Denizli dîvân-ı harb-i örfîsi ́nde yapılan yargılamalar (1860-1917) ve verilen cezalar

I. Meşrutiyet dönemiyle birlikte Osmanlı idarî terminolojisi içersine günümüzde sıkıyönetim karşılığı olarak kullanılan idâre-i örfiye kavramı girmiştir. Meşrutî idarenin hukukî zeminini oluşturan 1876 tarihli Kanûn-ı Esasî ile halka tanınan hak ve hürriyetler düzenlenirken olağanüstü hallerde bu hak ve hürriyetlerin ne şekilde tahdit edileceği ve muvakkaten askıya alınacağı hususu da belirtilmiştir. Meclis-i Vükelâ (Bakanlar Kurulu) ́nın almış olduğu örfî idare kararının padişah iradesi ile tasdiki gerekmekte olup, ilan edilen örfî idarenin en hızlı bir şekilde asayişi tekrar tesis edebilmesi ve suçluları vakit geçirmeden caydırıcı cezalarla yargılayabilmesi için Divân-ı Harbler kurulmuştur. Ancak, ilerleyen süreçte bu adın, nizamî askerî ceza mahkemeleri olan Dîvân-ı Harblerle karıştırılması sonucunda örfî idare nedeniyle kurulan mahkemelerin sonuna idâre-i örfiyenin örfîsi eklenerek yeni kurulan mahkemelere Divân-ı Harb-i Örfî adı verilmiştir. Bu çalışmada, Denizli Sancağı ́nda kurulan ve ilk dönemler Denizli Dîvân-ı Harb ́i adıyla geçerken daha sonra Denizli Dîvân-ı Harb-i Örfîsi adıyla yargılamalara devam eden mahkemede, ne tür suçların yargılamaya esas alındığı ve ne gibi cezalar verildiği incelenmiştir.

Judgements and punishments of the denizli traditional military tribunal (1860-1917)

ABSTRACT The term idare-i örfiyye (Martial Law), which was used as the equivalent of sıkıyönetim (Martial Law), entered Ottoman government terminology along with the first Constitutional Monarchy period. While rights and liberties were established through the Kanun-i Esasi (Basic Law) of 1876, which constituted the judicial base of legal government, the issue of how these rights and liberties would be restricted and supported temporarily by force majeure was stated. The decision for Martial Law (Örfi İdare), taken by the Council of Ministers, needed approval by Sultans decree, and Courts Martial (Divan-ı Harb) were founded so that the announced Martial Law could establish security in the fastest way possible and judge outlaws as soon as possible with deterrent penalties. However, after this name was confused with the legal Military Courts (Divan-ı Harb) in the periods that followed, by adding the Örfi of Martial Law (İdare-i Örfiyye) to the end of the name of the courts which were established by Martial Law, the newly founded courts were named Court Martial (Divan-ı Harbi Örfi). This study investigates the kind of crimes that were predicated on and the kind of penalties that were given by the court, which was founded in the Denizli Sanjak and was called the Denizli Court Martial (Denizli Divan-ı Harb) in the early periods and later continued to judge in the name of Denizli Court Martial (Denizli Divan-ı Harbi Örfisi).

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi

A.}MKT.DV.. 156/83. 12 L 1276/3 Mayıs 1860

A.}MKT.MHM. 162/76. 16 M 1276/15 Ağustos 1859

A.}MKT.UM.. 418/59. 17 M 1277/5 Ağustos 1860

A.}MKT.UM.. 456/10. 09 S 1277/27 Ağustos 1860

A.}MKT.UM.. 464/20. 22 N 1277/3 Nisan 1861

BEO 4477/335760. 28 N 1335/18 Temmuz 1917

BEO 4477/335763. 28 N 1335/18 Temmuz 1917

BEO 4480/335982. 26 L 1335/15 Ağustos 1917

DH.İ.UM 78-3/25. 15 S 1334/23 Aralık 1915

DH.ŞFR. 100/136. 1337 N 18/17 Haziran 1919.

DH.ŞFR. 535/96. 11 Te 1332/24 Ekim 1916

HR.MKT. 68/66. 04 R 1270 /4 Ocak 1854

HR.MKT. 189/42. 17 N 1273/11 Mayıs 1857

İ..DUİT 107/27. 23 Z 1334/21 Ekim 1916

İ..DUİT 107/38. 23 Z 1334/21 Ekim 1916

İ..DUİT 173/107. 9 Ca 1335/3 Mart 1917

İ..DUİT 173/108. 7 Ca 1335/1 Mart 1917

İ..DUİT 173/122. 10 B 1335/2 Mayıs 1917

İ..DUİT 174/3. 17 B 1335/9 Mayıs 1917

İ..DUİT 174/8. 17 B 1335/9 Mayıs 1917

İ..DUİT 174/9. 17 B 1335/9 Mayıs 1917

İ..DUİT 174/29. 24 N 1335/14 Temmuz 1917

İ..DUİT 174/34. 23 L 1335/12 Ağustos 1917

İ..MVL. 431/18953. 18 N 1276/9 Nisan 1860

MVL 359/74. 9 Ca 1277/23 Kasım 1860

MVL 585/38. 10 L 1275/13 Mayıs 1859

MVL 586/16. 12 Za 1275/13 Haziran 1859

MVL 597/18. 15 Za 1276/4 Haziran 1860

MVL 665/29. 28 S 1280/14 Ağustos 1863

Y..MTV. 63/97. 19 Za 1309/15 Haziran 1892

ZB. 342/48. 31 T 1322/13 Ağustos 1906

Gazeteler

Âhenk Gazetesi, Aded: 5207, 19 N 1331/22 Ağustos 1913, s. 2. Kitaplar, Tezler ve Makaleler

AKÇAM, Taner, Divân-ı Harb-i Örfî ́nin Kuruluşu ve Faaliyetleri, Tehcir ve Taktil Divan-ı Harb-i Örfî Zabıtları İttihad ve Terakki ́nin Yargılanması 1919-1922, Derleyenler: Vahakn N. Dadrian-Taner Akçam, Bilgi Üniversitesi Yayını, İstanbul, 2008, ss. 127-145.

AKER, M. Şefik, 57nci Tümen ve Aydın Millî Mücadelesi (1918-1920), Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Genelkurmay Basımevi, Ankara 2006.

AKTAR, Yücel, 1912 Yılı Harp Mitingleri ve Balkan Harbi ́ne Etkileri, II. Askerî Tarih Semineri Bildiriler, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1985, s. 114-139.

AKTAR, Yücel,, İkinci Meşrutiyet Dönemi Öğrenci Olayları (1908-1918), X. Türk Tarih Kongresi ́nden Ayrıbasım, TTK Basımevi, Ankara, 1994, s. 2241-2251.

ATA, Ferudun, Divân-ı Harb-i Örfiler ve Ermeni Tehciri Yargılamaları, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, yayınlanmamış doktora tezi, Konya, 2003.

ATA, Ferudun, İşgal İstanbulu ́nda Tehcir Yargılamaları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2. Baskı, Ankara, 2011.

Düstur, Cüz-ü Râbi, Dâru ́t-Tıbâati ́l-Âmire, İstanbul, 1296.

Düstur, II. Tertip, Matbaa-i Osmaniye, İstanbul, 1330, II.

Düstur, II. Tertip, Matbaa-i Âmire, İstanbul, 1334, VI.

KÖKSAL, Osman, Tarihsel Süreci İçinde Bir Özel Yargı Organı Olarak Divan-ı Harb-i Örfîler (1877-1922), Ankara Üniversitesi, SBE Tarih (Genel Türk Tarihi) Anabilim Dalı, yayınlanmamış doktora tezi, Ankara, 1996.

KÖKSAL, Osman Osmanlı Devleti ́nin Son Dönemlerinde Örfî İdare Uygulaması, Türkler, Ed.Hasan Celâl Güzel vd., Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, XIII, ss. 795-803.

SÂBİS, Ali İhsan, Harp Hatıralarım I, Nehir Yayınları, İstanbul, 1991.

SEVİG, Vasfi Raşid, Askerî Adalet Birinci Kısım Giriş ve Tarihçe, Güzel Sanatlar Matbaası, Ankara, 1955.

TUNAYA, Tarık Zafer, Türkiye ́de Siyasal Partiler İkinci Meşrutiyet Dönemi, İletişim Yayınları, İstanbul, 1998, I.

TÜRKMEN, Zekeriya, Osmanlı Meşrutiyetinde Ordu-Siyaset Çatışması, İrfan Yayımcılık,İstanbul, 1991.