Mikrobiyota Çalışmalarında Etik

Kendimiz ve bizimle birlikte yaşayan mikroplar hakkında bilgi düzeyimiz arttıkça kişilik ve kimlik kavramlarına ilişkin tanımlarımız ve bu konudaki düşüncelerimiz yeniden şekillenmektedir. Tıbbi uygulamalarda olduğu gibi mikrobiyom araştırmalarında da gizlilik ve mahremiyetin teminatı, son derece önemlidir. Enfeksiyöz hastalıklarda koruyucu bir faktör olan mikrobiyom, toplum ve birey sağlığını korumak üzere yapılan hastalıkların sürveyansında ekonomik ve sosyal açıdan bir değerdir. Ancak bu değerin elde edilmesi, gizlilik, mahremiyet, mülkiyet gibi etik konularda bazı sorunları gündeme getirmektedir. Mikrobiyom araştımalarının ve uygulamalarının ortaya çıkarabileceği etik sorunlar, bu çalışmanın önemini de göstermektedir. Gümümüzde insan mikrobiyomu çalışmalarının sayısı sahip olduğumuz bilgiler ve kullandığımız teknolojiler nedeniyle kısıtlıdır. Ancak bu konudaki çalışmalar ve uygulamaların gelecekte sağlayacağı fırsatlar ve sunacağı terapötik imkanlar nedeniyle hızla artacağı ve yaygınlaşacağı düşünülmektedir. Dolayısıyla bu makalede konuya ilişkin etik konuların değerlendirilmesi, çalışmalarda karşılaşılabilecek etik ve yasal sorunlara şimdiden dikkat çekmek adına, insan mikrobiyomunda mahremiyet, mülkiyet ve gizlilik gibi bazı kavramlar üzerinden etik konusunda bir değerlendirme yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Mikrobiyom, etik, kişisel kimlik, mahremiyet, mülkiyet, halk sağlığı, biyobanka

PDF

___

Chuong, K. H., Hwang, D. M., Tullis, D. E., Waters, V. J., Yau, Y. C. W., Guttman, D. S., & O’Doherty, K. C. Navigating social and ethical challenges of biobanking for human microbiome research. BMC Medical Ethics, 2017; 18, 1. http://doi.org/10.1186/s12910-016-0160-y
Rhodes R. Ethical issues in microbiome research and medicine. BMC Medicine. 2016; 14:156
McGuire, A. L., Colgrove, J., Whitney, S. N., Diaz, C. M., Bustillos, D., & Versalovic, J. Ethical, legal, and social considerations in conducting the Human Microbiome Project. Genome Research, 2008; 18(12), 1861–1864. http://doi.org/10.1101/gr.081653.108
McGuire AL, Achenbaum LS, Whitney SN, Slashinski MJ, Versalovic J, Keitel WA, McCurdy SA. Perspectives On Human Microbiome Research Ethics. J Empir Res Hum Res Ethics. 2012; 7(3): 1–14. doi:10.1525/jer.2012.7.3.1.
Metselaar Suzanne & Widdershoven Guy. Ethical Issues in Fecal Microbiota Transplantion: Taking Into Account Identity and Family Relations, The American Journal of Bioethics, 2017 ; (17)5, 53-55, DOI: 10.1080/15265161.2017.1299245
Lusignan S, Liyanage H, Di Lorio CT, Chan T, Liaw ST. Using routinely collected health data for surveillance, quality improvement and research: Framework and key questions to assess ethics and privacy and enable data Access. Journal of Innovation in Health Informatics. 2015; 22(4):426-432.
Xu Z, Knight R. Dietary effects on human gut microbiome diversity. Br J Nutr 2015; 113: 1–5.
Lloyd-Price J., Abu-Ali G., Huttenhower C. The healthy human microbiome”. Genome Medicine 2016; 8:51. DOI 10.1186/s13073-016-0307-y.
De Souza, Y. G., & Greenspan, J. S. Biobanking Past, Present and Future: Responsibilities and Benefits. AIDS (London, England), 2013; 27(3), 303–312. http://doi.org/10.1097/QAD.0b013e32835c1244
Aşkın M. “Kimlik ve Giydirilmiş Kimlikler”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 2007; 10(2).ss. 213-220.
Tuna S.T. “Kişisel Kimlik ve Kolektif, Millî Kimlik Bağlamında “Manasçı – Destancı” Ve “Manas Destanı”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 2015; 8(36). ss. 230-242.
Veccohio, R.P. Organizational behavior. The Dryden Press International Edition, ABD. 1988.
Başak, B. , Türkmen Barutçu, M., Bora Semiz, B. Tüketicilerin kişilik özelliklerine göre gıda temelli yaşam tarzı profillerinin belirlenmesi, Türk Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi. 2017; 2(2), 52-63.
Atak Hasan. “Kimlik Gelişimi ve Kimlik Biçimlenmesi: Kuramsal Bir Değerlendirme”. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar-Current Approaches in Psychiatry 2011; 3(1):163-213.
Okutan, E. ve Nihal Sütütemiz N. Mobbing (Yıldırma) ve Kişilik İlişkisi: Hizmet Sektörü Çalışanları Üzerinde Bir Örnek Olay İncelemesi”. Bilgi Ekonomisi ve Yönetimi Dergisi, 2015; 19 (1). ss. 1-14.
Baymur, F. Genel Psikoloji, İnkilap Kitabevi, 1994, İstanbul.
David, L. A., Maurice, C. F., Carmody, R. N., Gootenberg, D. B., Button, J. E., Wolfe, B. E., … Turnbaugh, P. J. Diet rapidly and reproducibly alters the human gut microbiome. Nature. 2014; 505(7484), 559–563. http://doi.org/10.1038/nature12820
Guinane, C. M., & Cotter, P. D. Role of the gut microbiota in health and chronic gastrointestinal disease: understanding a hidden metabolic organ. Therapeutic Advances in Gastroenterology. 2013; 6(4), 295–308. http://doi.org/10.1177/1756283X13482996
Shreiner, A. B., Kao, J. Y., & Young, V. B. The gut microbiome in health and in disease. Current Opinion in Gastroenterology. 2015; 31(1), 69–75. http://doi.org/10.1097/MOG.0000000000000139
Aslan FG, Altındiş M. İnsan Mikrobiyom Projesi, Mikrobiyotanın Geleceği ve Kişiye Özel Tıp Uygulamaları. J Biotechnol and Strategic Health Res 2017;1 (Special issue): 1-6.
Alkan Ş. İmmün Sistem ve Barsak Mikrobiyotası. J Biotechnol and Strategic Health Res 2017;1 (Special issue):7-16.
Özdemir A, Büyüktuncer Demirel Z. Beslenme ve Mikrobiyota İlişkisi. J Biotechnol and Strategic Health Res 2017;1 (Special issue): 25-33.
Kılıç Ü, Altındiş M. Antibiyotik Kullanımı ve Mikrobiyota. J Biotechnol and Strategic Health Res 2017;1 (Special issue):39-43.
Chen J, Li Y, Tian Y, Huang C, Li D, Zhong Q, et al. Interaction between microbes and host intestinal health: Modulation by dietary nutrients and gut-brain-endocrine-immune axis. Curr Protein Pept Sci. 2015;16(7):592–603.
Francis LP, Jacobson JA, Smith CB, Battin MP. Privacy, confidentiality, or both? ASBH Exchange. 2008;11(2):1-8.
Ersoy, N. “Tıp’ta Mahremiyet: Kapsamı ve İstisnaları”, Editör: Nazmi Zengin, Sağlık Çalışanı - Hasta İlişkisinde Güncel Konular, s. 19-30, Kardelen Yayınları, 2012, Konya.
Vatansever, K. Tıpta Etik ve Entelektüel Gelişme ve Biyoetik Eğitimi, Değişen Dünyada Biyoetik, Türkiye Biyoetik Derneği XVIII. Yayını, Istanbul 2012, s.51-65.
Utlu, N. “Hastane Ortamında Hemşirelerin Etik Yaklaşımı ve Etik İkilemler”. İstanbul Aydın Üniversitesi Dergisi 2016; (8)29.17-35.
https://www.ahcmedia.com/articles/31517-microbiome-research-poses-ethical-issues Erişim Tarihi 14 Aralık 2017.
Gilbert, J. A. Our unique microbial identity. Genome Biology. 2015;16(1), 97. http://doi.org/10.1186/s13059-015-0664-7.
Alagöz AN. Mikrobiyota ve Nörodejenerasyon. J Biotechnol and Strategic Health Res 2017;1 (Special issue):115-122.
Babu GR, Tn S, Bhan A, Lakshmi JK and Kishore M. An appraisal of the tuberculosis programme in India using an ethics framework. Indian Journal of Medical Ethics 2014;11(1):11–5. 13.
Malin B, Loukides G, Benitez K and Clayton EW. Identifiability in biobanks: models, measures and mitigation strategies. Human Genetics and Embryology 2011;130(3):383–92
Willison DJ, Ondrusek N, Dawson A, Emerson C, Ferris LE and Saginur R et al. What makes public health studies ethical? Willison DJ, Ondrusek N, Dawson A, Emerson C, Ferris LE, Saginur R, Sampson H, Upshur R. What makes public health studies ethical? Dissolving the boundary between research and practice. BMC Med Ethics. 2014 Aug 8;15:61. doi:10.1186/1472-6939-15-61
Aşcıoğlu Ç. Doktorların Hukuki ve Cezai Sorumluluğu. Olgaç Matbaası, Ankara, 153,192, 1982.
https://www.lexology.com/library/detail.aspx?g=6dba14f5-48b8-485b-869f-8511037ac8f1(Erişim Tarihi 25 Aralık 2017).
Sonnenburg, J.L., Fischbach M. A. “Community Health Care: Therapeutic Opportunities in the Human Microbiome”. Science Translational Medicine 2011; 3 (78). pp. 78ps12. DOI: 10.1126/scitranslmed.3001626
Gerçeker F. Ö, Balcı S. O, Pehlivan S. “Biyobankalar ve Biyobankalamada Etik Konular”. Gaziantep Tıp Dergisi, 2008: 35-40.
Kinkorová, J. Biobanks in the era of personalized medicine: objectives, challenges, and innovation: Overview. The EPMA Journal. 2016; 7(1), 4. http://doi.org/10.1186/s13167-016-0053-7.
Hawkins AK, O’Doherty KC. “Who owns your poop?” Insights regarding the intersection of human microbiome research and the ELSI aspects of biobanking and related studies. BMC Med Genomics. 2011;4:72. doi: 10.1186/1755-8794-4-72.
Emir, M “Hukuki Ve Etik Yönleri İle Biyotıp Araştırmalarında Biyobankalar” Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Tıp Etiği Ve Tarihi Doktora Programı Doktora Tezi, 2013 Ankara.
http://www.laboratuvar.saglik.gov.tr/TR,4567/yurtdisina-numune-transfer-etmek-amaciyla-numune-transfer-yazilimi-kullanima-sunulmustur.html (Erişim Tarihi 4 Kasım 2017).