Evrilen Çalışma İlişkileri Doğrultusunda İş Sağlığı ve Güvenliğinde Öne Çıkan Psikososyal Risk Yönetimi

Tarihsel süreç içinde teknolojik gelişmelere bağlı olarak her bir toplumsal aşamada değişen ve dönüşen iş süreçleri ve çalışma koşulları, çalışanların sağlığı ve güvenliği üzerinde farklı etkilere neden olmuştur. Böylece iş sağlığı ve güvenliği (İSG) de kapsam bakımından sürekli bir devinim içinde olmuş, risk ve tehlikelerden korunmaya ilişkin tedbirlerin önemi artarak devam etmiştir. Gelinen noktada, sağlıklı olmak yalnız bedenen değil, ruhen de tam bir iyilik hali olarak kabul edilmekte ve İSG’nin odak noktası, kimyasal, biyolojik ve fiziksel tehlike ve riskler ile psikososyal riskleri de kapsamaktadır. Bu çerçevede çalışmanın amacı, evrilen çalışma ilişkileri doğrultusunda İSG’de öne çıkan psikososyal risk yönetimini değerlendirmektir. Yöntem olarak literatür taramasının benimsendiği çalışmada, öncelikle çalışma ilişkileri ve İSG’nin gelişimi açıklanmıştır. Daha sonra bütüncül olarak psikososyal risk yönetimine ışık tutacak şekilde psikososyal risklerin kapsamı ve psikososyal risk değerlendirmesi özetlenmiştir. Çalışmada varılan sonuç, psikososyal risk yönetimine dair kaydedilen tüm ilerlemelere rağmen, hâlâ yasa ve uygulama arasında önemli bir boşluğun bulunduğu olup, bu boşluğun giderilmesi yönünde öneriler sunulmuştur.

Psychosocial Risk Management Featured in Occupational Health and Safety in Line With Evolving Working Relations

Working conditions that have changed and transformed in each social stage due to the technological developments in the historical process have caused different effects on the health and safety of the employees. Thus, the scope of occupational health and safety (OHS) has also been in continuous motion, and the importance of measures for the prevention of risks and dangers has continued increasingly. At the point reached, being healthy is considered not only physically but psychologically wellbeing. The study aims to evaluate psychosocial risk management featured in OHS in line with the evolving working relations. In the study, in which the literature review was adopted as a method, first, working relations and the development of OHS were discussed.Then, the scope of psychosocial risks and psychosocial risk assessment were summarized in a way to shed light on psychosocial risk management as a whole. The conclusion reached in the study was that, despite all the progress made in psychosocial risk management, there is still a significant gap between policy and practice, and suggestions have been made to overcome this gap

PDF

___

Abrams, H. K. (2001). A Short History of Occupational Health. Journal of Public Health Policy. 2(1). 34-80.
Abramis, D. J. (1994). Work Role Ambiguity. Job Satisfaction and Job Performance: Meta-Analyses and Review. Psychological Reports. 75. 1411-1433.
Akpınar, T. ve Çakmakkaya, B. Y. (2014). İş Sağlığı ve Güvenliği Açısından İşverenlerin Risk Değerlendirme Yükümlülüğü. Çalışma ve Toplum. 1. 273-304.
Alper, Y. (1991). İnsan-Makine İlişkileri Açısından İş Kazaları. Verimlilik Dergisi. 20(1). 161-176.
Altan, Ö. Z. (2004). Sosyal Politika Dersleri.Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
Argyle, M. (1990). The Social Psychology of Work. London: Penguin Books.
Ashford, S. J., Lee, C. ve Bobko, P. (1989). Content, Causes and Consequences of Job Insecurity:A Theory-Based Measure and Substantive Test. The Academy of Management Journal. 32. 803-829.
Aydın, F. (Editör) (2014). Avrupa Birliğinde İş Sağlığı ve Güvenliği.Ankara: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Yayınları. 11.
Aydoğanoğlu, E. (2011). Emek Sürecinin Dönüşümü. Ankara: Kültür Sanat-Sen Yayınları.
Baloğlu, C. (2015). Avrupa Birliği’nde İş Sağlığı ve Güvenliği Politikaları.Kamu-İş.14(2). 97-114.
Başbuğ, A. (2013). İşyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği. Ankara: Aydoğdu Ofset.
Berkup, S. B. (2014). Working with Generations X and Y in Generation Z Period: Management of Different Generations in Business Life. Mediterranean Journal of Social Sciences.5(19). 218-229.
Bond, F. W. ve Bunce, D. (2001). Job Control Mediates Change in a Work Reorganization Intervention For Stress Reduction. Journal of Occupational Health Psychology. 6. 290-302.
Botero, I. C. ve Van Dyne, L. (2009). Employee Voice Behavior Interactive Effects of LMX and Power Distance in the United States and Colombia. Management Communication Quarterly. 23(1). 84-104.
Bozkurt, T. (2011). Çalışma İlişkilerinin Evrimi.İstanbul: Beta Basım.
Brockner, J., Ackerman, G., Greenberg, J., Gelfand, M. J., Francesco, A. M., Chen, Z. X., Leung, K., Bierbrauer, G., Gomez, C., Kirkman, B. L. ve Shapiro, D. (2001). Culture and Procedural Justice: The Influence of Power Distance on Reactions to Voice. Journal of Experimental Social Psychology. 37(4). 300-315.
Chang, E. ve Hancock, K. (2003). Role Stress and Role Ambiguity in New Nursing Graduates in Australia. Nursing and Health Sciences. 5. 155-163.
Cockerman, W. C. (2004). Medical Sociology.New Jersey: Pearson Prentice Education.
Clutterbuck, D. (2003) Managing Work-Life Balance: A Guide for HR in Achieving Organisational and Individual Change. London: CIPD Publishing.
Conti, R., Angelis, J., Cooper, C., Faragher, B. ve Gill, C. (2006). The Effects of Lean Production on Worker Job Stress. International Journal of Operations and Production Management. 26. 1013-1038.
Cox. T. ve Griffiths, A. (2005). Monitoring the Changing Organization of Work: A Commentary. Sozial und Präventivmedizin. 47. 354-355.
Cox, T., Griffiths, A., Barlow, C., Randall, R., Thomson, L. ve Rial-Gonzalez, E. (2000). Organizational Interventions for Work Stress: A Risk Management Approach. Sudbury: HSE Books.
Cox, T., Randall, R. ve Griffiths, A. (2002). Interventions to Control Stress at Work in Hospital Staff. Sudbury: HSE Books.
Çiçek, Ö. ve Öçal, M. (2016). Dünyada ve Türkiye’de İş Sağlığı ve İş Güvenliğinin Tarihsel Gelişimi. Hak-İş Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi. 5(11). 106-129.
Çöğenli, M. Z. (2019). İşSağlığı ve Güvenliğinde Psikososyal Yaklaşımlar. Ankara: Eğitim Kitabevi.
Dassbach, C. (1991). The Origins of Fordism: The Introduction of Mass Production and the Five-Dollar Wage. Critical Sociology. 18(1). 77-90.
Dilik, S. (1992). Sosyal Güvenlik. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
DSÖ (1948). Constitution. Geneva: World Health Organization.
DSÖ (1994). Global Strategy on Occupational Health For All: The Way to Health at Work. Geneva: World Health Organization.
Düzgün, M. Ş. ve Marşap, A. (2018). Performans Değerlendirme ve Ücret Uygulamalarına İlişkin Algının İş Tatmini ve Örgütsel Bağlılığa Etkisi: Bir Uygulama. Yönetim ve Ekonomi. 25(3). 787-810.
Einarsen, S., Hoel, H., Zapf, D. ve Cooper, C. L. (2010). The Concept of Bullying and Harassment at Work. The European Tradition. Einarsen, H. Hoel, D. Zapf ve C. L. Cooper (Editörler), Workplace Bullying: Developments in Theory. Research and Practice (ss. 3-39). London, UK: Taylor & Francis.
Ergün, A. R. ve Çelik, İ. (2011). Türkiye İş Sağlığı ve Güvenliği Tarihi. İş S ağlığı ve Güvenliği Dergisi. 167(19). 20-24.
Erkmen, T. ve Ordun, G. (2001). Örgüt Kültürü Tipleri ile Yönetim Biçimleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesine Yönelik Bir Araştırma. 9. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi Bildiri Kitabı. s. 67-87. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları
EU-OSHA (2000). Research on Work-Related Stress.Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities.
EU-OSHA (2012). Management of Psychosocial Risks at Work: An Analysis of the Findings of the European Survey of Enterprises on New and Emerging Risks.
Luxembourg: Publications Office of the European Union.Fielden, S. L. ve Peckar, C. J. (1999). Work Stress and Hospital Doctors: A Comparative Study. Stress and Health. 15.137-141.
Freyer, H. (2014). Sanayi Çağı. Çev. H. Batuhan ve B. Akarsu. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
Friis, R. H. (2014). Occupational Health and Safety for the 21st Century. Burlington: Jones & Bartlett Publishers.
Gerek, N. (1998). Türkiye’de İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği.İstanbul: Türk Metal Sendikası Yayınları.
Giddens, A. (2008). Sosyoloji. Çev. Cemal Güzel. İstanbul: İstanbul Kırmızı Yayınları.
Gökalp, İ. E. (2013). İletişim Teknolojileri ve Sendika. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 7(1). 63-74.
Göze, A. (2000). Siyasal Düşünceler ve Yönetimler.İstanbul: Beta Basım.
Hartnell, C. A., Ou, A. Y. ve Kinicki, A. (2011). Organizational Culture and Organizational Effectiveness: A Meta-Analytic Investigation of the Competing Values. Journal of Applied Psychology. 96(4). 677-694.
Hetherington, C. (2007). Evaluating the Antecedents and Consequences of Safety Climate. (Doktora Tezi). Aberdeen: Aberdeen Üniversitesi.
Holcroft, C. A. ve Punnett, L. (2009). Work Environment Risk Factors for Injuries in Wood Processing. Journal of Safety Research. 40. 247-255.
Hoel, H., Sparks, K. ve Cooper, C. L. (2001).The Cost of Violence/Stress at Work and the Benefits of a Violence/Stress Free Working Environment. Geneva: ILO Publishing.
Houtman, I. L., Bongers, P. M., Smulders, P. G. ve Kompier, M. A. (1994). Psychosocial Stressors at Work and Musculoskeletal Problems. Scandinavian Journal of Work. Environment & Health. 20. 139-145.
Huberman, L. (2007). Feodal Toplumdan Yirminci Yüzyıla.Çev. M. Belge. İstanbul: İletişim Yayınları.
Iavicoli, S., Natali, E., Deitinger, P., Maria-Rondinone, B., Ertel, M., Jain, A. ve Leka, S. (2011). Occupational Health and Safety Policy and Psychosocial Risks in Europe: The Role of Stakeholders’ Perceptions.
Health Policy. 101. 87-94.Ilgaz, S. M. (2019). Mermer ve Taş Ocağı İşletmelerinde Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin Algılarının Belirlenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi.
İlhan, Ü. D. (2019). Kuşaklar Açısından Çalışma Değerleri ve Örgütsel Bağlılık. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
Kast, F. ve Rosenzweig, J. E. (1985). Organization and Management. London: Mc. Graw-Hill.
Katz, D. ve Kahn, R. L. (1977). Örgütlerin Toplumsal Psikolojisi. Çev. H. Can ve Y. Bayar. Ankara: TODAİE Yayınları.
Keser, A. ve Kümbül-Güler, B. (2016). Çalışma Psikolojisi.Kocaeli: Umuttepe Yayınları.
Kocabaş, F., Aydın, U., Özgüler, V. C., İlhan, M. N., Demirkaya S., Ak, N. ve Özbaş, C. (2018). Çalışma Ortamında Psikososyal Risk Etmenlerinin İş Kazası. Meslek Hastalıkları ve İşle İlgili Hastalıklarla İlişkisi. Sosyal Güvence Dergisi. 7(14). 28-62.
Judge, T. A., Bono, J. E. ve Locke, E. A. (2000). Personality and Job Satisfaction: The Mediating Role of Job Characteristics. Journal of Applied Psychology. 85. 237-249.
Kılkış, İ. (2013). İş Sağlığı ve Güvenliğinde Yeni Dönem: 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Yasası. İş-Güç Dergisi. 15(1). 17-41.
Kılkış, İ. (2014). İş Sağlığı ve Güvenliği. Aysen Tokol ve Yusuf Alper (Editörler) Sosyal Politika. 239-269. Bursa: Dora Basın Yayın.
Korkmaz, A. ve Avsallı, H. (2012). Çalışma Hayatında Yeni Bir Dönem: 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Yasası. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. 26. 153-167.
Lee, R. T. ve Ashforth, B. E. (1996). A Meta-Analytic Examination of the Correlates of the Three Dimensions of Job Burnout. Journal of Applied Psychology. 81. 123-133.
Leka, S. ve Cox, T. (Editörler) (2008). The European Framework for Psychosocial Risk Management: PRIMA-EF. Nottingham: I-Who Publications.
Leka, S., Griffiths, A. ve Cox, T. (2004). Work Organisation and Stress: Systematic Problem Approaches for Employers. Managers and Trade Union Representatives. Geneva: World Health Organisation.
Leka, S. ve Cox, T. (2010). Psychosocial Risk Management at the Workplace Level. Leka, S. ve Houdmont, J. (Editörler), Occupational Health Psychology. ss.31-55. Chichester: Wiley-Blackwell.
Levi, L. (2005). Working Life and Mental Health-A Challenge to Psychiatry? World Psychiatry. 4. 53-57.
Loher, B. T., Noe, R. A., Moeller, N. L. ve Fitzgerald, M. P. (1985). A Meta-Analysis of the Relation of Job Characteristics to Job Satisfaction. Journal of Applied Psychology. 70. 280-289.
Martin, B. ve Hanington, B. (2012). Universal Methods of Design: 100 Ways to Research Complex Problems. Develop Innovative Ideas and Design Effective Solutions. Essex: Rockport.
Marx, K. (2000). Kapital: Cilt 1. Çev. Alaattin Bilgi. Ankara: Sol Yayınları.
Marx, K. (2003). 1844 El Yazmaları. Çev. M. Belge. İstanbul: Birikim Yayınları.
Maslow, A. H. (1970). Motivation and Personality. New York: Harper & Row.
Manuele, F. A. (1993). On the Practice of Safety.New York: Van Nostrand Reinhold.
Melamed, S., Fried, Y. ve Froom, P. (2001). The Interactive Effect of Chronic Exposure to Noise and Job Complexity on Changes in Blood Pressure and Job Satisfaction: A Longitudinal Study of Industrial Employees. Journal of Occupational Health Psychology. 6. 182-195.
Mylonas, A. I. ve Tzerbos, F. H. (2006). Cranio-Maxillofacial Surgery in Corpus Hippocraticum. Journal of Cranio-Maxillofacial Surgery. 34. 129-134.
Nabitz, U., Jansen, P., Van Der Voet, S. ve Van Den Brink, W. (2009). Psychosocial Work Conditions and Work Stress in an Innovating Addiction Treatment Centre-Consequences for the EFQM Excellence Model. Total Quality Management & Business Excellence. 20. 267-281.
Nardinelli, C. (1980). Child Labor and the Factory Acts. The Journal of Economic History. 40(4). 739-755.
Nelson, A. ve Cooper, C. L. (1995). Uncertainty Amidst Change: The Impact of Privatization on Employee Job Satisfaction and Well-Being. Journal of Occupational & Organizational Psychology. 68. 57-71.
Ören, K. (2013). Çalışma Sosyolojisi. Ankara: Nobel Yayınevi.Ören, K. ve Yüksel, H. (2012). Geçmişten Günümüze Çalışma Hayatı. Hak-İş Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi. 1(1). 34-59.
Parker, D. F. ve Decotiis, T. A. (1983). Organizational Determinants of Job Stress. Organizational Behavior and Human Performance. 32. 160-1 77.
Parker, S. K., Griffin, M. A., Sprigg, C. A. ve Wall, T. D. (2002). Effect of Temporary Contracts on Perceived Work Characteristics and Job Strain: A Longitudinal Study. Personnel Psychology. 55. 689-719.
Reader, T. W., Noort, M. C., Shorrock, S. veKirwan, B. (2015). Safety Sans Frontières: An International Safety Culture Model. Risk Analysis. 35. 770-789.
Rick, J. ve Briner, R. B. (2000). Psychosocial Risk Assessment: Problems and Prospects. Occupational Medicine. 50. 310-314.
Ringdahl, L. H. (2001). Safety Analysis: Principles and Practice in Occupational Safety.London: CRC Press.
Rosner, D. ve Markowitz, G. (2020). A Short History of Occupational Safety and Health in the United States. Public Health Then and Now.110(5). 622-628.
Sagie, A., Elizur, D. ve Koslowsky, M. (1996). Work Values: A Theoretical Overview and a Model of Their Effects. Journal of Organizational Behavior. 17(1). 503-514.
Sverke, M., Hellgren, J. ve Näswall, K. (2002). No Security: A Metaanalysis and Review of Job Insecurity and Its Consequences. Journal of Occupational Health Psychology. 7. 242-264.
Şahan, C. ve Demiral, Y. (2019). The Aspects of Psychosocial Risks Prevention in a Developing Country: Turkey. Journal of Basic Clinical Health Science. 3. 30-34.
Şahin, S. (2016). Sendikaların İş Sağlığı ve Güvenliğindeki Rolü ve Önemi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi. 4(28). 327-343.
Şahingöz, S. A. ve Şık, A. (2015). İş Sağlığı ve Güvenliği.Ankara: Detay Yayıncılık.
Şen, M. (2015). İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramı, Tarihsel Gelişimi ve Dayanakları. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi.4(1). 117-142.
Talas, C. (1992). Türkiye’nin Açıklamalı Sosyal Politika Tarihi. Ankara: Bilgi Yayınevi.
Tatlı, M. ve Akın, H. B. (2017). Tükenmişlik ile İş Yükü Arasındaki İlişki: Aksaray Defterdarlığında Bir Araştırma. Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 9(3). 49-62.
Taylor, F. W. (1997). Bilimsel Yönetimin İlkeleri.Çev. H. Bahadır Akın. Konya: Çizgi Yayınevi.
T.C. Resmi Gazete. İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği. 18.12.2012. Sayı: 28512, Ankara: Başbakanlık Basımevi.
T.C. Resmi Gazete. 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu. 30.06.2012. Sayı: 28339, Ankara: Başbakanlık Basımevi.
Tharaldsen, J. E., Mearns, K. J. ve Knudsen, K. (2010). Perspectives on Safety: The Impact of Group Membership, Work Factors and Trust on Safety Performance in UK and Norwegian Drilling Company Employees. Safety Science.48. 1062-1072.
Tozkoparan, G. ve Taşoğlu, J. (2011). İş Sağlığı ve Güvenliği Uygulamaları ile İlgili İş görenlerin Tutumlarını Belirlemeye Yönelik Bir Araştırma. Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 30(1). 181-209.
Tucholka, A. ve Weese, S. (2007) Work-Life Balance and Health Care Benefits-Essential Forms of Modern Life-Cycle Benefits. Germany: GRIN Verlag.
UÇÖ (1986). Psychosocial Factors at Work: Recognition and Control. Occupational Safety and Health Series No. 56. Geneva: International Labour Office.
Van, S. M., Brief, A. ve Schuler, R. (1981). Role Conflict and Role Ambiquity: Integration of the Literature and Directions for Future Research. Human Relations. 34(1). 43-71.
Yiğit, A. (2005). İş Güvenliği ve İşçi Sağlığı. İstanbul: Aktüel Yayınları.
Warr, P. B. (1987). Work Employment and Mental Health. Oxford, UK: Oxford University Press.
Wirtz, A., Nachreiner, F. ve Rolfes, K. (2011). Working on Sundays-Effects on Safety, Health, and Work-Life Balance. Chronobiology International. 28(4). 361-370.
Zubritski, Y. ve Mitropolski, K. V. (1979). İlkel, Köleci ve Feodal Toplum. Çev. S. Belli. Ankara: Sol Yayınları