Türkiye’nin SSCB ve ABD ile İlişkileri (1960-1980)

Bu çalışma, 1960-1980 dönemi Türkiye-ABD ve SSCB ilişkilerini detaylı bir şekilde incelemeyi amaçlayıp, söz konusu zaman diliminde, Türkiye’nin ikili ilişkilerinde ortaya çıkan önemli olaylara dikkat çekmektedir. Ayrıca İkinci Dünya Savaşı sonrasında, Türkiye’nin neden Batı’ya yöneldiğini, Soğuk Savaş döneminde, ABD’den bağımsız bir dış politika izleyip/izleyemediğini detaylı bir şekilde incelemektedir.

Anahtar Kelimeler:

Türkiye, ABD, SSCB, Soğuk Savaş, 1960

Turkey’s Relations with USSR and USA (1960-1980)

This paper aims to analyze Turkey’s relations with USA and USSR between 1960 and 1980 in detail and points to the important events emerging from the dual relations of Turkey in the related time period. Besides, it conducts a detailed investigation why Turkey headed to West after the World War II and whether Turkey had followed a foreign policy independent from USA or not during the Cold War era.

Keywords:

Turkey, USA, USSR, Cold War, 1960,

PDF

___

Kitaplar ADAMS, Thomas W. ve COTTRELL, Alvin J., Kıbrıs’ta Komünizm, Ankara, Türkiye Ticaret Odaları, Sanayi Odaları ve Ticaret Borsaları Birliği Matbaası, 1967.
ALASYA, H. Fikret; Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Tarihi, Ankara, Türk Kültürünü Araştırma Merkezi Yayınları, 1987
ARMAOĞLU, Fahir; 20.Yüzyıl Siyasi Tarihi (Cilt 1–2: 1914–1995), İstanbul, Alkım Yayınevi, 2002
ARMAOĞLU, Fahir, Belgelerle Türk-Amerikan Münasebetleri, Ankara, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu – Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1991.
ATAÖV, Türkkaya, Amerika, NATO ve Türkiye, Ankara, Aydınlık Yayınevi,1969
ATAÖV, Türkkaya, Amerikan Belgeleriyle Amerikan Emperyalizminin Doğuşu, I. Basım, Ankara, Doğan Yayınevi, 1968
ATTALIDES, Michael A., Cyprus: Nationalism and International Politics, NewYork, St. Martin’s Press, 1979.
BASKIN, Oran, Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, cilt-1: 1919-1980, İletişim Yayınları, İstanbul, 2001
BROWN, George, TİNDALL, David E. SHİ, America A Narrative History, New York, 1996.
BOSTANOĞLU, Burcu, Türkiye-ABD İlişkilerinin Politikası, Ankara, İmge Kitabevi Yayınları, 1999
COULOUMBIS, Theodore A., The United States, Greece and Turkey: the Troubled Triangle, New York, Praeger, 1983. Dokumentı Vneshney Politiki SSSR, cilt 3, Moskova, Gospolitizdat, 1959, belge No:342.
DIVINE, Robert&, T. H. Bren, America Past and Present, Glenview, 1987
ERHAN, Çağrı, Beyaz Savaş, Ankara, Bilgi Yayınevi, 1996
ERHAN, Çağrı Türk-Amerikan İlişkilerinin Tarihsel Kökenleri, 1. Baskı, Ankara, Remzi Kitabevi, 2001
ERİM, Nihat, Kıbrıs: Bildiğim ve Gördüğüm Ölçüler İçinde, Ankara, Ajans-Türk,1975.
EROL, Mine, Osmanlı İmparatorluğu’nun Amerika Büyükelçisi Rüstem Bey, Ankara, 1973 ERTEKÜN, Münir N., Cyprus Dispute and the Birth of the Turkish Republic of Northern Cyprus, Oxford, University Press, 1984
GAZİOĞLU, Ahmet, Enosise Karşı Taksim ve Eşit Egemenlik, Ankara, Kıbrıs Araştırma Merkezi Yayınları,1998
GERGER, Haluk, Soğuk Savaştan Yumuşamaya, Ankara, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1980.
GÜRÜN, Kamuran, Türk-Sovyet İlişkileri (1920-1953), TTK, Ankara, 1991.
HARRIS, S. George Harris, Troubled Alliance: Turkish-American Alliance Problems in Historical Perspective 1945-1971, Washington, American Enterprise Institute, 1972.
KEENE, Jennifer D., The United States and the First World War, Harlow, Longman, 2000 KURAT, Akdes Nimet, Türk Amerikan Münasebetlerine Kısa Bir Bakış, Ankara, 1959
McGHEE, George, The US –Turkish –NATO- Middle East Connection, New York, St. Martin’s Pres, 1990 N
EVINS, Allan, H.Steele Commager, Amerika Birleşik Devletleri Tarihi, Çev: Halil İnalcık, İstanbul, Varlık Yayınları, 1961, s. 160.
OBERLING, Pierre, Bellapais’ye Giden Yol: Kıbrıs Türklerinin Kuzey Kıbrıs’a Göçü, çev. Mehmet Erdoğan, Ankara, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, 1987.
PEHLİVANOĞLU, A. Öner, Küba Krizi ve Nükleer Savaş Eşiğinde Türkiye, 1. Baskı, İstanbul, Kastaş Yayınevi, Mayıs 2003.
SÖNMEZOĞLU, Faruk, Türk Dış Politikası, İstanbul, Der Yayınları 2006
STERN, Laurence, The Wrong Horse: The Politics of Intervention and the Future of American Diplomacy, New York, Times Books, 1977.
ŞİMŞİR, Bilal N. Ermeni Meselesi 1774-2005, Bilgi Yayınevi, Ankara, 2005.
TODD, Paul Lewis & Merle Curti, Rise Of The American Nation, New York, 1961.
USLU, Nasuh, Türk-Amerikan İlişkilerinde Kıbrıs, Ankara, 21. Y.Y. Yayınları, 2000.
QASIMLI, Musa, Türkiye-Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği İlişkileri (1960-1980), Türkçeye aktaran Alpertunga Altaylı, Ankara, 2013.
YEL, Selma, Değişen Dünya Şartlarında Karadeniz ve Boğazlar Meselesi (1923-2008), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2009.
YETKİN, Çetin, Türkiye’deki Askeri Darbeler ve Amerika, 27 Mayıs, 12 Mart ve 12 Eylül’de Amerika’nın Yeri, Ümit Yayıncılık, Ankara, 1995.
Makaleler Gazete ve Dergiler
AKARSLAN, Mediha, "1962 Küba 'Ekim Füzeleri' Bunalımı ve Türkiye", Silahlı. Kuvvetler Dergisi, Cilt 114, No 344, Nisan 1995, s. 20-24.
ALBAYRAK, Mustafa, “DP Hükümetlerinin Politikaları (1950-1960), Türkler, c.17, 2002. s.855-877.
“Amerikano-Turetskie Pregovorı”, İzvestiya, 6 Nisan, 1967, No:81.
“Beseda L.İ.Brejneva s Dj.Sunaem”, İzvestiya, 21 Kasım, 1969, No:275.
“Beseda L.İ.Brejneva s Dj.Sunaem”, Pravda, 21 Kasım 1969.
“Beseda v Kremle”, Pravda 15 Mart 1977, No:74.
“Besedı v Kremle”, Pravda, 17 Kasım 1982, No:321, s.1.
BRANDS, H. W. J, “American Enters the Cyprus Tandle 1964”, Middle Eastern Studies, Vol 23, 1987, pp. 350-355
DAPONTE, Kosta, “Ecevit: “NATO’ya Katkımız Azalmıştır”, Cumhuriyet, 27 Mayıs 1978. “Deklaratsiya o Printsipah Dobrososedskih Otnoşeniy Mejdu Soyuzom Sovetskih Sotsialistiçeskih Respublik i Turetskoy Respublikoy”, Pravda, 18 Nisan 1972, No:109.
“Demirel: “Ecevit Sıkıntısından Kendisini Dış Gezilere Attı”, Milliyet, 17 Nisan 1976.
“Demirel’i Moskova’da Kosıgin Karşıladı”, Adalet, 20 Eylül 1967.
“Demirel’i Moskova’da Kosıgin Karşıladı”, Adalet, 20 Eylül 1967.
“Demirel, “Türk-Rus Dostluğu Gelişiyor”, Milliyet, 20 Eylül 1967.
“Demirel: “Ecevit Sıkıntısından Kendisini Dış Gezilere Attı”, Milliyet, 17 Nisan 1976
“Ecevit Sovyet Başbakanı ile Görüştü”, Milliyet, 18 Nisan 1976.
“Ecevit: “Dış Güçler Bölücülüğü Kışkırtıyor”, Tercüman, 11 Mayıs 1979.
“Ecevit’in Sovyetler Gezisi Bugün Başlıyor”, Cumhuriyet, 21 Haziran 1978.
“Ego Prevosxoditelstvu N.V.Podgornomu”, “Ego Prevosxoditelstvu A.N.Kosıginu”, Pravda, 9 Kasım 1969, No:313.
ERHAN, Çağrı, “Osmanlı-Amerikan İlişkilerinin Başlangıcında Temel Faktörler (1776-1830)”, Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç, Ankara, 15-15 Ekim 1997, Sempozyuma Sunulan Tebliğler, Ankara, TTK, 1997, ss.21-34.
ERHAN, Çağrı, “ABD ve NATO’yla İlişkiler”, içinde Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar 1.Cilt, ed. Baskın Oran, İstanbul, İletişim Yayınları, 2002, ss. 687-689
“Erzurum’dan Kalkan U-8 Uçağı Rusya’ya İndirildi”, Milliyet, 23 Ekim 1970.
“Ecevit Sovyet Başbakanı İle Görüştü”, Milliyet, 18 Haziran 1976.
“Ecevit: Ambargo ile bizi ezmek mümkün değildir”, Milliyet 19 Mayıs 1978.
“Ecevit: SSCB İle İlişkilerin Gelişmesine Büyük Önem Veriyoruz”, Milliyet, 21 Haziran 1978. “Ekonomik Belge Bugün İmzalanıyor”, Milliyet, 25 Haziran, 1978.
“Ecevit: Batı’nın Destek Ölçüsü İlişkimizi Etkiler”, Milliyet, 11 Mayıs 1979.
FİLİPPOV, A., “Kurs na Dobrososedstvo”, Pravda, 2 Haziran 1980, No:154.
FİLİPPOV, A., “Nezabıvaemıe Vpeçatleniya”, Pravda, 10 Eylül 1976, No:254 (21223).
“Gost İz Turtsii”, Pravda, 16 Mart 1977, No:75.
GUNTER; M. Michael, “The US Turkish Alliance in Disarray”, World Affairs, Cilt. 167, Sayı. 3, Kış 2005, pp. 113-118
GÜRBÜZ, Vedat, “Bir İdeal, Bir Amerikan Başkanı ve Onun Başarısızlığı: Başkan Wilson ve Milletler Cemiyeti”, Atatürk Yolu, Mayıs-Kasım 2002, C.8, Yıl:5, S. 29-30, ss.87-99.
“İntervyu Premer Ministra Turtsii”, Pravda, 21 Haziran 1978, No:172.
“İshodya İz Vzaimnıh İnteresov”, Pravda, 23 Haziran 1978, No:174.
KAMEL, Ayhan, “İkinci Dünya Savaşı’nın Bitiminden Günümüze Kadar Türk-Rus İlişkileri”, Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç, Sempozyuma Sunulan Tebliğler, TTK, Ankara, 1999, ss. 409-420.
KOHEN, Sami, “Türk-Sovyet Görüşmeleri Olumlu Sonuçlanıyor”, Milliyet, 23 Haziran, 1978. “Kosıgin Türk-Sovyet ilişkilerini güçlendirmek için gerekli ortam var”, Milliyet, 15 Mart 1977. “Korkmadan Yılmadan Sandık Başına”, Milliyet 5 Haziran 1977.
KÖPRÜLÜ, Orhan, Tarihte-Türk Amerikan Münasebetleri”, Belleten, C. LI, S. 200, ss 928-930. “K Priezdu v Sovetskiy Soyuz Prezidenta Turtsii Djevdeta Sunaya”, Pravda, 12 Kasım 1969, No:316.
“K Vizitu v Sovetskiy Soyuz Premer Ministr Turetskoy Respubliki Bulent Ecevit”, Pravda, 21 Haziran 1978, No:172.
Letopis Sovetskoy Vneshney Politiki 1919-1979, s.220-221. Mejdunarodnaya Jizn dergisi, 1963, Kasım, No:11, s.147-148.
NAZAROV, İ., “Sovetskiy Soyuz i Turtsiya Mogut Jit v Drujbe”, Pravda, 3 Haziran, 1960, No:155 “Na Printsipah Dobrososedstva i Delovogo Sotrudniçestva; Viizit A.N.Kosıgin’a v Turtsiyu”, Pravda , 29 Aralık 1975, No:363.
“Novıe Grajdane Sovetskoy Armenii”, Komunist, Erivan, 25 Nisan 1970, No:97.
“O Predstoyashem Vizite v SSSR Prezidenta Turetskoy Respubliki DJ.Sunaya”, Pravda, 28 Kasım 1969, No:301, s.4.
“O Predstoyashem Vizite v SSSR Ministra İnostrannıh Del Turetskoy Respubliki”, Pravda, 5 Mart 1977, No:64.
“Obmen Telegrammami”, Pravda 10 Kasım1971, No:314. “Obmen Telegrammami”, Pravda, 11 Kasom 1977, No:315 (21650).
“Obmen Telegrammami”, Pravda, 15 Kasım 1973, No:319.
“Otvetnıe Telegrammı”, Pravda 6 Haziran 1970, No:157
“Otyezd iz Moskvı Prezidenta Turetskoy Respubliki”, Pravda, 22 Kasım 1969, No:326.
“Otyezd Na Rodinu”, Pravda, 13 Temmuz 1968, No:195, s.4.
“Poezdka Prodoljaetsya”, Pravda,17 Kasım 1969, No:321;
“Poleznıe Rezultatı”, Pravda, 20 Mart 1977, No:79.
“Polojenie v Turtsii”, Pravda, 29 Mayıs, 1960, No:150.
“Poxoronı İsmeta İnonu”, Pravda, 29 Aralık 1973, No:363.
“Pozdravleniya Sovetskomu Soyuzu”, “ Prezidiumu Verhovnogo Soveta SSSR”, Pravda 24 Aralık 1982, No:358, s.7.
“Prebıvanie Premer Ministra Turtsii”, Pravda, 24 Haziran 1978, No:175.
“Prezident Turtsii v Azerbaydjane”, Pravda, 19 Kasım 1969, No:323.
“Prezident Turtsii v Stolitse Ukrainı”, Pravda,16 Kasım 1969, No:320.
“Prezident Turtsii znakomitsya s Leningradom”, Pravda, 15 Kasım 1969, No:319.
“Prezidiumu Verhovnogo Soveta SSSR”, Pravda 16 Kasım 1982, No: 320, s. 4.
“Priem L.İ.Brejnevım B. Ecevita”, Pravda, 23 Haziran 1978., No:174.
“Reç Tovarisha Brejneva”, Pravda, 26 Haziran 1978, No: 177.
“Reç Tovarişa i.Bilena”, Pravda, 6 Kasım 1977, No:310.
SARINAY, Yusuf, “Atatürk’ten Günümüze Politikası Hakkında Genel Bir Değerlendirme, http://www.atam.gov.tr/dergi/sayi-48/ataturkten-gunumuzeturk-dis-politikasi-hakkinda-genel-bir-degerlendirme
“Sovetsko-Turetskie Peregovorı”, Pravda, 28 Aralık 1975, No:362.
“Sovetsko-Turetskoe Kommyunike”, Pravda, 19 Mart 1977, No:78.
“Sovmestnoe Sovetsko-Turetskoe Kommunike”, Pravda 22 Kasım 1969, No:326.
“Sovmestnoe Sovetsko-Turetskoe Kommunike”, Pravda 30 Aralık 1975, No:364.
“Sunay’ı Moskova’da Podgornıy ve Kosıgin Karşıladı”, Cumhuriyet, 13 Kasım 1969.
“Sunay: Yardıma İhtiyaç Var”, Milliyet, 5 Nisan 1967
“Sunay Moskova’da Törenle Karşılandı”, Milliyet, 13 Kasım 1969.
“Sunay: “Moskova’da Anlayış Gördük”, Milliyet, 22 Kasım 1969.
ŞARİFOV, A., “Trezvıe Golosa”, İzvestiya, 28 Nisan 1967, No:100.
ŞİMŞEK, Halil, Johnson Mektubu ve Türk Amerikan İlişkilerine Etkisi, http://www.demokratcanakkale.com/yazar/233/johnson-mektubu-ve-turkamerikan-iliskilerine-etkisi-ii; “Teplıe Vstrechi”, Pravda, 18 Kasım 1969, No:322.
“TKİP: “Siyasal Belge Bir Teslimiyet Anlaşmasıdır”, Cumhuriyet, 25Haziran, 1978.
UGOLKOV, İ., “Stupeni Dobrososedstva, Pravda, 12 Kasım 1969, No:316, s.5.
VASİLYEV, A., V.Ovçinnikov, “Na Turetskoy Zemle”, Pravda, 12 Nisan 1972, No:103.
VASİLYEV, A., V.Ovçinnikov, “Veha v Razvitii Dobrososedstva”, Pravda, 19 Nisan 1972, No:110. Vneshnyaya PolitikaSovetskogo Soyuza i Mejdunarodnıe Otnosheniya. Sbornik Dokunmentov.1974, belge No:53, s.134-136.
Vneshnyaya PolitikaSovetskogo Soyuza i Mejdunarodnıe Otnosheniya. Sbornik Dokunmentov.1975, belge No:76, s.170-173.
Vneshnyaya PolitikaSovetskogo Soyuza i Mejdunarodnıe Otnosheniya. Sbornik Dokunmentov.1978. “V Chest Prezidenta Turetskoy Respubliki”, Pravda, 21 Kasım 1969, No:325.
“V Drujestvennoy Obstanovke”, Pravda, 14 Kasım 1969, No:318.
“V drujestvennoy obstanovke”, Pravda, 15 Mart 1977, No:74.
“V İnteresah Dobrososedstva”, Pravda 22 Haziran 1978, No:173.
“V İnteresah Dobrososedstva”, Pravda, 23 Haziran 1977, No:173.
“V İnteresax Dobrososedstva i Mira; Prezident Turetskoy Respubliki Djevdet Sunay v Moskve”, Pravda, 13 Kasım 1969, No:317.
“V Svyazi s 50-letiem Sovetsko-Turetskogo Dogovora”, Pravda, 17 Mart 1971, No:76.
“Vizitı, Peregovorı”, Pravda, 2 Haziran 1970, No:153.
“Vo İmya Sotrudniçestva i Vzaimoponimaniya”, Pravda, 15 Nisan 1972, No:104.
“Vstrechi v Turtsii”, Pravda, 15 Nisan 1968, No:106, s.4.
“Vstreça v Ankare”, Pravda, 29 Nisan 1978, No:119.
YAKUBOV, N., “50 let Turetskoy Respubliki; Etapı sotrudniçestva”, İzvestiya, 27 Ekim 1973, No: 254 (17487).
YAKUBOV, N., “Na Osnove Vzaimnoy Vıgodı”, İzvestiya, 24 Mart 1972, No:71, s.4.
“Zayavlenie Sovetskogo Pravitelstva Pravitelstvu Turtsii”, Pravda 27 Ekim 1970, No:300. “Zayavlenie TASS”, Pravda, 18 Şubat 1970, No:49.