Osmanlı Dönemi’nde Irak’ın Mahalli İdari Yapısı

Mahalli idareler halka en yakın idari birimlerdir. Bu idareler modern anlamda 1982 yılında düzenlenmeden önce Osmanlı Dönemi’nde halk ile idare arasında iletişim sağlayanlar, bağ kuranlar vardı. Bunlar; loncalar, ayanlar ve şehir kethüdalarıdır. Özellikle şehir kethüdalarını devlet kendisi atamaktaydı. Osmanlı Kuzey Suriye ve Kuzey Irak’ı topraklarına kattıktan sonra buralarda kendi idari yönetim anlayışını uygulamıştır. Irak 1515 yılında Osmanlı hakimiyetine geçmiştir. Ancak Kanuni’nin düzenlediği Irakeyn Seferi ile gerçek anlamda Osmanlı topraklarına katılmıştır. Osmanlı Irak’a yaklaşık 400 yıl ev sahipliği yapmıştır. Bu süreçte Irak, Osmanlı Devleti’nin egemenliği altında olduğundan idari yapısı da zaman zaman değişikliğe uğramıştır. Irak bölgesi Musul, Bağdat ve Basra olmak üzere üç eyalete ayrılmıştır. Musul 1878 yılına kadar İstanbul’a bağlı bir vilayet olmuştur. Bu eyaletler Osmanlı Devleti’nde olduğu sürece hem Osmanlı kültüründen etkilenmiş hem de Osmanlı siyasi yapısını benimsemişlerdir. Osmanlı Devleti’nin uyguladığı toprak reformları ve idari düzenlemeler de Irak Devleti’nin etkilendiği noktalardır. Buna bağlı olarak Modern Irak Devleti’nin anayasal düzenlemelerine ve yönetimine baktığımız zaman Osmanlı’nın izlerine rastlamaktayız. Irak’ın idari yapısına bakacak olursak tarihi Osmanlı Dönemi’nde Mithat Paşa’nın Irak Valiliği yaptığı düzenlemelerle başlamaktadır. Mithat Paşa valilik görevine başladıktan sonra Irak’ı 1864 Vilayet Nizamnamesi’ne uygun olarak yönetmiştir. Böylece Irak ilk defa mahalli idare ile tanışmış olmuştur. Bu çalışmada Osmanlı Devleti’nin mahalli idari yapısına değinerek; Irak’ın bu noktada nasıl yönetildiği ve Modern Irak kurulduktan sonra Osmanlı’nın idari yapısına bağlı kalıp kalmadıkları incelenecektir.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı Devleti, Irak, yönetim, İdari Düzenlemeler, Anayasa

THE INFLUENCES OF THE OTTOMAN STATE ON THE IRAQ ADMINISTRATION

Local governments are the closest administrative units to the public. Before these administrations were organized in the modern sense in 1982, there were those who provided communication and bonded between the public and administration in the Ottoman Period. These; guilds, ayans and city kethüdas. After the Ottoman annexed Northern Iraq, they implemented their own adminisrative approach. Iraq came under Ottoman rule in 1515. However, with the Irakeyn Campaign organized by Kanuni, he really joined the Ottoman lands. The Ottomans hosted Iraq for about 400 years. In this process, since Iraq was under the sovereignty of the Ottoman Empire, its adminisrative structure also changed from time to time. The Iraqi region is divided into three provinces: Mosul, Baghdad and Basra. Mosul was a province attached to Istanbul untill 1878. As long as these provinces were in the Ottoman Empire, they were both influenced by the Ottoman culture and adopted the Ottoman political structure. The land reforms and administrative regulations implemented by the Ottoman State are also the points that the Iraqi Satate was affected. Accordingly, when we look at the constitutional arrangements and administration of the Modern Iraqi State, we come across the traces of the Ottoman Empire. If we look at the administrative structure of Iraq, its history begins with the arrangements made by Midhat Pasha as the Governor of Iraq in the Ottoman Period. After Mithat Pasha started his governorship, he ruled Iraq in accordance with the 1864 Provincial Regulations. Thus, Iraq met the local administration for the first time. In this study, by referring to the local administrative structure of the Ottoman Empire; At this point, it will be examined how Iraq was governed and whether they remained attached to the admistrative to the adminisrative structure of the Ottoman Empire after the establishment of Modern Iraq.

Keywords:

Ottoman Empire, Iraq, Administration, Administrative Regulations, Constitution,

PDF

___

BOSTAN İdris, Salyane, C. 36, İstanbul, TDV İslam Ansiklopedisi.
ÇADIRCI Musa, “Tanzimat’ın Uygulanması ve Karşılaşılan Güçlükler (1840-1856)”, Mustafa Reşit Paşa ve Dönemi Semineri Bildirileri, Ankara 1994, s.s. 97-104.
HUT Davut, Musul Vilayeti’nin İdari, İktisadi ve Sosyal Yapısı(1864-1909), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul 2006.
İBRAHİM Abdülazim, “19. ve 20. Yüzyılda Osmanlı Hukuk Sisteminin Irak’ta Uygulanması”, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Hukuk Dergisi, S.1, s.s. 119-170.
İNANCIK Halil, Tımar, C. 41, İstanbul, TDV İslam Ansiklopedisi.
KAYA KILIÇ Selda, “19. Yüzyılda Osmanlı İdaresi Altında Basra Vilayeti ve Körfezine İlişkin Bazı Tespitler”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Cilt 2, Sayı 54, Ankara 2014, s.s. 319-336.
KILINÇ Orhan, “18. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Devleti’nin İdari Taksimatı-Eyalet ve Sancak Tevcihatı”, Elazığ 1997.
KURŞUN Zekeriya, “Osmanlı Devleti’nin Basra Körfezi Siyaseti: Bağdat, Basra ve Lahsa Beylerbeylikleri (1534-1672)”, FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, S.12, İstanbul 2018, s.s. 1-27.
KÜÇÜK Levent, “Osmanlı’nın XIX. Yüzyıl Ortadoğu Politikası Ekseninde Irak Yönetiminde Rol Alan Haşimi Soyundan Bürokratlar”, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, Cilt 1 Sayı 29, 2016, s.s. 121-134.
MARUFOĞLU Sinan, “Osmanlı Taşra Eyaletlerinde Hizmetler ve Ücretler”, History Studies, C.3, S.3, 2011, s.s. 267-283.
MARUFOĞLU Sinan, “19. Yüzyılda Irak Vilayetlerinde Toprak Düzeni, Tapu ve Mülkiyet Sorunları”, Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi Tarihin Peşinde, C. 5, S. 9, 2013, s.s. 235-248.
Osmanlı Vilayet Salnamelerinde Musul, ORSAM
ÖZDEĞER Mehtap, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Miri Arazi Rejimi ve Tahrir Geleneği”, Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 3, S. 5, 2003, s.s. 1-13.
ÖZTÜRK Mustafa, “Arap Ülkelerinde Osmanlı İdaresi”, History Studies, Ortadoğu Özel Sayısı, 2010, s.s. 325-352.
ÖZTÜRK Mustafa, “Osmanlı Miri Rejiminin Suriye ve Irak’ta Uygulanmasının Sonuçları”, Akademik Bakış Dergisi, C. 9, S. 18, 2016.
QADIR Hemn Mohammed, Osmanlı İdaresinde Bağdat, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Konya 2019.
SAHİLLİOĞLU Halil, “Osmanlı Döneminde Irak’ın İdari Taksimatı”, BELLETEN, C. 54, S. 211, 1990, s.s. 1233-1257.
ŞABAN İbrahim, XIX. Yüzyıl Osmanlı Irak’ında Edebi ve Kültürel Çevre, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul 2011.