16. Yüzyılda İznik'te Zaviyeler ve Gelir Paylaşımı

Bu makalede önce İznik ve Vakıflar hakkında kısaca bilgi verilmiş, sonra 16. Yüzyılda İznik'teki Zaviyeler ya da Zaviye Vakıfları, Zaviye Sahipleri ve Zaviyelerin Gelir Türleri, Miktarları ile Bunların Seyir ve Dönüşümleri ana konuları işlenmiştir. Kullanılan rakamların kesin olduğu varsayıldığında, 16. yüzyılın başlarına (A) göre 16. yüzyılın ikinci yarısında (B) İznik'te zaviyelerin sayısı azalmıştır. Bununla birlikte, "Zaviye grubu", (İznik'teki) vakıf-mülk gelirleri toplamı içerisinde hem A noktasında hem de B noktasında üçüncü sıradadır. Bu sıra, şüphesiz ki, İznik'te vakıf-mülk gelirlerinin önemli bir kısmının, söz konusu kuruma ayrıldığı anlamına gelmektedir. Zaviyelerin çoğu, kentsel yoğunlaşmayı göstermek üzere, İznik şehrindedir. "Geliri l .000 akçanın üzerinde olan zaviyelerde", zaviye yapımında (vakıflarında) -doğrudan ya da dolaylı olarak, başka bir ifadeyle temlik ve tevkif açısından- Osmanlı soyunun başta olduğu, Çandarlı ailesinin de onları takip ettiği anlaşılmaktadır. "Geliri 1.000 akçanın altında olan zaviyelerde" ise, "ahi" adının yaygınlığı ya da ahilerin etkinliği dikkat çekicidir. "Zaviye grubu"nun gelir kaynakları, zaviyelerin yapılanma ve işlevleri sonucu olsa gerek, hem A'da hem de B'de -gelir toplamları açısından bakıldığında- esasen köylerdir.

Dervish Lodges and Income Distribution in İznik ın the 16. Century

In this article, firstly, information in respect of İznik and Foundations are given and afterwards, the main topics of dervish lodges in İznik in the 16. Century, owners of the Dervish Lodges, types and amounts of Dervish Lodges revenues and the transformation of these revenues are discussed. When the figures used are presumed to be certain, the number of dervish lodges had been reduced in the second half of 16. Century (B) compared to the beginning of 16. Century (A). "The group of Dervish Lodge" (in İznik) comes three in ranking at both A and B in terms of foundation-property revenues. This ranking means the significant portion of the revenues of foundation-property in İznik is reserved for the institution in question. Most of the dervish lodges are located in İznik to reflect the urban concentration.

PDF

___

Başbakanlık Arşivi Tapu Tahrir Defterleri Tasnifinde: TT: 438, TT. 733. Maliyeden Müdevver Defterler Tasnifinde: MM. 22. Mühimme Defterleri: 19, 39, 41.
Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyud-ı Kadime Arşivi'nde (Ankara'da) KK.579.
Akdağ, Mustafa; Türkiye'nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi, C.: l, İstanbul 1979(3).
Akgündüz, Ahmet; İslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi, Ankara 1988.
Anhegger, R.; "İznik" Mad., İ A. (M.E.B.), V/2, İstanbul 1988.
Anna Komnena, Alexiad -Malazgirt'ten Sonrası-, (Çeviren: Bilge Umar), İstanbul 1996.
Aşıkpaşazade, Aşıkpaşa-oğlu Tarihi, (Hazırlayan: A. Nihal Atsız), Ankara 1985.
Beldiceanu-Steinherr, Irene; "Bitinya'da Gayrimüslim Nüfus (14. Yüzyılın İkinci Yarısı- 15. Yüzyılın İlk Yarısı)", Osmanlı Beyliği (1300-1389), (Editör:
Elizabeth A. Zachariadou), İstanbul 2000 (2. Baskı).
Cahen, Claude; Osmanlılardan Önce Anadolu, (Çeviri: Erol Üyepazarcı), İstanbul 2002 (2. Baskı).
Cerasi, Maurice M.; Osmanlı Kenti, Osmanlı İmparatorluğu'nda 18. ve 19. Yüzyıllarda Kent Uygarlığı ve Mimarisi, (Çeviren: Aslı Ataöv), İstanbul 2001 (2. Baskı).
Demirel, Ömer; II. Mahmud Döneminde Sivas'ta Esnaf Teşkilatı ve Üretim Tüketim İlişkileri, Ankara 1989.
Evliya Çelebi; Seyahatname (Tam metin), C.: I-II (Sadeleştiren: Tevfik Temelkuran v.d.), İstanbul (Tarihsiz), Üçdal Neşriyat.
Faroqhi, Suraiye; "XVI.-XVIII. Yüzyıllarda Orta Anadolu'da Şeyh Aileleri", Türkiye İktisat Tarihi Semineri, Metinler/Tartışmalar, 8-10 Haziran 1973, Ayrı Basım, Ankara 1975.
Güneş, Ahmet; 16. Yüzyıl Başlarından 17. Yüzyıl Başlarına Kadar Kocaeli Sancağı, (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara 1994.
Halaçoğlu, Yusuf; Osmanlılarda Ulaşım ve Haberleşme (Menziller), Ankara 2002.
İnalcık, Halil; "Osmanlı İmparatorluğu'nün Kuruluş ve İnkişafı Devrinde Türkiye'nin İktisadî Vaziyeti Üzerinde Bir Tetkik Münasebetiyle", Osmanlı İmparatorluğu, Toplum ve Ekonomi, İstanbul 1996.
İnalcık, Halil; "Osmanlı Devleti'nin Kuruluşu Problemi", Doğu Batı, S.: 7, (Mayıs, Haziran, Temmuz 1999).
İnalcık, Halil; "Osman Gazi'nin İznik Kuşatması ve Bafeus Muharebesi", Osmanlı Beyliği (1300-1389), (Editör: Elizabeth A. Zachariadou), İstanbul 2000 (2. Baskı).
İnalcık, Halil; Osmanlı İmparatorluğu'nün Ekonomik ve Sosyal Tarihi, C.: l, 1300-1600, Türkçe'ye Çeviren: Halil Berktay, İstanbul 2000.
İnan-İslamoğlu, Huricihan; Osmanlı İmparatorluğu'nda Devlet ve Köylü, İstanbul 1991.
Kafalı, Mustafa; Anadolu'nun Fethi ve Türkleşmesi, Ankara 1998.
Kaya, Süleyman, "Para Vakıfları Üzerine", Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Türk İktisat Tarihi Sayısı, Cilt: l, Sayı: l, 2003.
Kozak, İ. Erol; Bir Sosyal Siyaset Müessesesi Olarak Vakıf, İstanbul 1985.
Lefort, Jacques; ."13. Yüzyılda Bitinya", Osmanlı Beyliği (1300-1389), (Editör: Elizabeth A. Zachariadou), İstanbul 2000 (2. Baskı).
M. Neşrî, Kitab-ı Cihan-nüma/Neşri Tarihi, C.: I -Yayınlayanlar: Faik Reşit Unat, Mehmed Altay Köymen-, Ankara 1987.
Ocak, Ahmet Yaşar; "Zaviyeler", VD., XII(1978).
Ocak, A. Yaşar; Zaviyeler (Dini, Sosyal ve Kültürel Tarih Açısından Bir Deneme), Vakıflar Dergisi, S.: XU'den ayrı Basım, Ankara 1978.
Ocak, A. Yaşar ; Farukı, S. ;"Zâviye" Mad., İ.A. (M. E. B.), C.: 13, İstanbul 1988.
Ş. Samf, Kamus-ı Türkî, C.:I, Dersaadet 1317.
Tabakoğlu, Ahmet; "Osmanlı Ekonomisinde Kalkınmanın Finansmanı", İktisat ve Din (Hazırlayan: Mustafa Özel), İstanbul 1994.
Taş, Kenan Ziya; Osmanlılar'da Lalalık Müessesesi, İsparta 1999.
Texier, Charles; Küçük Asya, Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi, Çeviren: Ali Suat, Birinci Cilt, Hazırlayan: Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı, Ankara 2002.
Turan, Osman; Selçuklular Zamanında Türkiye Tarihi, İstanbul 1971.
Uzunçarşılı, İ.Hakkı; Osmanlı Tarihi, C.:I, Ankara 1988 (5. Baskı).
Uzunçarşılı, İ.H.; Çandarlı Vezir Ailesi, Ankara 1988 (3).
V.G.M., Türkiye'de Vakıf Abideler ve Eski Eserler, C. IV, -Hazırlayanlar: S. Yıldız Ötüken vd.-, Ankara 1986.
Yediyıldız, Bahaeddin; "Müessese Toplum Münasebetleri Çerçevesinde XVIII. Asır Türk Toplumu ve Vakıf Müessesesi", Vakıflar Dergisi, S:XV (1982).
Yediyıldız, Bahaeddin; "Vakıf Mad., İ A. (MEB.), C.:13, İstanbul 1988.
Yücel, Yaşar; Osmanlı İmparatorluğu'nda Desantralizasyona (Adem-i Merkeziyet) Dair Genel Gözlemler, Belleten, 38 (152), Ekim-1974.