Mit, Destan ve Halk Hikâyelerinde Birinci Dereceden Kahramanların Statüleri Üzerine Bir İnceleme

Halk anlatıları bir toplumun inanışlarını, geleneklerini, hayata bakışını yansıtır. Sözlü kültür döneminin en önemli kaynakları olan bu anlatılar, geçmişten günümüze toplumun değerleri ve toplumsal kabulleriyle şekillenmişlerdir. Anlatılarda yer alan kahramanların konumlandırılışı, statülerinin belirlenişi bu değer ve kabullerin sonucudur. Mitlerde kutsal bir öykünün kahramanı, destanlarda olağanüstü güç ve becerilerle yiğitlik sergilerken halk hikâyelerinde gerçek dünyanın yaşam şartlarına uyum sağlayan kahramanlara dönüşmüştür.Statü, kahramanın metnin içindeki durum veya konumunu belirler. Kahramanın özellikleri bu konum veya durum etrafında halkın hayata bakışını anlamlandırmaya yardımcı olurken, anlatılar aracılığıyla kültürel oluşumların ve halk inanışlarının somutlaştırılması söz konusu olur. Bu makalede mitlerde, destanlarda ve halk hikâyelerinde bulunan birinci dereceden kahramanların anlatı içindeki konumu ve durumu dikkate alınarak statüleri belirlenmeye çalışılmıştır. Bu çerçevede sıralanan halk edebiyatı türlerinden her biri için üç örnek seçilmiştir. Mitlerde üç tanrı kahraman; destanlarda, çoğu zaman adlarını destana veren birer yönetici kahraman; halk hikâyelerinde erkek kahraman, kadın kahraman ve kahramanların aileleri olmak üzere üçer kahraman statü yönünden incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Mit, destan, halk hikâyesi, kahraman

An Analysis On The First Degree Heroes Status In Myth, Epic and Folk Stories

Folk narratives reflects a society’s beliefs, traditions, view of life. From past to now these narratives which are very important sources of oral culture period, have been shaped by the values of society and societal acceptance. The position of heroes which takes place of in a narrative, the definition of their status is the result of these acceptance. When the hero of a sacred story in myth, displays bravery with extraordinary power and abilities in epics, s/he transforms to the heroes who are adaptable to the life conditions of realist world in folk stories. Status defines the position or situation of hero in a text. Around this position or situations, the features of hero both contributes to improve the explanations/interpretations of folk about life, and embody the cultural creation and folk beliefs by narratives. In this article, the status of first degree heroes in narratives had been analyzed by the help of their positions and situations in mythologies, epics and folk stories. In this frame, three example for each of concatenated folk literature species had been chosen. Three God heroes in mythologies; executive heroes who often give their names to narratives in epics; three heroes as male hero, female hero and the families of heroes in folk stories had been scrutinized in terms of their status.

Keywords:

Myth epic, folk story, hero, status,

PDF

___

Alptekin, Ali Berat (2016). Halk Hikâyelerinin Motif Yapısı. Ankara: Akçağ Yayınları.
Bang,W.-R.Rahmeti Arat (1988). Oğuz Kağan Destanı (yay. haz. Muharrem Ergin). Ankara: Hülbe Basım ve Yayın A.Ş.
B.,N. (1982). Ferhat ile Şirin. İstanbul: Şenyıldız Yayınevi.
Bıçak, Ayhan (2012). Evren Tasavvuru Kendini Bilmek ya da Evreni Kurmak. İstanbul: Dergâh Yayınları.
Bonnefoy, Yves (yönetmen) (2000). Antik Dünya ve Geleneksel Toplumlarda Dinler ve Mitolojiler Sözlüğü. (çev. Levent Yılmaz). Ankara: Dost Kitabevi.
Boratav, P.Naili (1988). Halk Hikâyeleri ve Hikâyeciliği. İstanbul: Adam Yayınları.
Çelepi, Mehmet Surur (2015). “Halk Hikâyelerinde Aşk ve Statü”. Türkmen Bilgesi Fikret Türkmen Armağanı (ed. İbrahim Dilek-Ferah Türker). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, s.157-170.
Çığ, Muzaffer İlmiye (2000). Gılgameş-Tarihte İlk Kral Kahraman-. İstanbul: Kaynak Yayınları.
Çoruhlu, Yaşar (2010). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
Demir, Ömer ve Mustafa Akar (2005). Sosyal Bilimler Sözlüğü. Ankara: Adres Yayınları.
Elçin, Şükrü (2000). Kerem ile Aslı Hikâyesi (Araştırma-İnceleme). Ankara: Akçağ Yayınları.
Eliade, Mircea (1993). Mitlerin Özellikleri (çev. Sema Rifat). İstanbul: Simavi Yayınları.
Eliade, Mircea (2014). Dinler Tarihine Giriş (çev. Lale Arslan Özcan). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
Erhat, Azra (2003). Mitoloji Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Fink, Gerhard (1997). Antik Mitolojide Kim Kimdir (çev. Ümit Öztürk). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Hamilton, Edith (2002). Mitologya (çev. Ülkü Tamer). İstanbul: Varlık Yayınları.
İnan, Abdülkadir (2006). Tarihte ve Bugün Şamanizm-Materyaller ve Araştırmalar-. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Köprülü, M. Fuat (2004). Edebiyat Araştırmaları 1. Ankara: Akçağ Yayınları.
Marshall, Gordon (1999). Sosyoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
Nutku, Özdemir (1997). Meddahlık ve Meddah Hikâyeleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
Ögel, Bahaeddin (1993). Türk Mitolojisi. C.I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Önal, Mehmet Naci (2009), “Kutsalın Türk Kültüründeki İzleri: Tanrısal Simgecilik”. Millî Folklor, S. 84, s. 57-72.
Öztürk, Ali (2000). Çağları İçinde Türk Destanları. İstanbul: Alioğlu Yayınevi.
Rosenberg, Donna (1998). Dünya Mitolojisi-Büyük Destan ve Söylenenler Antolojisi- (çev. Koray Atken vd.). Ankara: İmge Kitabevi.
Seyidoğlu, Bilge (1995). Mitoloji Üzerine Araştırmalar-Metinler ve Tahliller-. Kayseri.
Sümer, Faruk (1992). Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri- Boy Teşkilatı- Destanları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
Necatigil, Behçet (2002). 100 Soruda Mitologya. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
Türkçe Sözlük (2005). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Türkdoğan, Orhan (1999). “Türk Destanlarında Millî Kültür Kalıpları”. İstanbul: Türk Edebiyatı, S. 303.
Türkmen, Fikret (1998). Tahir ile Zühre (İnceleme-Metin). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
Uraz, Murat (1994). Türk Mitolojisi. İstanbul: Düşünen Adam Yayınları.
Yıldırım, Dursun (2006). “Türk Kahramanlık Destanları”, İslamiyet Öncesi Türk Destanları (haz. Prof. Dr. Saim Sakaoğlu- Prof. Dr. Ali Duymaz). İstanbul: Ötüken Yayınları.
Yıldız, Naciye (1995). Manas Destanı (W. Radloff) ve Kırgız Kültürü ile İlgili Tespit ve Tahliller. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Yörükan, Turhan (2000). Yunan Mitolojisinde Aşk. Ankara: İş Bankası Kültür Yayınları.