade, Ahmet Efendi, ,Şakaik-ı Numaniye, çeviren Muharrem Tan, İzyayınları, İstanbul, 2007.
Terbiyet, Muhammed, Daneşmendan-ı Azerbaycan, Gulamriza Tabatabayi Macd çalışması, Kültür Bakanlığı, Tahran, 1997.
Türkmen, İskender Bek,Alemarayı Abbasi;,II. cilt, Emirkebir Yayınları, Tahran, 1972.
Savory, Roger, Safevîye Çağında İran, Ahmet Saba Tercümesi, Kitabı Tahran yayınları, Tahran,1984.
Ryter, Helmüt, Ağaz-ı Fırka-yı Hurufî ye Başlangıcı, çeviren Hişmet Muayyid, Tahran, tarihsiz.
Tacbahş, Ahmed, Tarih-i Safevî, Navid Şiraz Yayınları, Şiraz, 1983.
Yüsufî, Gulamhuseyin, Didar Ba Ehl-ı Galem, İlmi Yayınları, III. baskı, Tahran, 1991.
Zahidi, Abdal, “Silsiletün-Neseb-i Safevîye” Kazimzade İranşehr çalışması, Berlin, 1965.