Modern bir aydın hareketi olarak yeni Osmanlılar ve islam dünyası

XIX. yüzyılda Osmanlı modernleşmesinin önemli unsurlarından biri olarak ortaya çıkan Yeni Osmanlılar hareketi, kısa ve orta vadede bir dönüştürücü dinamik rol oynayarak Türkiyenin siyasal modernizasyonu sürecinde önemli bir işlev görmüştür. Doğuşunun temelinde Osmanlı İmparatorluğunun bu dönemde yoğun bir şekilde yaşadığı siyasal sorunlar karşısında çözüm arayışlarından kaynaklanan aydın duyarlılığının yattığı bu hareket, Tanzimatla ortaya çıkan yeni iklim içinde Türkiye tarihinde ilk defa siyasal örgütlenme sürecini de başlatarak bu yöndeki modernleşmeye öncülük etmiştir. İmparatorluk üzerinde Batı modernitesinin etkilerinin iyiden iyiye hissedildiği bu dönemde Osmanlı Devleti radikal sayılabilecek bir reform sürecine girerek sorunların üstesinden gelmeye çalışmıştır. Ancak, 19. yüzyılın ikinci yarısına gelindiğinde mevcut reformların yetersizliğini gören Osmanlı aydınları, 1860lardan itibaren yeni bir hareket başlatarak siyasal modernizasyon sürecine bir ivme kazandırmıştır. İmparatorluğun bütünlüğünü sarsan ayrılıkçı hareketler karşısında Türk-İslam tarihinde yepyeni bir oluşum olarak nitelendirilebilecek parlamenter sisteme geçilmesine öncülük edecek bu hareketin; halefleri olan İttihatçılık hareketiyle birlikte düşünüldüğünde, Osmanlı tarihinde ilk defa devlet dışında bir aydın grubunun siyasal sistemi etkileyerek büyük bir yapısal değişime yol açtığı görülür. İmparatorluğun geleceği ve bütünlüğü konusunda özgün düşünceleri olan Yeni Osmanlıların bu çerçevede İslam dünyasına bakışları ayrı bir önem taşımaktadır. Yeni Osmanlılar, Osmanlıcılık düşüncesi içinde sonraları İttihad-ı İslam vurgusu yaparak devletin Müslüman karakteriyle devamına katkıda bulunmaya çalışmışlardır. Bu çalışmada; Yeni Osmanlıların, emperyalist devletlerin 19. yüzyıldaki makro politikaları karşısında Osmanlı İmparatorluğunun kurtuluşu ve İslam dünyasına ilişkin görüş ve değerlendirmeleri incelenerek aynı zamanda devlet dışı girişim sayılabilecek bir aydın hareketinin Osmanlı-Türk modernleşmesindeki yeri ve önemi ortaya konulmaya çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler: Yeni Osmanlılar, Osmanlı Modernleşmesi, İttihad-ı İslam, İslam Dünyası

Young Ottomans as a modern ıntellectual movement and their relations with the muslim world

The Young Ottomans emerged as an important element in Ottoman modernization in the 19th century and played an important role in the process of political modernization in Turkey, acting as a dynamic and transformational force in the short and medium term. The rise of the movement of the Young Ottomans shows an intellectual sensibility for finding solutions to the political questions of the Empire during those years. It can be said that the Young Ottomans initiated a process of political organization in the history of the Ottoman Empire in the new atmosphere that started with the Tanzimat Period. During those years, during which the effects of western modernity were felt upon the Ottomans, the state tried to overcome difficulties by entering into a process of radical reform. In the second half of the 19th century Ottoman intellectuals witnessed the inadequacy of reforms and initiated a new movement that accelerated the political modernization process from the 1860s. This movement can be said to have led to the beginnings of a parliamentary system in the Ottoman Empire. As a group that grew out of the state the Young Ottomans and their successors, the members of the Committee of Union and Progress, gave rise to the structural transformation in the Ottoman Empire that affected the political system. The Young Ottomans, who had clear opinions about the integrity of the Ottoman Empire, also had original thoughts concerning the Muslim world. They tried to contribute to the continuation of the Muslim character of the state with special reference to the Union of Islam. This study analyses the thoughts and viewpoints of the Young Ottomans concerning the Muslim world and the liberation of the Ottoman Empire from the pressure of the imperialist powers. The paper sets out the place and importance of an intellectual movement free from the state in Ottoman-Turkish modernization.

___

AYDOĞDU, Nergiz Yılmaz - İsmail Kara, Namık Kemal Osmanlı Modernleşmesinin Meseleleri, İstanbul 2005.

ÇELİK, Hüseyin, Ali Suavi ve Dönemi, İstanbul 1994.

DAVİSON, Roderic H., Osmanlı İmparatorluğunda Reform (1856-1876), (Çev. Osman Akınhay), İstanbul 1997.

DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Lugat, Ankara 2007.

DİKME, Hüseyin, Tanzimat Sonrası Türk Gazeteciliğinde Halk Kelimesinin Kullanımı ve Halka Yönelik Faaliyetler, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.5, S. 20, (Kış 2012).

Ebuzziya Tevfik, Yeni Osmanlılar, İstanbul 2006.

FİNDLEY, Carter V., Modern Türkiye Tarihi, İstanbul 2011.

GENCER, Bedri, İslamda Modernleşme 1839-1939, Ankara 2008.

HANİOĞLU, M. Şükrü, Sorgulamadan İtaat ve Liderlik Kutsaması Muhafazakârlığa mı Özgü?, Sabah, 15 Ocak 2012.

HAYTA, Necdet- Uğur Ünal, Osmanlı Devletinde Yenileşme Hareketleri, Ankara, 2008.

KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, C. VII, Ankara 1983.

KARPAT, Kemal H., Osmanlıdan Günümüze Elitler ve Din, İstanbul 2009.

KARPAT, Kemal H., İslamın Siyasallaşması, İstanbul 2010.

KARPAT, Kemal H., Osmanlıdan Günümüze Asker ve Siyaset, İstanbul 2010.

KARPAT, Kemal H., Osmanlıda Değişim, Modernleşme ve Uluslaşma, Ankara 2006. KAYALI, Hasan, Jön Türkler ve Araplar, İstanbul 2003.

KILIÇBAY, Mehmet Ali, Osmanlı Aydını, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, C.I , İstanbul 1983.

KORAY, Enver, Yeni Osmanlılar, Belleten, C. 47, S.185- 186, Ankara 1983.

KUNTAY, Mithat Cemal, Namık Kemal Devrinin İnsanları ve Olayları Arasında, İstanbul 1996.

KURDAKUL, Necdet, Tanzimat Dönemi Basınında Siyasal ve Anayasal Fikir Hareketleri, Ankara 2000.

Külliyat-ı Ziya Paşa, Haz. Süleyman Nazif, İstanbul 1924.

Mahmut Celalettin Paşa, Mirât-ı Hakikat, (Haz. İsmet Miroğlu), İstanbul 1983.

MARDİN, Şerif, Türk Modernleşmesi, Makaleler 4, İstanbul 1992.

MARDİN, Şerif, Yeni Osmanlıların Hakiki Hüviyeti, Forum, C. 7, S. 79 (1 Temmuz 1957).

, Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu, İstanbul 1998.

,İyiler ve Kötüler, Tarih Risaleleri, (Der. Mustafa Özel ), İstanbul 1995.

MORDTMANN, Andreas David, İstanbul ve Yeni Osmanlılar, (Çev. Gertraude Songu- Habermann), İstanbul 1999.

ORTAYLI, İlber, Bir Aydın Grubu: Yeni Osmanlılar, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, C.6, İstanbul 1989.

ÖZCAN, Azmi, Pan-İslamizm Osmanlı Devleti Hindistan Müslümanları ve İngiltere (1877- 1924), Ankara 1997.

PINAR, Hayrettin, Diplomasi ile Siyasetin Birlikteliği: Girit İsyanı ve Âlî Paşa, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.18 (Aralık 2008).

SHAYEGAN, Daryush, Yaralı Bilinç, İstanbul 1991.

SUNGU, İhsan, Yeni Osmanlılar, Tanzimat C.II, İstanbul 1999.

ŞEN, Sabahattin, Orta Doğuda İdeolojik Bunalım, İstanbul 2004.

TANPINAR, Ahmet Hamdi, 19 uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul 2003.

TUNAYA, Tarık Zafer, Türkiyede Siyasi Partiler 1859-1952, İstanbul 1952.

TÜRKİYE DİYANET VAKFI İslam Ansiklopedisi, C. 6, İstanbul 1992.

TÜRKÖNE, Mümtazer , Siyasi İdeoloji Olarak İslamcılığın Doğuşu, İstanbul 1991.

ÜLKEN, Hilmi Ziya, Türkiyede Çağdaş Düşünce Tarihi, İstanbul 2005.

YAZICI, Nevin, Osmanlılık Fikri ve Yeni Osmanlılar Cemiyeti, Ankara 2002.