DEMOGRAFİK GEÇİŞ SÜRECİNİN EPİSTEMOLOJİSİ VE NÜFUS YAŞLANMASINA İLİŞKİN GENEL BİR DEĞERLENDİRME

Demografik geçiş süreci, ilk olarak İkinci Dünya Savaşı sonrasında, gelişen ülkelerin yüksek nüfus artış hızları dikkate alınarak ABD’de geliştirilen bir teoridir. Demografik geçiş sürecinin aşamaları bulunur. Nüfus yaşlanması, demografik geçiş sürecinin sonucudur. Nüfus yaşlanması, nüfustaki çocukların ve gençlerin payının azalması, yaşlı insanların payının görece artmasıdır. Bu olgu, işgücü açığı ve sağlık giderlerin artmasına, sosyal güvenlik sisteminin zayıflamasına neden olur. Birçok ülke, emeklilik yaşını yükseltmek suretiyle yaşlıları işgücü olarak değerlendirme yoluna gitmiştir. Örneğin OECD ülkelerinde en yüksek emeklilik yaşı 67 ile Norveç’te en düşük emeklilik yaşı 60 civarıyla Türkiye’dedir. Bu çalışmada demografik geçiş süreci epistemolojik açıdan araştırılmış, sürecin aşamaları ise görece yeni olan beşli modele göre ele alınmıştır. Ayrıca demografik geçiş sürecini yaşamış ülkelerde yeni bir sorun olarak nüfus yaşlanması ortaya çıktığından böylesi ülkelerin yaşlanma sorununun etkilerini hafifletmek için ne gibi politikalar izlediği araştırılmıştır. Ülke, bölge ve dünyaya ilişkin nüfus verileri “Birleşmiş Milletler Ekonomik ve Sosyal İşler Dairesi” (UN-DESA) istatistiklerinden elde edilmiştir. OECD ülkelerinin emekli olma yaşına yönelik veriler, OECD’nin raporlarından derlenmiştir. Türkiye’ye ait veriler Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) istatistiklerine dayanmaktadır. Seçilmiş ülkeler ve dünya geneline ait 2100 yılına kadarki yaşam beklentisi projeksiyonuna Birleşmiş Milletler’in 2017 ile 2022 verilerinden erişilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

demografi, demografik geçiş süreci, demografik geçiş aşamaları, nüfus yaşlanması

A GENERAL ASSESMENT ON THE EPISTEMOLOGY OF DEMOGRAPHIC TRANSITION PROCESS AND THE POPULATION AGING

The demographic transition process, as a theory, was written in USA after the Second World War, taking into account the high population growth rates of developing countries. The demographic transition process has stages. Population aging is a result of the demographic transition process. Population aging is the decrease in the share of children and youth in the population, and the relative increase in the share of older people. This phenomenon causes labor shortage, increase in health expenditures, weakening of the social security system. Many countries have chosen to use older people as a workforce by raising the retirement age. For example, it has been determined that the highest retirement age in OECD countries is 67 in Norway and the lowest retirement age is around 60 in Türkiye. In this study, the demographic transition process was investigated epistemologically, and the stages of the same process were handled according to the relatively new quinary model. Morever since population aging has emerged as a new problem in countries experiencing demographic transition, it has been researched what policies these countries follow to alleviate the effects of the aging problem. Population data for the country, region and the world were obtained from the statistics of the “United Nations Department Of Economic And Social Affairs” (UN-DESA). Data on the retirement age of OECD countries are compiled from the OECD reports “Pensions at a glance 2017: OECD and G20 indicators” and "Pensions at a glance 2021: OECD and G20 indicators" published by the OECD. The data for Türkiye are based on the statistics of the Turkish Statistical Institute (TURKSTAT=TÜİK). The life expectancy projections for selected countries and the world until 2100 were accessed from the UN's UN-DESA, 2022 data and the report titled “World population prospects: the 2017 revision”.

Keywords:

demography, demographic transition process, demographic transition stages, population aging,

PDF

___

Altan, Ö. Z. (2007). Sosyal Politika. T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını No: 1744, Açıköğretim Fakültesi Yayını No: 900, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Web Ofset.
Attar, M. A. (2015). Doğurganlık Kararları, Akılcı Seçim ve Türkiye’de Nüfus Politikası. Türkiye Dördüncü Nüfusbilim Konferansı Tebliğ Metinleri Kitabı (ss. 1-20). 5-6 Kasım, Ankara.
Avcı, S. (2014). Türkiye’de 65 ve Üzeri Yaştaki Nüfusun Gelişimi ile Mekânsal Dağılışı. TÜCAUM VIII. Coğrafya Sempozyumu Bildiriler Kitabı (ss. 299-308). 23-24 Ekim, Ankara.
Aydın, Z. D. (1999). Yaşlanan Dünya ve Geriatri Eğitimi. Türk Geriatri Dergisi, 2 (4), 179-187.
Aysan, M. F. (2014). Türkiye’nin Demografik Dönüşümü ve Yeni Meydan Okumalar. L. Sunar (Ed.), Türkiye’de Toplumsal Değişim (ss. 67-87). İstanbul: Nobel Akademik Yayıncılık.
Başar, E. (2013). Demografiye Giriş (2. Baskı). Ankara: Gazi Kitabevi.
Behar, C., Işık, O., Güvenç, M., Erder, S., Ercan, H. (1999). Türkiye’nin Fırsat Penceresi Demografik Dönüşüm ve İzdüşümleri. TÜSİAD Yayını, Yayın No: TÜSİAD-T/99-1-251, İstanbul: Lebib Yalkın Yayımları ve Basım İşleri A.Ş.
Blue, L., Espenshade, T. J. (2011). Population Momentum Across the Demographic Transition. National Institutes of Health Population Development Review, 37(4), 721–747.
Bongaarts, J., Watkins, S. C. (1996). Social Interactions and Contemporary Fertility Transitions. Population and Development Review, 22, 639-682.
Caldwell, J. C. (2001). The Globalization of Fertility Behaviour. Population and Development Review, 27, 93-115.
Can, B., Avcı, S. (2019). Demografik Fırsat Penceresi Türkiye İçin Demografik Kriz Penceresine Dönüşecek mi?, I. İstanbul Uluslararası Coğrafya Kongresi Bildiriler Kitabı (ss. 211-221), 20-22 Haziran 2019, İstanbul.
Can, B., Avcı, S. (2021). Demografik Geçiş Teorisi Açısından Türkiye’nin Demografik Geçiş Aşamaları ve Nüfuslanma Süreci. Doğu Coğrafya Dergisi, 26(46), 229-252.
Can, B. (2021). Demografik Fırsat Penceresi Açısından Türkiye’nin Nüfus Politikaları ve Nüfuslanma Süreci (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İ.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Casetti, E. (1968). A Formalization of the Demographic Transition Theory. Papers of the Regional Science Association, ss. 159-164.
Clarke, J. I. (1987). Population Geography. Oxford ve New York: Pergamon Press.
Coale, A. (1973). The Demographic Transition. In Proceedings of International Population Conference, ed. IUSSP, Vol 1, ss. 53–72. Liege, Belgium.
Coale, A. (1986). Preface. Coale, A., Watkins, S. C. (Eds.), The Decline of Fertility in Europe. New Jersey: Princeton University Press.
Davis, K. (1945). The World Demographic Transition. The Annals of the American Academy of Political and Social Sciences, 237, (January), 1-11.
De La Croix, D., Lindh, T., Malmberg, B. (2009). Demographic Change and Economic Growth in Sweden: 1750-2050. Journal of Macroeconomics, 31, 132-148.
DİE. (1995). Türkiye Nüfusu, 1923-1994 Demografi Yapısı ve Gelişimi. Ankara: Başbakanlık DİE Matbaası.
DPT. (2007). Türkiye’de Yaşlıların Durumu ve Yaşlanma Ulusal Eylem Planı. Yayın No DPT: 2741, Ankara: DPT Yayını.
Erol, M. T. (2011). Avrupa Birliği’nde Nüfusun Yaşlanması ve Sağlık Harcamalarına Etkisi. Sosyal Güvence, 1(1), 54-81.
Foucault, M. (2016). Güvenlik, Toprak, Nüfus (2. Baskı). (F. Taylan, Çev.). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Gavrilov, L. A., Heuveline, P. (2003). Aging of Population, Erişim Tarihi: 10.05.2019, http://longevity-science.org/Population_Aging.htm
Harrison, P. (1984). Die Zukunft der Dritten Welt. (Aus dem Englischen von Hans-Werner Franz), rororo aktuell, Hamburg: Rowohlt Taschenbuch Verlag GmbH.
Harrison, P. (1993). 3. Dünya ve Ekoloji. (C. Cerit Çev.). Pınar Yayınları: 72, İstanbul: Yıldızlar Matbaacılık.
He, W., Goodkind, D., Kowal, P. (2016). An Aging World: 2015 (International Population Reports). U.S. Census Bureau, Washington, DC: U.S. Government Publishing Office, P95/16-1.
Heigl, A. (2002). Aktive Lebenswartung: Konzeptionen und Neuer Modellensatz. Zeitschrift für Gerontologie und Geriatrie, 35(6), 519-527.
Hirschman, C. (2001). Comment: Globalization and Theories of Fertility Decline. In Global Fertility Transition, Bulatao, R.A., Casterline, J.B. (Eds.) Population and Development Review, Supplement to vol.27, (ss. 116-125), Population Council.
Hodgson, D. (1983). Demography as Social Science and Policy Science. Population and Development Review, 9(1), 1-34.
Hodgson, D. (2002). Demography: 20th Century History of the Discipline. In International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences, (ss. 3493-3498), Oxford: Elsevier Science Ltd.
Hoşgör, Ş., Tansel, A. (2010). 2050’ye Doğru Nüfus Bilim ve Yönetim: Eğitim, İşgücü, Sağlık ve Sosyal Güvenlik Sistemlerine Yansımalar. İstanbul: TÜSİAD Yayını.
Kinsella, K., He, W. (2009). An Aging World: 2008. U.S. Census Bureau International Population Reports, P95/09-1, Washington, DC: U.S. Government Printing Office.
Kirk, D. (1971). A New Demographic Transition?. İn Rapid Population Growth: Consequences and Policy Implications, Vol. 2. Research Paper, (ss. 123-147), Baltimore: John Hopkins Press.
Kirk, D. (1996). Demographic Transition Theory. Population Studies, 50(3), 361-387.
Koç, İ., Eryurt, M. A., Adalı, T., Seçkiner, P. (2008). Türkiye’nin Demografik Dönüşümü (Doğurganlık, Aile Planlaması, Anne-Çocuk Sağlığı ve Beş Yaş Altı Ölümlerdeki Değişimler: 1968-2008). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü Yayını.
Kurtar, M. (2012). Türkiye’nin Bölgelerarası Farklılıklarına Demografik Geçiş Kuramı Çerçevesinden Bir Bakış (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Leasure, J. W. (1962). Factors Involved in the Decline of Fertility in Spain: 1900–1950. (PhD Thesis). Princeton University, New Jersey.
Leasure, J. W. (1982). L’baisse de la Fecondité aux États-Unis de 1800 a 1860. Population 3, 607–622.
Lee, R. (2003a). The Demographic Transition: Three Centuries of Fundamental Change. Journal of Economic Perspectives, 17(4), 167-190.
Lee, R. (2003b). Demographic Change, Welfare, and Intergenerational Transfers: A Global Overview. CEDA Paper, University of California Berkeley, 1-25. Erişim Tarihi: 07.08.2018 https://cloudfront.escholarship.org/dist/prd/content/qt97j2t2sz/qt97j2t2sz.pdf?t=krnvyf
Lesthaeghe, R. J. (1977). The Decline of Belgian Fertility, 1800–1970. Princeton University Press.
Lloyd, C. B., Ivanov, S. (1988). The Effects of Improved Child Survival on Family Planning Practice and Fertility. Studies in Family Planning, 19(3), 141–161.
Norris, P., R. Inglehart. (2004). Sacred and Secular: Religion and Politics Worldwide. Cambridge University Press.
Notestein, F. W. (1945). Population – Long View. Schultz T. (Ed.), Food for the World. University of Chicago Press.
OECD. (2017). Pensions at a Glance 2017: OECD and G20 Indicators. Paris: OECD Publishing.
Ohlin, G. (1969). Nüfus Kontrolü ve Ekonomik Kalkınma. Hacettepe Üniversitesi Yayınları No.5, Ankara: Ayyıldız Matbaası A.Ş.
Özbay, F. (2009). Türkiye’de Demografik Dönüşüm: Yaşlanan Bir Toplumun Karşı Karşıya Olduğu Sorunlar Üzerine Birlikte Düşünmek. Friedrich Ebert Stiftung ve Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Politika Forumu Konferans Sonuç Raporu, (Yazan: A. Üstünel ve V. Yılmaz), 1-12.
Özbay, F. (2015). Dünden Bugüne Aile, Kent ve Nüfus. İletişim Yayınları 2222, İstanbul: Sena Ofset.
Özgür, E. M. (2010). Yaşlanan Bir Dünya Nüfusu. TÜCAUM Konferansları. Erişim Tarihi: 13.11.2018 https://s3.amazonaws.com/academia.edu.documents/33920076/Ozgur_Yaslanan_dunya_nufusu_16_03_2010.pdf?AWSAccessKeyId=AKIAIWOWYYGZ2Y53UL3A&Expires=1557587343&Signature=uwqM8ZCDKpwLVIbqKyK4EoLYNIs%3D&response-content-disposition=inline%3B%20filename%3DYaslanan_Bir_Dunya_Nufusu.pdf
Reher, D. S. (2004). The Demographic Transition Revisited as a Global Process. Population Space Place, 10, 19–41.
Rürup, B. L. (2009). Türkiye’de Demografik Dönüşüm: Yaşlanan Bir Toplumun Karşı Karşıya Olduğu Sorunlar Üzerine Birlikte Düşünmek. Friedrich Ebert Stiftung ve Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Politika Forumu Konferans Sonuç Raporu, (Yazan: A. Üstünel ve V. Yılmaz), 1-12.
Sertkaya Doğan, Ö. (2018). Türkiye’de 2040 ve 2060 Nüfus Projeksiyonlarına Göre Demografik Fırsatlar. Türk ve İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar dergisi, 18, 26-42.
Sertkaya Doğan, Ö., Bostan, H. (2019). Türkiye’nin Demografik Dönüşümü ve Nüfus Projeksiyonlarına Göre Fırsatlar. Doğu Coğrafya Dergisi, 24(41), 61-90.
Statistische Ämter des Bundes und der Länder. (2010). Demografischer Wandel in Deutschland. Heft 2, Statistisches Bundesamt.
Stolnitz, G. J. (1964). The Demographic Transition: From High to Low Birth Rates and Death Rates. Freedman R. (Ed.) Population: The Vital Revolution, Chapter 2. Garden City: Anchor Books.
Tansel, A. (2012). 2050’ye Doğru Nüfusbilim ve Yönetim: İşgücü Piyasasına Bakış. TÜSİAD Yayını, Yayın No: TÜSİAD-T/2012-11/536, İstanbul: Sis Matbaacılık.
Telatar, T. G., Özcebe, H. (2004). Yaşlı Nüfus ve Yaşam Kalitelerinin Yükseltilmesi, Türk Geriatri Dergisi, 7(3), 162-165.
Thompson, W. S. (1929). Population. American Journal of Sociology, 34(6), 959-975.
Thompson, W. S. (1931). Dünya Nüfusunun Son Temayülleri. (M. Celal Çev.), T.C. Başvekâlet Umum Müdürlüğü Tetkikler Serisi Sayı: 2, İstatistik Umum Neşriyatından Sayı: 12, İstanbul: Hüsnütabiat Matbaası.
Tufan, İ. (2014). Türkiye’de Yaşlılığın Yapısal Değişimi. Koç Üniversitesi Yayınları: 52, İstanbul: Yılmaz Ofset.
Tümertekin, E., Özgüç, N. (1997). Beşeri Coğrafya (İnsan-Kültür-Mekân). İstanbul: Çantay Kitabevi.
Tümertekin, E., Özgüç, N. (2016). Beşeri Coğrafya (İnsan. Kültür. Mekân) (16. Baskı). İstanbul: Çantay Kitabevi.
United Nations. (2007). World Population Ageing 2007. Department Of Economic And Social Affairs, Population Division, New York: UN Publication.
United Nations. (2017). World Population Prospects: The 2017 Revision. Department Of Economic And Social Affairs, Population Division, New York: UN Publication.
UN-DESA. (2019). https://population.un.org/wpp/DataQuery/ Erişim Tarihi: 15.06.2019
Üner, S. (1972). Nüfusbilim Sözlüğü. Hacettepe Üniversitesi Yayınları D-17, Ankara: Mars Ticaret ve Sanayi A.Ş. Matbaası.
Ünlü, T. (2017). The Demographic Window of Opportunity and the First Demographic Dividend: The Case of Turkey. PhD Thesis, Hacettepe University, Ankara.
Van de Kaa D. J. (1987). Europe’s Second Demographic Transition. Population Bulletin, 42 (1). Population Reference Bureau, Washington, DC.
Watkins, S. C. (1987). The Fertility Transition: Europe and the Third World Compared. Sociological Forum, 2, 645-673.
Watkins, S. C. (1991). From Provinces into Nations: Demographic Integration in Western Europe, 1870–1960. Princeton University Press.
Weeks, J. R. (1992). Population. California: Wadsworth Press.
Weeks, J. R. (2016). Population (an Introduction to Concepts and Issues) twelfth edition. Boston: Cengage Learning.
Wyman, R. (5 Şubat 2009). Nüfus Artışının Küresel Sorunları. 8. Ders Dökümü. (Y. Arı, Çev.). Erişim Tarihi: 07.06.2017, www.acikders.org.tr/file.php/127/Lectures/PDF/8_DersDokumu.pdf
Wyman, R. (12 Şubat 2009). Nüfus Artışının Küresel Sorunları. 9. Ders Dökümü. (Y. Arı, Çev.). Erişim Tarihi: 07.06.2017, www.acikders.org.tr/file.php/127/Lectures/PDF/9_DersDokumu.pdf
Wyman, R. (19 Şubat 2009). Nüfus Artışının Küresel Sorunları. 10. Ders Dökümü. (Y. Arı, Çev.). Erişim Tarihi: 07.06.2017, www.acikders.org.tr/file.php/127/Lectures/PDF/10_DersDokumu.pdf
Yüceşahin, M. M. (2009). Türkiye’nin Demografik Geçiş Sürecine Coğrafi Bir Yaklaşım. Coğrafi Bilimler Dergisi, 7(1), 1-25.
Yüceşahin, M. M. (2011). Küresel Bir Süreç Olarak Demografik Dönüşüm: Mekânsal Bir Değerlendirme. Coğrafi Bilimler Dergisi, 9(1), 11-27.
Yüksel, Y., Kocaman, T. (2007). Ageing Population, Social Services and Assistance in Turkey. Aile ve Toplum, 9/3(12), 57-64.
Yüksel, Y. (2007). Türkiye’de Demografik Geçiş Süreci ve Sosyal Politikalar. DPT Uzmanlık Tezi, DPT Sosyal Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü, Yayın No: DPT: 2732, 2007. Ankara: DPT Yayını.