II. Meşrutiyet Döneminde Türkçülüğe Geçişte Kapsayıcı Formül: “Millet-i Hâkime” Düşüncesi ve Etkileri

XIX. yüzyıl sonlarına doğru Osmanlı modernleşmesi içinde devleti kurtarma düşüncesiyle ortaya çıkan siyasal düşünce akımlarından birisi de Türkçülüktür. II. Meşrutiyet döneminde özellikle Balkan Savaşları sonucunda İttihad ve Terakki yönetiminin de bu düşünceyi benimsemesiyle yükselişe geçen Türkçülük, daha önce ortaya çıkan Osmanlıcılık ve İslamcılık tezleri arasında farklı bir sentez yaratmaya çalışmıştır. Temelleri, Arminiu Wambery, Joseph de Guignes, Arthur Lumley Davids, Konstantin Borzecki gibi Türkologların çalışmalarıyla atılan ve sonraları Hüseyinzade Ali Turan, Yusuf Akçura ve Ziya Gökalp… gibi aydınların öncülüğünde geliştirilen bir fikir hareketi olan Türkçülük; İkinci Meşrutiyet döneminde parlamenter sisteme geçilmesiyle beraber İttihatçıların imparatorluğu kurtarma politikaları içinde işlevsel unsurlardan biri kılınmaya çalışılmıştır. “Millet-i hâkime” prensibi; yoğun milliyetçi hareketlerin etkisiyle dağılma dönemini yaşayan Osmanlı İmparatorluğu’nun, parlamenter yönetiminde, İttihad ve Terakki açısından bir hayat-memat meselesi olarak görülen temsil sorunu içinde Türk unsurunun ön planda tutulması için bir siyaset pratiği olarak düşünülmüş ve uygulanmaya çalışılmıştır. Günümüz Türkiye’sinin milliyetçilik düşüncesinde ve uygulamalarına ilişkin değerlendirmelerde “millet-i hâkime” anlayışına yapılan atıflar, bu düşüncenin tarihsel ve güncel yönden anlam ve önemi üzerinde yeniden düşünmeyi gerekli kılmaktadır. Bu çalışmada, İmparatorluğun kaderini de etkileyen “Millet-i hâkime” düşüncesinin ve buna bağlı olarak ortaya çıkan siyaset anlayışının tarihsel yönden bir değerlendirmesi yapılmıştır.

The Embracing Formula Of The II. Constitutional Era In Transition To Turkism: The Principle Of Supreme Nation And Its Effects

Turkism is one of the movements of political thought making its appearance in late 19th century Ottoman modernization attempts and aiming at the recovery of the Ottoman state. Having gained popularity after the adoption by the Committee of Union and Progress during the Era of II. Constitution, particularly after the Balkan Wars, Turkists tried to reach a synthesis between Ottomanism and Islamism, both of which had been inherited from preceding decades. Having been rooted in the studies of such Turkologues as Arminiu Wambery, Joseph de Guignes, Arthur Lumley Davids, Konstantin Borzecki and further developed by such Turkish intellectuals as Hüzeyinzade Ali Turan, Yusuf Akçura and Ziya Gökalp, Turkism, following the transition into parliamentary regime in the II. Consitutional Era, was attempted to be rendered one of the most influential elements of the policies aimed at the recovery of the empire. Within the parliamentary regime of the Ottoman Empire, which was under the threat of collapse owing to the increasing nationalist activities, the principle of supreme nation was envisaged and attempted to be materialized as a political practice in order to bring the Turkish element into the fore within the spectrum of representation, which was considered crucial by the Committee of Union and Progress. The references to the notion of the “supreme nation” seen in the evaluations regarding the thought of modern Turkish nationalism and its practices, renders the re-thinking of the historical and current meaning and implications of the same notion an urgent necessity. This study tries to analyze the concept of “supreme nation” and the political thought it produced, so important for destiny of the empire, within the historical context.

PDF

___

AHMAD, Feroz; İttihat ve Terakki 1908-1914, Kaynak Yayınları, İstanbul 1995. Ahmet Mithat Efendi, Üss-i İnkılab, İstanbul 1878.

Mustafa Gündüz, II.Meşrutiyet’in Klasik Paradigmaları, Lotus Yayınevi, Ankara 2007.

ARAİ, Massami; Jön Türk Dönemi Türk Milliyetçiliği, İletişim Yayınları, İstanbul 1994.

Cevdet Paşa, Tezâkir, C.I, Yayınlayan: Cavit Baysun, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1991.

ÇETİNKAYA, Y. Doğan; “Orta Katman Aydınlar ve Türk Milliyetçiliğinin Kitleselleşmesi”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Milliyetçilik, C.4, İletişim Yayınları, İstanbul 2002,

ÇETİNKAYA, Y.Doğan; “Hüseyin Cahit Yalçın”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Modernleşme ve Batıcılık, C.3, İletişim Yayınları, İstanbul 2002.

DANİŞMEND, İsmail Hami; Türklük Meseleleri, İstanbul Kitabevi, İstanbul 1966..

DUMONT, Paul; Osmanlıcılık, Ulusçu Akımlar ve Masonluk, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2000.

ERCAN, Yavuz; “Osmanlı Devleti’nde Müslüman Olmayan Topluluklar (Millet Sistemi)”, Ed: Hasan Celal Güzel, Osmanlıdan Günümüze Ermeni Sorunu, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2006, s.333-354.

GELLNER, Ernest; Uluslar ve Ulusçuluk, İnsan Yayınları, İstanbul 1992.

GEORGEON, Françoıs; Osmanlı-Türk Modernleşmesi (1900-1930), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2006.

HANİOĞLU, Şükrü; “Turkism and the Young Turks, 1889-1908”, Hans-Lukas Kieser, Turkey Beyond Natıonalism: Towards Post Natıonalist İdenties, London, Aralık 2006.

HANİOĞLU, Şükrü Bir Siyasal Örgüt Olarak Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti ve Jön Türklük, İletişim Yayınları, İstanbul 1986.

HANİOĞLU, Şükrü Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Zihniyet, Siyaset ve Tarih, Bağlam Yayınları, İstanbul 2006

HANİOĞLU, Şükrü “Türkçülük”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C.6, İletişim Yayınları, İstanbul 1985.

KARA, İsmail; “Osmanlıcılarla Türkçüler Arasında Bir Milliyetçilik Tartışması”, Tarih ve Toplum, S.30 (Haziran 1986)

KARPAT, Kemal; “Kimlik Sorununun Türkiye’de Tarihi, Sosyal ve İdeolojik Gelişmesi”, Türk Aydını ve Kimlik Sorunu, Yayına Haz: Sabahattin Şen, Bağlam Yayınları, İstanbul 1995.

KAYALI, Hasan; Jön Türkler ve Araplar: Osmanlı İmparatorluğu’nda Osmanlıcılık, erken Arap Milliyetçiliği ve İslamcılık (1908-1918), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2003.

KUSHNER, David, Türk Milliyetçiliğinin Doğuşu, Fen Yayınları, İstanbul 1998.

KÜÇÜK, Cevdet “Osmanlılarda ‘Millet Sistemi’ ve Tanzimat”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C.4, İletişim Yayınları, İstanbul 1985.

MARDİN, Şerif; Jön Türklerin Siyasi Fikirleri 1895-1908, İletişim Yayınları, İstanbul 1983, s.203.

ORTAYLI, İlber; “Osmanlı’da Ulusalcılık”, Sosyalizm ve Toplumsal Mücadeleler Ansiklopedisi, C.6, İletişim Yayınları, İstanbul 1988.

ORTAYLI, İlber; Türkiye İdare Tarihi, Turhan Kitabevi, Ankara 1979.

ÖĞÜN, Süleyman Seyfi; “Türk Milliyetçiliğinde Hâkim Millet Kodunun Dönüşümü”, Cumhuriyet, Demokrasi ve Kimlik, (Yayına Haz: Nuri Bilgin), Bağlam Yayınları, İstanbul 1997.

ÖZBALCI, Mustafa; “Yahya Kemal’in Millet Anlayışı”, Türk Yurdu, C.9, S. 20 (366), Eylül 1988.

SARINAY, Yusuf; Türk Milliyetçiliğinin Tarihi Gelişimi ve Türk Ocakları, Ötüken Yayınları, İstanbul 1994.

SOMEL, Selçuk Akşin; “Osmanlı Reform Çağında Osmanlıcılık Düşüncesi (1839-1913)”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi, C. 1, İletişim Yayınları, İstanbul 2001.

YALÇIN, Hüseyin Cahit; Siyasal Anılar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 1976

YALÇIN, Hüseyin Cahit; “Millet-i Hâkime”, Tanin, 7 Kasım 1908.

YALÇIN, Hüseyin Cahit; “Bizde Türkçülük”, Tanin, 18 Mayıs 1944.

YALÇIN, Hüseyin Cahit; “Türklük, Müslümanlık, Osmanlılık”, Tanin, 16 Eylül 1909.

YILDIZ, Ahmet; Ne Mutlu Türküm Diyebilene (Türk Ulusal Kimliğinin Etno-Seküler Sınırları 1919-1938), İletişim Yayınları, İstanbul 2001.