Türkiye Cumhuriyeti'nin Sosyolojik Temelleri

Bir ulus-devlet olan Türkiye Cumhuriyeti derinlemesine bir biçimde sosyolojiden esinlenen bürokrat ve asker seçkinler tarafından inşa edilmiştir. Bu Türk seçkinleri, aydınlanma ve pozitivist adlı iki felsefe temeline dayanan batı modelini örnek olarak almışlardır. Bildiğimiz üzere pozitivizm, sosyolojinin doğmasına yol açmıştır. Feodal toplumun yıkılmasından sonra, Fransız Devrimi’nin gerçekleşmesiyle birlikte yeni bir ussal toplum inşa etmek için burjuva aydınları bilime ve özellikle de sosyolojiye başvurmuşlardır. Batı’da ulus-devlet Sanayi Devrimi’nin, burjuva toplumu da toplumsal tarihsel süreçlerin ürünüydü. Bu görünüm içinde sosyoloji, sadece burjuva toplumu ve ulus devletin meşrulaştırmasını sağlayan bir bilim olmaktadır. Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkılmasından sonra kurulmuş olan Türkiye Cumhuriyeti sanayi toplumundan doğmadı. Ne burjuva ne de işçi sınıfına sahipti. Batı modelinin tersine, yukarıdan aşağıya doğru gerçekleştirilmiş bir inşadır. “Kemalizm” olarak adlandırılan bu model bitmemiş bir projedir. 1950’de iktidara gelen Demokrat Parti tüm ekonomi politikaları değiştirdi. 1980 darbesinden sonra Anavatan Partisi aşırı bir liberalizmi benimseyerek Türk ekonomisini dünyanınkiyle bütünleştirmeye çalıştı. Böylece Türkiye Cumhuriyeti tamamen değişmiş oldu.

___

  • AKŞİT, Bahattin, “Türkiye’de Sosyoloji Araştırmaları: Bölmelenmişlikten Farklılaşma ve Çeşitlenmeye”, Türkiye’de Sosyal Bilim Araştırmalarının Gelişimi, Ankara, 1986.
  • AKŞİT, Bahattin, “Sosyoloji” Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Bilim: Sosyal Bilimler, Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) Yayınları, Ankara, 1997, ss. 7-18.
  • AKŞİT, B., İNCİRLİOĞLU, O. E. ve PULTAR, G. (2003) “Giriş: Türkiye’de Kültür Araştırmaları” Pultar, G., İncirlioğlu, O. E. ve Akşit, B. (der.) Kültür ve Modernite, Ankara, Türkiye Kültür Araştırmaları ve Tetragon yayını, ss. 1–23.
  • AKTAY, Yasin, Türk Sosyolojisinin Öz-düşünümselliğine Katkı: Siyaset ve Sosyolojinin Eklemlenmesi Üzerine, Tezkire, No: 25, 2002.
  • BERKES, Niyazi, “Bir Araştırma İlmi Olarak Sosyoloji”, Siyasal İlimler Mecmuası, sayı 107, Ankara, 1940.
  • BERKES, Niyazi, Felsefe ve Toplumbilim Yazıları, Adam Yayınları, İstanbul, 1985
  • BERKES, Niyazi, Türk Düşününde Batı Sorunu, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1975
  • BOĞAZİÇİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER KOMİSYONU, "Sosyal Bilimlerde Alternatif Bir Paradigma Gerekli mi, Mümkün mü?" Defter, sayı 31, Sonbahar 1997, ss. 142–181.
  • BORAN Behice, “İlim ve Cemiyet”, 60 Yıllık Gelenek, DTCF’de Uygulamalı Sosyoloji 1939–1999 (İç.), Der: A. Kasapoğlu, Ümit Ofset ve Yayınları, Ankara, 1999
  • BORAN, Behice, “Sosyal Evrim Meselesi”, Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi, Cilt 1, Sayı 2, 1943
  • BORAN, Behice, “Sosyoloji Anlayışında İkilik”, Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi, Cilt 1, Sayı 3, 1943
  • BORAN, Behice, Toplumsal Yapı Araştırmaları, Ankara Üniversitesi DTCF Felsefe Enstitüsü Sosyoloji Serisi, TTK Basımevi, Ankara, 1945
  • CANGIZBAY, Kadir, Sosyolojik Praksis, Öteki Yayınevi, Ankara, 1998.
  • CANGIZBAY, Kadir, Sosyolojiler Değil Sosyoloji, Öteki Yayınevi, 1996
  • CELKAN, Hikmet Y, “Ziya Gökalp’in Milli Sosyoloji Anlayışı”, 75. Yılında Türkiye’de Sosyoloji (İç.), Yay. Haz: İ. Coşkun, Bağlam Yayınları, İstanbul, 1991
  • COŞKUN, İsmail, “Sosyoloji Bölümünün Tarihine Dair”, 75. Yılında Türkiye’de Sosyoloji (İç.), Der: İ. Coşkun, Bağlam Yayınları, İstanbul, 1991
  • COŞKUN, İsmail, “Türkiye’de Sosyolojinin Gelişimi Üzerine”, 75. Yılında Türkiye’de Sosyoloji (İç.), Der: İ. Coşkun, Bağlam Yayınları, İstanbul, 1991
  • ÇELEBİ, Nilgün, "Sosyoloji: Geçmişten Geleceğe", Milli Kültür, sayı 83, Nisan 1991.
  • ÇELEBİ, Nilgün ve TEZCAN, Mahmut, (Der.) Sosyolojide Son Gelişmeler ve Türkiye’deki Etkileri, UNESCO Türkiye Milli Komisyonu Yay. Ankara, 1993.
  • DİREK, Zeynep, “Türkiye’de Felsefenin Kuruluşu”, Sosyal Bilimleri Yeniden Düşünmek, Sempozyum Bildirileri, Defter ve Toplum ve Bilim Dergileri Ortak Yayını, 2. baskı, Metis Yayınları, İstanbul, 2001.
  • DURAKBAŞA, Ayşe, “Behice Boran ve 1940’larda Toplumcu Düşün”, Toplumbilim, Sayı 2, Ekim 1993
  • DURAKBAŞA, Ayşe, “Türkiye’de Sosyolojinin Kuruluşu ve Comte-Durkheim Geleneği”, Sosyal Bilimleri Yeniden Düşünmek, Sempozyum Bildirileri (İç.), Metis Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, 2001.
  • DURAKBAŞA, Ayşe, 'Sosyoloji: Ulus-Devlet Bilimi mi?", Dünya'da ve Türkiye'de Güncel Sosyolojik Gelişmeler, Sosyoloji Derneği Yay., Ankara, 1994, ss. 114–120.
  • ERGUN, Doğan, "Türkiye'de Cumhuriyet Döneminde Sosyoloji ve Gelişmesi", Cum­huriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, cilt 8, ss. 2160–2164.
  • ERİŞÇİ, Lütfi, "Türkiye'de Sosyolojinin Tarihçesi ve Bibliyografyası", Sosyoloji Dergisi, cilt 1, sayıl, 1941–42, ss. 158–169.
  • ERÖZ, Mehmet, “Sosyolojide Türk Mantığı”, Sosyoloji Konferansları, 18. kitap, İstanbul, 1980.
  • FINDIKOĞLU, Ziyaeddin Fahri, “A. Comte ve A. Rıza”, Türkiye Harsi ve İçtimai Araştır­malar Derneği Yay., no. 40, 1962.
  • FİŞEK, Nusret (der.), Türkiye'de Sosyal Bilim Araştırmalarının Gelişimi, Hacettepe Nüfus Etüdleri Enstitüsü ve Türk Sosyal Bilimler Derneği Yayını, Ankara, 1971.
  • GÖKÇE, Birsen, “Türkiye’de Sosyolojinin Gelişimi ve Örgütlenme Süreci”, Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 1–2, 2000
  • GÖLE, Nilüfer, "Türk Toplumu ve Pozitivist Elit'in Etkinliği", Sosyoloji Konuşmaları
  • GÖLE, Nilüfer, Mühendisler ve İdeoloji, Metis Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, 1998
  • GULBENKİAN KOMİSYONU, Sosyal Bilimleri Açın, Metis Yay., İstanbul, 1996.
  • GÜNAL, Asena, "'Sosyal Bilimleri Yeniden Düşünmek' Sempozyumu Üzerine", Top­lum ve Bilim, sayı 76, Bahar 1998, ss. 269-273.
  • GÜNGÖR, Erol, “Cumhuriyet Devrinde Türkiye’de Sosyal İlimler”, Kültür ve Sanat, Başbk. Kültür Müst. Yayını, Ekim 1973.
  • HANİOĞLU, Şükrü, Bir Siyasal Düşünür Olarak Doktor Abdullah Cevdet Bey ve Dö­nemi, Üçdal Neşriyat, İstanbul, 1982.
  • HİLAV, Selahattin, Felsefe Yazıları, YKY, 2. Baskı, İstanbul, 1995
  • IŞIN, Ekrem, “Osmanlı Modernleşmesi ve Pozitivizm”, Tanzimattan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt: 2
  • İLYASOĞLU, Aynur, “Türkiye’de Sosyolojinin Gelişmesi ve Sosyoloji Araştırmaları”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt: 8.
  • İLYASOĞLU, Aynur, “ ‘Türkiye’de Sosyolojinin Tarihini Yazmak’: Bir Sorunlaştırma ve Yaklaşım Önerisi”, Sosyal Bilimleri Yeniden Düşünmek, Sempozyum Bildirileri, Defter ve Toplum ve Bilim Dergileri Ortak Yayını, 2. baskı, Metis Yayınları, İstanbul, 2001.
  • KAÇMAZOĞLU, H. Bayram, “Türk Sosyolojisinin Bugünkü Durumu Üzerine”, 75. Yılında Türkiye'de Sosyoloji,1. Coşkun (der.), 1991, İstanbul.
  • KAÇMAZOĞLU, H. Bayram, "1940–50 Tarihleri Arasında Türk Sosyolojisi", Sosyoloji Dergisi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1990–91,3. dizi, 2. sayı, ss. 1­49.
  • KAÇMAZOĞLU, H. Bayram, "Türkiye'de Sosyoloji Çalışmaları: 1950-60 Dönemi", Sosyoloji Dergisi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1997,3.dizi, 4.sayı, ss.131-190.
  • KAÇMAZOĞLU, H. Bayram, Türk Sosyoloji Tarihi Üzerine Araştırmalar, Birey Yayıncılık, İstanbul, 1999
  • KAÇMAZOĞLU, H.Bayram, Türk Sosyoloji Tarihine Giriş, Cilt:1, Birey Yayıncılık, İstanbul, 2001
  • KASAPOĞLU, Aytül, Yüksek Öğretimde Sosyoloji Eğitiminin Sorunları, Ankara, 1991.
  • KASAPOĞLU, Aytül, “Türk Üniversitelerinde Sosyoloji Eğitiminin Bazı Sorunları” 75. Yılında Türkiye’de Sosyoloji (İç.), Der: İ. Coşkun, Bağlam Yayınları, İstanbul, 1991
  • KAYALI, Kurtuluş, "Türk Sosyolojisinin 80'lerde Yeniden Biçimlenişi", Yüzyıl Biter­ken, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, cilt 15, ss. 1290-1300.
  • KAYALI, Kurtuluş, Türk Düşünce Dünyasında Yol İzleri, İletişim Yayınları, İstanbul, 2001.
  • KIRAY, Mübeccel, "Sosyal Değişme ve Sosyal Bilimler", Türkiye'de Sosyal Araştır­maların Gelişimi, Hacettepe Üniv. Yay., Ankara, 1971.
  • KOÇER, H. Ali, Türk Sosyologları I, Baylan Matbaası, Ankara, 1975
  • KONGAR, Emre, “Ziya Gökalp”, Türk Toplumbilimcileri I (İç.), Der: E. Kongar, Remzi Kitabevi, 3. Baskı, 1996
  • KONGAR, Emre, Türk Toplumbilimcileri I-II, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1982, 1988.
  • KORLAELÇİ, Murtaza, Pozitivizmin Türkiye'ye Girişi ve İlk Etkileri, İnsan Yay., İstan­bul, 1986.
  • KÖSEMİHAL, N. Şazi, Memleketimizde Tecrübi Sosyolojinin Doğuşu” Sosyoloji Dergisi,sayı 6, İstanbul, 1950.
  • KÖSEMİHAL, N. Şazi, “Le Play Okulu ve Türkiye’deki Etkisi”, Toplumbilim, 2 Ekim 1993
  • LEVEND, Agah S., "Türk Sosyolojisine Bir Bakış", Türk Dili, cilt XIII, sayı 151, Ni­san 1964.
  • MERT, Nuray, "Laik Cumhuriyetin Resmi Bilimi: Sosyoloji", Dergah, 1995, ss. 17­-18.
  • ÖNCÜ, Ayşe, “Sosyal Bilimlerde Yeni Meşruiyet Zemini Arayışları”, Sosyal Bilimleri Yeniden Düşünmek, Sempozyum Bildirileri, Defter ve Toplum ve Bilim Dergileri Ortak Yayını, 2. baskı, Metis Yayınları, İstanbul, 2001.
  • ÖZDALGA, Elizabeth, "On Being a Sociologist in Turkey Today". çev. Ahmet Çiğ­dem, Toplum ve Bilim, sayı 48/49, Kış-Bahar,1990.
  • ÖZLEM, Doğan, "Doğa Bilimleri-Sosyal Bilimler Ayrımı Üstüne", Toplum ve Bilim, sayı 76, Bahar 1998, ss. 7-40.
  • PARLA, Taha, Ziya Gökalp, Kemalizm ve Türkiye’de Korporatizm, İletişim Yayınları, İstanbul, 1989
  • SEBAHATTİN, Prens, Türkiye Nasıl Kurtarılabilir, Elif Yayınları, İstanbul, 1965
  • SENCER, Muzaffer, “Türkiye’nin Sosyal Sorunları Açısından Prens Sebahattin”, Türkiye Nasıl Kurtarılabilir (İç.), Prens Sebahattin, Elif Yayınları, İstanbul, 1965
  • SEZER, Baykan, "Türk Sosyologları ve Eserleri I", Sosyoloji Dergisi, İstanbul Üni­versitesi Edebiyat Fakültesi Yayını, 1988-89, dizi 3. sayı 1, ss. 1-97.
  • SEZER, Baykan. "Türk Sosyolojisinin Önündeki Sorunlar", 75. Yılında Türkiye'de Sosyoloji,1. Coşkun (der.), 1991, İstanbul, ss. 7- 12.
  • TANYOL, Cahit, “Türk Sosyolojisinin Bazı Sorunları”, Cumhuriyetin 50. Yılına Armağan, Ayrı Basım, İstanbul, 1973
  • TOPRAK, Zafer, “Türkiye’de Toplumbilimin Doğuşu”, Türk Toplumbilimcileri II (İç.), Der: E. Kongar, Remzi Kitabevi, 2. Baskı, İstanbul, 1996
  • TUNA, Korkut, “Türk Sosyolojisinin Batı Sosyolojisi İle İlişkisi, 75. Yılında Türkiye'de Sosyoloji,1. Coşkun (der.), 1991, İstanbul.
  • TÜFEKÇİOĞLU, Hayati, “Türkiye’de Sosyolojinin İşlevi”, 75. Yılında Türkiye'de Sosyoloji,1. Coşkun (der.), 1991, İstanbul.
  • ÜLKEN H. Ziya, Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, Ülken Yayınları, 5. Baskı, İstanbul, 1998
  • ÜLKEN, H. Ziya, Sosyoloji, Kenan Matbaası, 2. Baskı, İstanbul, 1943
  • VERGİN, Nur, "Pozitivist Optimizm ve Sosyolojinin Doğuşu", Toplum ve Bilim, 43/44, 1989, s. 111-122.