XIV.-XV. Yüzyıl Kaynaklarında Pers ve İskit Kelimesinin Kullanımı

Tarih boyunca milletler birbirlerini farklı sebeplerle, muhtelif şekillerde isimlendirmişlerdir. Özellikle Attila Hunlarından itibaren kaynaklarda İskit tabiriyle adlandırılmaya başlanılan Türkler ilerleyen asırlarda özellikle Karadeniz’in Kuzeyindeki Peçenek, Kuman gibi Türk unsurları İskit olarak adlandırılmıştır. Selçukluların İran coğrafyasında hâkim olmasından itibaren Pers kelimesi hem Büyük Selçuklular hem de Türkiye Selçukluları için kullanılmaya başlanılmıştır. XIV.- XV. Yüzyıllarda ise Osmanlıların Rumeli’de ilerlemeye başlaması üzerine Hıristiyan ve özellikle de Bizans kaynaklarınca her iki kelime yani İskit ve özellikle de Pers kelimesi Osmanlılar adına kullanılmıştır. Yine aynı asırlarda Timur için de kaynaklarda İskit tabiri kullanıldığını görmekteyiz.

Anahtar Kelimeler:

Pers, İskit, Selçuklu, Osmanlı, Bizans, İran, Karadeniz, Türk

Utilization of Scythians and Persians Words in the Sources of 14th and 15th Centuries

During the history, nations were entitled in various forms to each other with different reasons. Turks were described as Scythian in the sources specially from the Huns of Attila. Onward centuries, Turks like Pechenegs and Cumans were also named as Scythians at the north of Black Sea. From the domination of Seljuq dynasty in the geography of Iran, the word of Persian was commenced to be used for both Seljuq Empire and Anatolian Seljuqs. In 14th and 15th centuries, these two words, namely Scythian and Persian were used on behalf of Ottomans, when they had advanced to Rumelia in the source of Christian and especially Byzantine. Again at the same centuries we see that the Scythian term was used for Timur in the sources.

Keywords:

Persian, Scythian Seljuq, Ottoman, Byzantine, Iran, Black Sea, Turk,

PDF

___

Abu’l Farac Tarihi I, (1987), çev. Ö. R. Doğrul, Ankara.
AHMETBEYOĞLU, Ali, (2015), “Kültürel Açıdan Doğu Avrupa’da İskit/Saka-Hun Aynılığı Meselesi”, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Tarih Dergisi, Sayı 61.
AHMETBEYOĞLU, Ali, “Roma Tarihçisi Ammianus Marcellinus ve Türkler Hakkında Verdiği Bilgiler”, Tarih İncelemeleri Dergisi XVIII/1, (Temmuz 2003).
AKA, İsmail, (2010), “Şahruh”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi XXXVIII, İstanbul. Aknerli Grigor (2012), Okçu Milletin Tarihi, çev. H. Andreasyan, İstanbul. Anna Kommena, Alexiad, (1996), çev. B. Umar, İstanbul.
AZAMAT, Nihat (1996), “Hacı Bayram-ı Veli”, Diyanet İslam Ansiklopedisi XIV, İstanbul. BARKER, John W. (1969), Manuel II. Palaeologus (1391-1425), Rutgers University Press, New Jersey.
BAŞKAN, Yahya (2014), “Yıldırım Bâyezid ve Bizans İmparatoru II. Manuel”, Tarihin Peşinde, Sayı 12, Konya. Başkumandan Simbat Vekayinamesi (951 – 1334), (çev. Hrand D. Andreasyan), (TTK. yayımlanmamış nüsha).
CONGOURDEAU, Marie-Helene, “Manuel II et l'islam”, (https://www.academia.edu/435882/_Manuel_II_et_lislam_).
DAŞ, Mustafa, (2010), “XIV. Asırda Dinler Arası İletişim: Bizans İmparatoru II. Manuel Palaiologos ve Hacı Bayram-ı Velî’nin Ankara’da Yaptıkları Tartışma”, Osmanlılar ve Avrupa Seyahat, Karşılaşma ve Etkileşim, ed. S. Kenan, İstanbul.
DAŞ, Mustafa, “Bizans Kaynaklarında Timur İmajı”, Tarih İncelemeleri Dergisi XX/2, (Aralık 2005).
De i Commentarii del Viaggio in Persia di m. Caterino Zeno il k. & Delle Guerre Fatte Nell' İmperio Persiano, dal Tempo di Vssuncassano in Quà, (nşr. Francesco Marcolini), Venetia 1558. DENNİS, George T. (1977), The Letters of Manuel II. Palaeologus, Harvard University, Washington.
Doğu’da Venedik Elçileri, (2006), çev. T. Gündüz, İstanbul.
Dukas, Bizans Tarihi, (1956), çev. Vl. Mırmıroğlu, İstanbul.
DURMUŞ, İlhami (2008), İskitler (Sakalar), Ankara.
Georges Pachymeres, (1984), Relations Historiques I-IV, nşr. A. Failler-V. Laurent, Paris. Georgios Akropolites, Vekayiname, (2008), nşr. B. Umar, İstanbul.
Giovan Angiolello, Fatih Sultan Mehmet, (2011), çev. P. Gökpar, İstanbul.
GRAKOV, B. N. (2006), İskitler, nşr. A. Batur, İstanbul. Herodotos Tarihi IV, (2006), çev. M. Ökmen, İstanbul.
Ioannes Zonaras, Tarihlerin Özeti, (2008), çev. B. Umar, İstanbul.
İbn Fazlan Seyahatname, (1995), çev. R. Şeşen, İstanbul. İoannes Kinnamos’un Historia’sı (1118-1176), çev. I. Demirkent, (2001), Ankara.
Johannes Kantakuzenos, Geschichte I-II, (1982, 1986), nşr. G. Fatouros, T. Krischer, Stuttgart.
KAYAPINAR, Levent (1993), II. Manuel Palaeologos’un Mektuplarının Tarihi Kaynak Olarak Değerlendirilmesi (1389-1402), (yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
KEÇİŞ, Murat, “II. Manuel Palaiologos’un Mektuplarında Sultan Yıldırım Bayezid ve Osmanlılar”, The Journal of Academic Social Science Studies VI/3, (March 2013). KILIÇ, Şahin (2011), Kısa Kronikler (Brachea Chronika)’e Göre Erken Osmanlı Tarihi (1402–1451), (doktora tezi), Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Ankara.
Konstantin Kosteneçki, (2008), Stefan Lazareviç Yıldırım Bayezid’in Emrinde Bir Sırp Despotu, çev. H. Mevsim, İstanbul.
KONUK, Süha (2012), VI. Yüzyıl Bizans Sâsâni Mücadelesinde Yukarı Dicle Havzası, (yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Muğla Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Muğla. Kritovulos Tarihi 1451-1467, (2012), çev. A. Çokona, İstanbul.
KUMRULAR, Özlem (2010), “İslamın Kılıcı-Hıristiyanlığın Kalkanı: XVI. Yüzyılda Avrupa’da Türk Müslüman ve Hz. Muhammed İmgesi”, Osmanlılar ve Avrupa, ed. S. Kenan, İstanbul. Laonikos Chalkokondyles a Translation and Commentary of the Demonstrations of Histories I-III, ed. Evangelos K. Chrysos, Athens 1996.
MANGALTEPE, İsmail (2009), Bizans Kaynaklarında Türkler (Menandros ProtektorTheophylaktos Simokattes), İstanbul.
Mihkael Attaleiates, Tarih, (2008), çev. B. Umar, İstanbul. Mikhail Psellos Khronographiası (1992), çev. I. Demirkent, Ankara.
MOLLAOĞLU, Kırlıdökme Ferhan, “Sultan I. Bayezid Dönemine Ait Grekçe Bir Anlatı”, OTAM, Sayı 24, (Güz 2008). Nicephori Gregorae, Byzantina Historia I-II, (1829-1830), nşr. L. Schopeni, Bonnae.
NİCOL, Donald M. (2003), Bizans’ın Son Yüzyılları (1261-1453), çev. B. Umar, İstanbul. Nikephoros Bryennios (2008), Tarihin Özü, çev. B. Umar, İstanbul. Niketas Khoniates (1995), Histoira, çev. F. Işıltan, Ankara.
ORTAYLI, İlber (2014), “Tarih Yazıcılığı: Yunan ve Roma Geleneği”, Osmanlı Düşünce Dünyası ve Tarih Yazımı, İstanbul.
ÖZKUL, Ümmühan (2013), Bizans Yazarlarından İoannes Skylitzes’in Sinopsis İstorion Adlı Eserinde Türkler (1025-1057), (yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Muğla.
PERTUSİ, Agostino (2006), “Enea Silvio Piccolomini”, İstanbul’un Fethi Dünyadaki Yankısı II, çev. M. Şakiroğlu, İstanbul. Russian Travelers to Costantinople in the Fourteenth and Fifteenth Centuries (1984), ed. P. Majeska, Washington.
Ruysbroeckli Willem (2010), Mengü Han’ın Sarayına Yolculuk 1253-1255, çev. Z. Kılıç, İstanbul.
Seyyahların Gözüyle Sultanlar ve Savaşlar (2007), çev. T. Gündüz, İstanbul.
Smbat Sparapet's Chronicle, (http://rbedrosian.com/Downloads/Chronicle_Smbat_Sparapet.pdf).
ŞEŞEN, Ramazan (1998), “İbn Hurdâdbih”, İslâm Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, Ankara.
TARHAN, Taner (2002), “Ön Asya Dünyasında İlk Türkler, Kimmerler ve İskitler”, Türkler I, Ankara.
TELLİOĞLU, İbrahim, “Kimmer ve İskit Göçlerinin Doğu Anadolu Bölgesindeki Etkileri”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 27, Erzurum 2005. TOGAN, Zeki Velidi (1981), Umumi Türk Tarihine Giriş, İstanbul.
TÜLÜCE, Adem (2004), Bizans Kroniklerinde Öteki Olarak Türkler, (yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türk Tarihi Anabilim Dalı, İstanbul.
Urfalı MateosVekâyi-Nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor Zeyli (1136-1162), (1987), çev. H. Andreasyan, Ankara.
ÜSTÜN, Abdullah, “Kargaşa Esnasında Tarih Yazmak: Geç Roma Müverrihlerinde İskit ve Hun Etnonimlerinin Kullanımı Üzerine”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, Sayı 37, Ankara (2013 Bahar).
YILDIRIM, Ercüment (2011), Pers Hakimiyetinin Bitiminden Bizans Hakimiyetinin Başlangıcına Kadar Olan Dönemdeki Antik Çağ Yazarlarının Eserlerinde Orta Fırat Bölgesi, (yayımlanmamış doktora tezi), Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Konya.
YÖRÜKAN, Yusuf Ziya (2004), “İbn Fakih”, Müslüman Coğrafyacıların Gözüyle Ortaçağ’da Türkler, çev. M. Şeker-S. Özkaya, İstanbul.
ZACHARİADOU, Elizabeth A., (1997), “Karesi ve Osmanlı Beylikleri: İki Rakip Devlet”, Osmanlı Beyliği (1300-1389), ed. E. A. Zachariadou, İstanbul.
ZACHARİADOU, Elizabeth A., “I. Bayezid ve Kadı Burhaneddin Arasındaki Çekişmede II. Manuel Palaiologos”, çev. M. Keçiş-Ş. Çeler, OTAM, Sayı 22, (Güz 2007).