ARİSTOTELES VE COENEN MERKEZLİ ANALOJİ TEORİSİ KAPSAMINDA SAİT FAİK’İN İLK DÖNEM HİKÂYELERİNE GENEL BİR BAKIŞ
Analoji teorisi, metaforun temel elementlerinin (tarafeynin ki bunlar müşebbeh ve müşebbehün bihtir, yani benzeyen ve kendisine benzetilen) bir benzerlik ile birbirine bağlanması gerekliliğinden dolayı en mühim teorilerden biridir. Teşbih esasına göre ilerleyen metaforik yapıların her birini metafor saymak mümkün olmayacağı ve bu ayrım daha en başta Aristoteles’in tanımı ile sabitlenemediği için teori ciddi anlamda tadilata ve tamirata ihtiyaç duyar. Aristoteles’in Poetika’daki (1457b 6-9) tasnifinin son kısmı; yani dördüncü taşıma türü “analoji” esaslıdır. Lausberg’e göre Aristoteles’in metafor tasnifinin ilk iki türü sonraki terminolojiye göre metafor sayılmaz; bilakis bunlar sinekdokidir. Coenen nazarında üçüncüsü tek haneli benzetmeye dayalı metafor ve sonuncusu da iki haneli (taraflı) metafor olarak tasnif edilir. Eggs bunlardan sadece sonuncuyu metafor olarak geçerli görür. Hans Georg Coenen de onun gibi düşünür. Karl Bühler’e göre ise kelimenin tam anlamıyla metafor sadece analojidir. Bu izahatı sırf teori suretinde vermek amaca vasıl olmayı zorlaştıracağı için kapsama usta bir hikâyeciyi almayı uygun gördük. Fakat bu çeşit bir tetkikin nihai amacı zaten tahkiyeli metinlerde metaforik yapıyı tetkik olduğu için araç olan Sait Faik hikâyeleri bir nevi amaç haline gelmiştir. Yani Saik Faik’in ilk dönem hikâyelerini analojik bakımdan incelemek ile hem genel anlamda analoji teorisini hem de Coenen ve Aristoteles’in idrakini hem teker teker hem de mukayese içinde idrak etmek mümkün olacaktır.
Anahtar Kelimeler:
Aristoteles, analoji, Sait Faik Abasıyanık, metafor
___
- Abasıyanık, Sait Faik (1970): Semaver, Sarnıç, Bütün Eserleri I, İstanbul: Bilgi.
- Abasıyanık, Sait Faik (1987): Şahmerdan, Lüzumsuz Adam, Bütün Eserleri II, İstanbul: Bilgi.
- Aristoteles: Poetik. Çev. Manfred Fuhrmann. Griechisch/ Deutsch. Reclam, Stuttgart.
- Bochénski, Joseph M. (1956a): Formale Logik. Freiburg: Karl Alber (= Orbis Academicus, Band III, 2).
- Bochénski, Joseph M. (1956b): Gedanken zur mathematisch-logischen Analyse der Analogie, in Studium Generale 9, S.121-125.
- Bochénski, Joseph M. (1959): „Über die Analogie”. In: Ders. (1959): Logisch- Philosophische Studien. Freiburg: Karl Alber, 107-129.
- Bühler, Karl (1927/1978): Die Krise der Psychologie. Berlin: Ullstein.
- Bühler, Karl (1934/1978): Sprachtheorie. Die Darstellungsfunktion der Sprache. Berlin: Ullstein.
- Coenen, Hans Georg (2002): Analogie und Metapher: Grundlegung einer Theorie der bildlichen Rede, Berlin: de Gruyter.
- Coenen, Hans Georg (1997): „Der Löwe Achilles. Überlegungen anläßlich der Metaphernlehre des Aristoteles“. In: Czapla, Beate/Lehman, Tomas/Liell, Susanne (eds.) Wiesbaden: Dr. Ludwig Reichert Verlag, S.39-48.
- Drewer, Petra (2003): Die kognitive Metapher als Werkzeug des Denkens. Zur Rolle der Analogie bei der Gewinnung und Vermittlung wissenschaftlicher Erkenntnisse. (Forum für Fachsprachenforschung), Tübingen: Narr.
- Duman, Mehmet Akif (2018a): Von der Rhetorik zum belâgat, vom mecâz zur Metapher (Die Suche nach einer terminologischen Äquivalenz zum Begriff Der Metapher im Türkischen durch Vergleich von Rhetorik und belâgat), Berlin: Logos Verlag.
- Duman, M. Akif (2018b): Sabahattin Kudret Aksal’ın “Vav’lar”ının Semiotik Bakımdan (Bühler’in Organon Modeli Eşliğinde), John R. Searle’ün Uyuşmazlık (Divergence) Bakışı İçinde ve Dil-Eylem Teorisi (Speech-Acts) Çerçevesinde Ele Alınması, Asobid (Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi), Cilt/Volume 2. Sayı/Issue 4. Aralık/December 2018, ss.11-36.
- Duman, M. Akif (2018c): Roman Ossipowitsch Jakobson’un “Kombinasyon- Seleksiyon” Sisteminin Refik Halit Karay’ın “Sarı Bal” Hikâyesine Tatbiki, Akra Kültür Sanat Ve Edebiyat Dergisi 2019 (S.17) C.7, s.121-134.
- Duman, M. Akif (2018d): John Langshaw Austin ve Ted Cohen’in Dil-Eylem (Speech Act) Teorileri Çerçevesinde Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın “Ecir Ve Sabır” Hikâyesine Atf-I Nazar. MOLESTO, Cilt:1, Sayı:4, s.38-52.
- Eggs, Ekkehard (2001): „Metapher”. In: Historisches Wörterbuch der Rhetorik. Band 5. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, S.1099-1183.
- Evers, J. L (1969): Mediacy means understandi metaphor. Audiovisual Instruction, 14 (8), S.34-35.
- Gentner, Dedre ve Holyoak, Keith J. u.a. (Hg.) (2001): The Analogical Mind. Perspectives from Cognitive Scicnce, Cambridge, Mass.: MIT Press.
- Gentner, Dedre ve Jeziorski, Michael (1993): The shift from metaphor to analogy in Western science. In: Ortony, S.447-480.
- Hoppe, Johann Ignaz (1873): Die Analogie: eine allgemein verständliche Darstellung aus dem gebiete der Logik, Berlin: Link und Reinke.
- Kluxen, W. , Schwarz, H. ve Remane (1971): „Analogie”. In: (Hg.) J. Ritter, K. Gründer, Historische Wörterbuch der Philosophie, Basel: Schwabe und Co., Bd. 1, S. 214-229.
- Kunzmann, Peter (1998): Dimensionen von Analogie: Wittgensteins Neuentdeckung eines klassischen Prinzips, Parerga.
- Levin, Samuel R. (1988): Metaphoric Worlds. Conceptions of a Romantic Nature. New Haven: Yale University Press.
- Naci, Fethi (2003): Sait Faik’in Hikayeciliği, İstanbul: YKY.
- Rolf, Eckard (2005): Metaphertheorien. Typologie. Darstellung. Bibliographie, Berlin/New York: de Gruyter.
- Uyguner, Muzaffer (1996): Sait Faik Abasıyanık 90 Yaşında, Yaşamı, İstanbul: Bilgi yay.
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2018
- Yayıncı: Ali Ülvi ÖZBEY