Amorium Kenti Kazıları Lüle Buluntuları

Bu çalışmanın konusunu 1988-2009 ve 2013-2022 yılları arasında Amorium Kenti kazılarında tespit edilen lüle buluntuları oluşturmaktadır. Lüle, 16. yüzyıldan itibaren İngilizler yoluyla Anadolu’ya girdiği düşünülen tütünün tüketimine paralel olarak ortaya çıkmıştır. 17. yüzyıldan itibaren ise tütünün yaygın bir şekilde kullanılmaya başlanmasıyla birlikte 20. yüzyıl başlarına kadar lüle üretim merkezleri de aynı oranda artmıştır. Lüle üretiminin geniş bir coğrafya ile zaman aralığına yayılmış olması ve yerel beğenilerin de etkisiyle lülelerde çeşitli formlar ortaya çıkmıştır. Kalıba basılarak ya da çömlekçi çarklarında işlenerek üretilen lüleler, birçok antik kentte olduğu gibi Amorium Kenti kazılarında da Geç Osmanlı Dönemi yerleşimiyle ilişkili tabakalarda da tespit edilmiştir. Amorium kazılarında tespit edilen lüle buluntuları toplam 102 parçadan oluşmaktadır. Fakat söz konusu 102 lüle parçasından form veren 39 parça katalog halinde tanıtılmıştır. Söz konusu parçalardan ise çanak kısımları mevcut olan 23 parça üzerinden tipolojik bir gruplandırma yapılmıştır. 6 ayrı tip halinde ele alınan lüle buluntuları Anadolu ve Anadolu dışındaki benzer örneklerinden ve yerleşim tabakasına ait bulgulardan yola çıkılarak tarihlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Amorium, Geç Osmanlı, Tütün, Lüle

Pipe Finds from Amorium City Excavations

The subject of this study is the pipe finds found in the Amorium City excavations between 1988-2009 and 2013-2022. The pipe appeared in parallel with the consumption of tobacco, which is thought to have entered Anatolia through the British since the 16th century. With the widespread use of tobacco from the 17th century onwards, the pipe production centers increased at the same rate until the beginning of the 20th century. Various forms have emerged in the pipes with the effect of the fact that the bowl production has spread over a wide geography and time period and also with the effect of local tastes. The bowls produced by pressing the mold or by processing on potter's wheels were also found in the layers associated with the Late Ottoman Period settlement in the excavations of the Amorium City, as in many ancient cities. The pipe finds found in the Amorium excavations consist of a total of 102 pieces. However, 39 pieces forming from the mentioned 102 pipe pieces were introduced in catalog. A typological grouping was made out of 23 pieces of which bowl parts were present. The pipe finds, which are considered in 6 different types, have been dated based on similar samples from Anatolia and outside Anatolia and the findings belonging to the settlement layer.

Keywords:

Amorium, Late Ottoman, Tobacco, Pipe,

PDF

___

Ayhan, G. (2009). Smyrna Antik Kenti Kazıları 2007-2008 Yılı Lüle Buluntuları, Sanat Tarihi Dergisi, XVIII(2), 1-22.
Ayhan, G. (2010a). Başur Höyük Kazısı Lüle Buluntuları, XIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (14-16 Ekim 2009), Pamukkale Üniversitesi, Denizli, s. 49-57.
Ayhan, G. (2010b). Hasankeyf Kazısı Lüle Buluntularının Değerlendirilmesi, Sanat Tarihi Degisi, XIX(1), 1-22.
Ayhan, G. (2019). An Evaluation On Tobacco Pipes Usage in the Tokat Region In the Light of Tobacco Pipe Findigs of Komana Excavation, B. Erciyas ve M. Acara-Eser (Ed.), Komana Small Finds içinde (s. 348-383), Ege Yayınları, İstanbul.
Aytaç, İ. (2019). Harput İç Kale Kazılarında 2015-2016 Yıllarında Bulunan Tütün Lülelerinin Değerlendirilmesi, Yaşar Erdemir’e Armağan: Sanat Tarihi Yazıları, LiteraTürk Academia, s. 567-608.
Bakla, E. (1993). Tophane Lüleciliği, Dışbank Yayınları, İstanbul.
Baram, U. (1995). The Clay Tobacco Pipes of Cyprus, Report of the Department Antiquities Cyprus, s. 299-309.
Belke, K. ve Restle, M. (1984). Tabula Imperii Byzantini IV, Galatien und Lykaonien. Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien.
Böhlendorf-Arslan, B. (2004). Die Glasierte Byzantinische Keramik aus der Tukei. Ege Yayınları, İstanbul.
Budaktaş, Y. (2020). Divriği Kalesi Kazısı Lüle Buluntuları (2006-2017) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas.
Demirel-Gökalp, Z. (2015). “2013 Yılı Amorium Kazıları”, 36. Kazı Sonuçları Toplantısı, C.2, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 651-668.
Demirel-Gökalp, Z., Erel, A. C., Tsiviskis, N., Yılmazyaşar, H. ve Kurt, M. (2022). 2019 ve 2020 Yılı Amorium Kazıları, 2019 ve 2020 Yılı Kazı Çalışmaları, 4. Cilt, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 567-518.
Doğer, L. ve Armağan, M. E. (2020). Amorium, Yukarı Şehir İç Sur Alanı Kazısından Geç Orta Çağ Sırlı Seramikleri Üzerine İlk Gözlemler. Art-Sanat, 14, 71-110.
Eryılmaz, D. (2019). Bayburt Kale Kazısı Seramik Buluntuları (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
Fındık, E. F. (2016). Ay Işığında Tütün Seromonisi – Osmanlı Kırsalında Tütün Kulanımının Kanıtları: Aziz Nikolaos Kilisesi Kazıları Lüle ve Nargile Buluntuları, Cedrus: The Journal of MCRI, IV, 373-392.
Gök-Gürhan, S. (2007). Akşehir Taş Medrese Müzesinde’ki Türk Dönemi seramikleri (Yayımlanmamış doktora tezi). Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
Harrison, R. M. (1998). Amorium 1987: A Preliminary Survey. Anatolian Studies, 38, 175-184.
Hayes, J. W. (1992). Excavation at Saraçhane in Istanbul, 2: The Pottery, Princeton, N.J.
Ivison, E. A. (2007). Amorium in the Byzantine Dark Ages (seventh to ninth centuries). J. Henning (Ed.). Post-Roman towns, trade and settlement in Europe and Byzantium, Vol. 2, Byzantium, Pliska, and the Balkans içinde (s. 25-29), Walter de Gruyter, Berlin.
Katsari, C. Lightfoot, C. S. ve Özme, A. (2012). The Amorium mint and coin finds. Amorium Reports 4, Academia Verlag, Berlin. Kurt. M. (2018). Bizans Askeri Teçhizatı: Amorium’da Bulunan Savaş Malzemeleri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
Kurt, M. (2022). Amorium Kazıları Beylikler ve Erken Osmanlı Dönemi Sırlı Seramik Buluntuları (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
Lightfoot, C. S. ve Lightfoot, M. (2007), Anadolu’da bir Bizans kenti Amorium, Homer Kitabevi, İstanbul.
Lightfoot, C. S. ve Mergen, Y. (1998). 1996 Yılı Amorium Kazısı. XIX. Kazı Sonuçları Toplantısı, I, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 343-365.
Örnek, D. (2014). Türk El Sanatları İçerisinde Sigara Ağızlıkları ve Tabakalarının Yeri ve Önemi, Turkish Studies, 9(10), 797-807.
Özgün-Cirtil, S. (2015). Bir Ehl-i Keyf Eşyası Lüle: Stratonikeia’dan Örnekler (2012-2013), B. Söğüt (Ed.), Stratonikeia ve Çevresi Araştırmaları içinde (s. 213-231), Ege Yayınları, İstanbul.
Özkul-Fındık, N. (2003). Turkish glazed pottery. C. S. Lightfoot (Ed.). Amorium Reports 2 içinde (s. 105-118), Bar Puplishing, Oxford.
Robinson, R. (1983). Clay Tobacco Pipes from the Kerameikos, Mitteilügen des Deutschen Archaologischen Institutes Athenische Abteilung, 98, 265-285.
Robinson, R. (1985). Tobacco Pipes Corinth and Athenian Agora (plates 33-64), Hesperia, 54, 149-203.
Şen, K ve Karasu, Y. E. (2020). Bitlis Kalesi Osmanlı Dönemi Lülelerinin Değerlendirilmesi (2018 Yılı Kazı Sezonu), Art-Sanat, 14, 413-440.
Uçar, H. (2019). Archaeological Proof of Enjoy at Tire Kutu Han: Clay Pipes, Mediterranean Archaeology and Archaeometry, 19(2), 119-134.
Yener, A. (2005). Tütün Lüleleri ve Antalya-Kaleiçi’nde Bulunan Örnekler, Arkeoloji ve Sanat, 119, 94-113.
Yılmazyaşar, H. ve Demirel-Gökalp, Z. (2021). Amorium’da Yukarı Şehir İç Sur Kazıları (2014-2018). Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(4), 1017-1050.