Bu çalışma, geç dönem Osmanlı düşünürlerinden olan Ali İrfan Eğribozî’nin (ö.?) İlm-i Ahvâl-i Ruh adlı kitabının incelenmesi ve transkripsiyonu amaçlamaktadır. Bu amaç doğrultusunda H. 1327 ve H. 1341 yıllarında iki defa İstanbul’da farklı matbaalarda basılan eserin transkripsiyonu ve muhteva analizi yapılmak suretiyle literatüre kazandırılması düşünülmüştür. Eserin müellifinin hayatı hakkında çok fazla bilgi bulunmamaktadır. Ancak yazarın Şiven Yahud Hâtırât-ı Şebâbım adlı eserinden hayatı ile ilgili bazı bilgiler elde edilmektedir. Müellif, günümüzde Yunanistan sınırları içerinde kalan Eğriboz’da 1286/1869-70 yılında doğmuş, Mekteb-i Sultanî’de eğitim almış, Beyrut, Rodos, Diyarbakır, Manisa ve Afyon gibi çeşitli şehirlerde hem öğretmenlik hem de idarecilik yapmıştır. Eğitim, ahlâk, mantık ve dil alanlarında çeşitli eserler telif etmiştir. İslam düşünce geleneğinin ilk döneminden itibaren ruh hakkında müstakil eserler kaleme alındığı görülmektedir. Bu literatürün son yüzyıldaki önemli bir örneği de Ali İrfan Eğribozî’nin İlm-i Ahvâl-i Ruh adlı kitabıdır. Müellif, İlm-i Ahvâl-i Ruh adlı bu eserinde insanı ruhu açısından incelemiş ve buna paralel olarak insanı maddî yapısı, ilmî kişiliği ve ahlâkî boyutuyla da tahlil etmiştir. Eğribozi, mezkûr eserini üç bölüme ayırmıştır. Birinci bölümde ruh konusunu ele alır, ikinci bölümde ruhun kuvvelerine, üçüncü bölümde de akıl, aklın güçleri, ilim, ahlâk, vicdan konularına yer verir. Yazarın İlm-i Ahvâl-i Ruh adlı bu eserinde ruh konusu ile birlikte ruhun kuvveleri başlığı altında sinir, beyin, beyincik, omurilik soğanı gibi insanın maddi yapısını meydana getiren bazı organlarını incelemesi ve bu organları ruhun idrak kuvveleri ile ilişkilendirmesi dikkat çekmektedir. Müellif, insanın ruh ve bedenden müteşekkil bir varlık olduğunu söyler. İnsanın ruhi güçlerini duyu ve akıl gücü şeklinde ele alan müellif, bu güçlerin insanın insân-ı kâmil olmasındaki rolünü vurgular. Ayrıca o, akıl gücünün ilim elde etmede yegâne vasıta olduğunu söylemektedir. Bu çerçevede müellifin ilmi, maddî (fennî) ve manevî (hikmet) olarak ikiye ayırdığı görülmektedir. Müellif, eserin son kısımlarında ahlâk ilmini İslam ahlâk düşünürlerinin görüşlerine benzer şekilde ele almaktadır. Ahlâkın tabiî değil, kazanılmış olduğunu söyleyen Eğribozi, ahlâk düşüncesinde heva ve vicdan kavramlarına dikkat çekerek, vicdanı mahkeme-i temyiz şeklinde adlandırır. Dolayısıyla İslam düşünce geleneğinde ruh konusundaki literatürün önemli bir örneği olan Ali İrfan Eğribozî’nin İlm-i Ahvâl-i Ruh adlı bu kitabı, hem muhtevi olduğu meseleler hem de müellifinin konulara ilişkin yorum ve katkıları açısından kaydeğer bir eser niteliğindedir.

This study aims to analyze and transcribe the book Ilm-i Ahvâl-i Ruh of Ali İrfan Eğribozî (d.?), one of the late Ottoman thinkers. For this purpose, it is thought that the work, which was published twice in H. 1327 and H. 1341 in different printing houses in Istanbul, will be brought to the literature by transcription and content analysis. There is not much information about the life of the author of the work. However, some information about his life is obtained from the author's work called Şiven Yahud Hâtırât-ı Şebabım. The author was born in 1286/1869-70 in Eğriboz, which is now within the borders of Greece, studied at the Mekteb-i Sultani, and worked as a teacher and administrator in various cities such as Beirut, Rhodes, Diyarbakır, Manisa and Afyon. He has written various works in the fields of education, morality, logic and language. It is seen that independent works have been written about the soul since the first period of the Islamic thought tradition. An important example of this literature in the last century is Ali İrfan Eğribozî's book Ilm-i Ahvâl-i Ruh. In his work titled Ilm-i Ahvâl-i Ruh, the author examined human beings in terms of their souls. In addition, in the work, he analyzed the human being in terms of his material structure, scientific personality and moral dimension. The author divided her work into three parts. In the first part, it deals with the subject of the soul, in the second part, the powers of the spirit, and the third part, the mind, the powers of the mind, science, morality and conscience. In his work titled Ilm-i Ahvâl-i Ruh, it is noteworthy that he examines some organs that make up the material structure of man, such as the nerve, brain, cerebellum, spinal cord, and associates these organs with the cognitive powers of the soul, under the title of the spirit's powers. The author says that man is a being composed of soul and body. The author, who considers the spiritual powers of man as the power of sense and reason, states that these powers play an important role in man's being a perfect human being. He also says that the power of reason is the only means of obtaining knowledge. In this context, it is seen that the author divides science into two as material (scientific) and spiritual (wisdom). In the last parts of the work, the author deals with the science of ethics similar to the views of Islamic moral thinkers. Eğribozi, who says that morality is not natural, but acquired, draws attention to the concepts of whim and conscience in moral thought, and calls conscience as court of appeal. Therefore, Ali İrfan Eğribozî's book Ilm-i Ahvâl-i Ruh, which is an important example of the literature on the spirit in the tradition of Islamic thought, is a remarkable work in terms of both the issues it contains and the comments and contributions of its author.