Şihâbüddîn el-Mercânî’nin Usûl İlmine Dair Meşâri’u’l-Usûl ve Meşâribü’l-Fusûl Adlı Risalesinin İncelemesi ve Neşri

Bu çalışma, XIX yy. Tataristan’ında yaşayan ve İslam medeniyetinin en önemli ilim merkezlerinden Buhara ve Semerkant’ta İslami ilimleri tahsil eden İslam âlimi Şihâbüddîn el-Mercânî’nin (1233 h./1818 m. ˗ 1306 h./1889 m.) Hanefî mezhebinin hukuk metodolojisine dair kaleme aldığı risalenin incelemesidir. Müellif, risaleyi Meşâri’u’l-Usûl ve Meşâribü’l-Fusûl olarak isimlendirmekle, usûl ilminin ana konularını, suyun kaynağına ulaşmayı sağlayan ana yollara; usûl ilminin ikincil konularını ise, kaynağından su içilen yerlere benzetmiştir. Bu risale, küçük hacimli olmasına rağmen usûl ilminin hemen hemen bütün konularına değinmiştir. Her biri farklı konuları ihtiva eden risale, üç ana bölümden oluşmaktadır. Risaleyi, Hanefî mezhebinin fıkıh usulüne dair kaleme alınan ve neredeyse tüm usul konularını içeren en kısa ve en özlü çalışmalardan biri olarak nitelemek mümkündür.

Anahtar Kelimeler:

Şel-Mercânî, Hanefî Mezhebi, Usûl, Meşâri’u’l-Usûl ve Meşâribü’l-Fusûl

A Study and Edition of Tractate of Shihāb al-Dīn al-Marjānī Named “Mashāri’ al-uṣūl wa mashārib al-fuṣūl” on Fiqh Methodology

This is a study of tractate on the Ḥanafī law school methodology (i.e. uṣūl al-fiqh) which belongs to Shihāb al-Dīn Abū al-Ḥasan Hārūn b. Bahā al-Dīn al-Marjānī al-Qazānī (1233 A.H./1818 A.D. – 1306 A.H./1889 A.D.), the Islamic thinker and owner of reformative and innovatory ideas, that lived in XIX century in Tatarstan and studied in Bukhara and Samarqand, the cities that are considered as the center of knowledge of that time. Inspite of the briefness, the treatise is including almost all subjects and matters of uṣūl science. The author named it “Mashāri’ al-uṣūl wa mashārib al-fuṣūl”, which means that al-Marjānī made a metaphor, where he assimilated the main subjects of uṣūl to mashāri’ (i.e. footpath leading to water) and the secondary matters to mashārib (i.e. spring of water). The tractate consists of three main chapters that are containing of some relative sub-subjects. The work could be regarded as one of the shortest treatises on uṣūl al-fiqh of the Ḥanafī law school, which contains almost al subjects of uṣūl.

Keywords:

al-Marjānī, Ḥanafī School, Methodology, Mashāri’ al-Uṣūl wa Mashārib al-Fuṣūl,

PDF

___

Bârûdî, Alimcan. Хатирә Дәфтәре (1920 елның 12 июненнән алып сентябрь ахырына кадәр). Kazan: Tataristan Bilimler Akademisi, Şihâbüddîn el-Mercânî Tarih Enstitüsü, 2017.
Biçer, Ramazan. “Şehâbeddîn Mercânî (1818-1889)”. XIX. Yüzyıldan Günümüze Çağdaş İslam Düşünürleri. ed. Kemal Sözen vd. İstanbul: Divan Kitap, 2017.
Fahreddîn, Rızâeddîn. “Мәрҗани”. Иҗтиһад Ишекләрен Ачучы: Мәрҗани. Kazan: Tataristan Bilimler Akademisi, Şihâbüddîn el-Mercânî Tarih Enstitüsü, 2018.
Gaynetdinov, Aydar Marsileviç. Мәрҗани Белән Бәйле Эпиграфик Истәлекләр. Kazan: Tataristan Bilimler Akademisi, Şihâbüddîn el-Mercânî Tarih Enstitüsü, 2018.
Kudaynetov, Said Ali. Şihâbüddîn el-Mercânî’nin Usûl-i Fıkıh Anlayışı: Hizâmetü’l-Havâşî li İzâhati’l- Gavâşî Adlı Eseri Bağlamında. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
Pekcan, Ali. İslam Hukukunda Gaye Problemi (Zarûrîyyât-Hâcîyyât-Tahsînîyyât). İstanbul: EK Kitap yay., 2012.
Pochekaev, Roman. “The Golden Age of the Ulus of Jochi: The Rule of Öz Beg and Jani Beg”. The Golden Horde in World History. ed. Rafael Khakimov vd. Kazan: Sh. Marjani Institute of History of The Tatarstan Academy of Sciences in cooperation with University of Oxford, 2017.
Şagaviyev, Damir Adgamoviç. Роль Шигабутдина Марджани в развитии татарской богословской мысли XIX века. Kazan: Tataristan Bilimler Akademisi, Şihâbüddîn el- Mercânî Tarih Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.
Şaydullin, R. V. “Особенности становления идеи о суверенизации национальных интересов татарского народа (конец XIX – начало XX в.)”. Юсуф Акчура И Симбирские Купцы Акчурины. Kazan: Tataristan Bilimler Akademisi, Şihâbüddîn el-Mercânî Tarih Enstitüsü, 2017.
Şeref, Şeher. Мәрҗанинен тәржемәи хәле. «Мәрҗани» җыентыгы. Kazan: Мәгариф, 1915.
Национальная библиотека Республики Татарстан. “Шигабутдин Марджани. Биобиблиографический Справочник” Erişim 14 Temmuz 2020. https://kitaphane.tatarstan.ru/mardzhani.htm
Şabân, Zekiyüddîn. Usûlü’l-fıkhi’l-İslâmî. İstanbul: el-Mektebetü’l-Hanîfîye, ts. Âmidî, Ebü’l-Hasen (Ebü’l-Kāsım) Seyfüddîn Alî b. Muhammed b. Sâlim es-Sa‘lebî. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. thk. Abdürrezzak Afîfî. Beyrut – Dımaşk: el-Mektebü’l-İslâmî, ts.
Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh et-Türkî el-Mısrî el-Minhâcî. el-Bahru’l-muhît fî usûli’l-fıkh. y.y., Dâru’l-Kütüb, 1414/1994.
Es’adî, Muhammed Ubeydullâh. el-Mûcez fî usûli’l-fıkh. Kahire: Dâru’s-selâm, 2015.
İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Hasen el-Hadramî el-Mağribî et-Tûnisî. Târîhu İbn-i Haldûn. thk. Halîl Şehâde. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1408/1988.
Rûhûnî, Ebû Zekeriyâ Yahyâ b. Mûsâ. Tuhfetü’l-mes’ûl fî şerhi muhtasari müntehe’s-sûl. thk. el-Hâdî b. el-Hüseyn Şibîlî. Dubai: Dâru’l-Buhûs li’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye ve İhyâi’t-Türâs, 1422/2002.
Remzî, Muhammed Murâd. Telfîku’l-ahbâr ve telkîhu’l-âsâr fî vakâ’i-i Kazân ve Bulgâr ve mulûki’t-Tatâr. nşr. İbrahim Şemsüddîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1423/2002.
Alî el-Kârî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn b. Sultân Muhammed el-Herevî. Tavdîhu’l-mebânî ve tenkîhu’l-me’ânî. thk. İlyas Kaplan. İstanbul: İrşad Yay., 1427/2006.
Mercânî, Ebü’l-Hasen Şihâbüddîn Hârûn b. Bahâiddîn b. Sübhân el-Kazanî. Hizâmetü’l-havâşî li-izâhati’l-gavâşî. Mısır: el-Matba’atü’l-Hayriyye, 1322/1904.
Kevserî, Muhammed Zâhid. Hüsnü’t-tekâdî fî sîreti’l-İmâm Ebî Yûsuf el-Kâdî. y.y., Matba’atu’l-Envâr, 1367/1948.
Türkmânî, Abdülmecîd. Dirâsât fî usûli’l-hadîs alâ menheci’l-Hanefiyye. Beyrut: Dâru İbn-i Kesîr, 1436/2015.
Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn Ömer b. Burhâniddîn Abdillâh el-Herevî el-Horâsânî. Şerhu’l-akâidi’n-Nesefiyye. thk. Mer’î Hasan er-Reşîd. Lübnan: Nûru’s-Sabâh, 2012.
Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân el-Mısrî. Şerhu tenkîhi’l-fusûl. thk. Taha Abdürraûf Sa’d. y.y., Şeriketü’t-Tıbâ’ati’l-Fenniyyetü’l-Müttahide, 1393/1973.
İbnü’l-Aynî, Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Şerhu metni’l-Menâr fî usûli’l-fıkh. thk. Alâ Semîr et-Tûhî et-Tavvâf. Dımaşk: Dâru’l-Beyrûtî, 1430/2010.
Pezdevî, Ebü’l-Hasen Ebü’l-Usr Fahrü’l-İslâm Alî b. Muhammed b. el-Hüseyn b. Abdilkerîm. Kenzü’l-vusûl ilâ ma’rifeti’l-usûl (Usûlü’l-Pezdevî). thk. Sâid Bekdâş. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1437/2016.
İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî. Lübbu’l-usûl: muhtasaru’t-Tahrîr li’bni’l-Hümâm. thk. Muhammed Fâl es-Seyyid eş-Şenkîtî. İstanbul: TDV Yay., 2020.
Hâdimî, Ebû Saîd. Mecâmi’u’l-hakâik ve’l-kavâid ve cevâmi’u’r-revâik ve’l-fevâid. thk. Hâlid Azîzî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1437/2016.
İbnü’ş-Şıhne, Ebü’l-Velîd Muhibbüddîn Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd es-Sekafî el-Halebî. Manzûme fî usûli’l-fıkh. thk. Sâmir b. Abdirrahmân. y.y., ts.
Mercânî, Ebü’l-Hasen Şihâbüddîn Hârûn b. Bahâiddîn b. Sübhân el-Kazanî. Nâzûretü’l-hakk fî fardıyyeti’l-‘işâ ve in lem yegibi’ş-şafak. thk. Orhan Ençakar ve Okan Kadir Yılmaz. Ammân – İstanbul: Dâru’l-Feth ve Dâru’l-Hikme, 1433/2012.
Mollâ Cîven, Ahmed b. Ebî Saîd b. Abdillâh (Ubeydillâh) el-Leknevî. Nûru’l-envâr şerhu risâleti'l-Menâr. thk. Pakistan âlimlerinden bir heyet. Karaçi: el-Büşrâ, 1436/2015.