Klasik Dönem Kelamında Peygamberlere Yüklenen Toplumsal İşlevler

Kelamın klasik döneminde nübüvvet konusunun temel meselelerinden biri nübüvveti reddeden grupların eleştirisidir. Mütekellimler bu grupların nübüvvete yönelik iddialarına peygambere duyulan ihtiyaç, peygamber göndermenin faydası ve peygamber göndermenin mümkün olması gibi başlıklar altında cevap vermişlerdir. Bu gruplar arasında yer alan Brahmanlar’ın (Berâhime) iddialarından biri, aklın hayatta kalmak için yeterli bilgiyi sağladığı bu nedenle insanın peygambere ihtiyacı olmadığı iddiasıdır. Bu iddiayı ele alan kelamcılar, insanın ve toplumun varlığını sürdürebilmesi için peygambere ihtiyaç duyduğunu çeşitli yollarla kanıtlamaya çalışmışlardır. Bu kanıtlar, peygamberlere insan ve toplumu hayatta tutmaya ve toplumun düzenini sağlamaya yarayan işlevler yüklemektedir. İnsanın yalnızca akli ve tecrübi bilgisi ile varlığını sürdüremeyeceğini savunan kelamcılara göre, insanlığın varlığını devam ettirebilmiş olması varlığını ortadan kaldırma ihtimali taşıyan problemlerin peygamberler aracılığıyla giderilmiş olduğunu göstermektedir. Mu‘tezile peygamberlere böyle bir görev atfetmese de Mâtürîdiyye ve Eş‘ariyye, peygamberlerin tebliğ dışında çeşitli toplumsal işlevleri olduğunu kabul eder. Bu çalışmada, klasik dönem kelamında peygamberlere tebliğ görevi dışında nispet edilen toplumsal görevlerin neler olduğu ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Kelam, Nübüvvet, Toplum, İşlev, Rehberlik, Görev, Brahmanlar

Prophets’ Social Functions in the Eye of Classical Period of Kalam

One of the main issues of the prophethood in the classical period of Kalām is the criticism of the groups that reject the prophethood. Islamic theologians answered criticism of these groups under various subjects in their books such as the need for the prophet, the benefits of prophet, and the possibility of prophethood. Brahmans (Barāhima) are among these criticized groups. One of the claims of them is that the intellect provides enough information to survive and therefore one does not need a prophet. Theologians who deal with this claim endeavor in various ways to prove that man and society need prophets in order to survive. This attitude attributes the prophets the functions to keep human and society alive and maintain order. According to the theologians who believe that human beings cannot survive only with their intellectual and experiential knowledge, the fact that mankind had been able to sustain its existence shows that the problems that may eliminate its existence have been solved by prophets. Although Muʿtazilah does not assign such a function to the prophets, Māturīdīyah and Ashʿariya accept that the prophets have various social functions other than communiqué. In this study, social functions that assigned to prophets in the classical period of Kalam will be examined.

Keywords:

Kalam, Prophethood, Society, Function, Guidance, Duty, Brahmans,

PDF

___

Âmidî, Ebü’l-Hasen Seyfüddîn. Ebkâru’l-efkâr fî usûli’d-dîn. Thk. Ahmet Ferîd el-Mezîdî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 1424/2003.
Bağdâdi, Ebû Mansûr Abdülkâhir. Usûlü’d-dîn. İstanbul: Matbaatü’d-devlet, 1346/1928.
Bâkıllânî, Ebu Bekir Muhammed. Temhîdü’l-evâil ve telhîsi’d-delâil. Thk. ‘İmadüddin Ahmed Haydar. Beyrut: Müessesetü’l-kütübi’s-sekâfiyye, 1987.
Barlak, Muzaffer. Kelâm’da Nübüvvet Tartışmaları. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2015.
Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd Abdullah. Tavâli‘u’l-envâr min Metâli‘i’l-enzâr. Thk. Abbas Süleyman. Beyrut: Dâru’l-cîl, 1411/1991.
Câhız, Ebû Osmân Amr. “Hucecü’n-nübüvve”. Resâilü Câhız. Thk. Abdüsselâm Muhammed Harun. 3: 221-281. Beyrut: Dâru’l-cîl, 1411/1991.
Calder, Norman. “Berâhime: Literal Yapı ve Tarihsel Gerçeklik”. Trc. Süleyman Akkuş. Marife 3/1 (2003): 181-194.
Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî es-Seyyid eş-Şerîf. Şerhu’l-Mevâkıf Mevâkıf Şerhi. Trc. Ömer Türker. 3 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
Cüveynî, İmâmu’l-Haremeyn Ebü’l-Me‘âlî. el-İrşâd ilâ kavâtı‘ı’l-edilleti fî usûli’l-i‘tikâd. Thk. Muhammed Yusuf Mûsâ ve Ali Abdülmün‘im Abdülhamîd. Mısır: Mektebetü’l-hancî, 1369/1950.
Eş‘arî, Ebu’l- Hasen. el-İbâne ‘an usûli’d-diyâne. Thk. Fevkıye Hüseyin Mahmûd. Kahire: Dâru’l-ensâr, 1397/1977.
Eş‘arî, Ebu’l- Hasen. el-Lüma‘ fi’r-red alâ ehli’z-zeyği ve’l-bida‘. Thk. Hamûde Gurâbe. Mısır: Matba‘atü Mısr Şeriketü müsâhemeti Mısriyye, 1955.
Gazzâlî, Ebû Hâmid. el-İktisâd fi’l-i‘tikâd. Thk. İbrahim Agah Çubukçu ve Hüseyin Atay. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1962.
Gölcük, Şerafettin – Toprak, Süleyman. Kelam. 5. Baskı. Konya: Tekin Kitabevi, 2001.
Işık, Kemal. Mâturîdî’nin Kelam Sisteminde İmân Allah ve Peygamberlik Anlayışı. Ankara: Fütüvvet Yayınları, 1980.
İbn Ebû Şerîf, Ebü’l-Meâlî Kemâlüddîn. Kitâbü’l-müsâmere bi şerhi’l-Müsâyere. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1979.
İbn Fûrek, Ebu Bekir Muhammed. Mücerredü makâlâti’ş-şeyh Ebi’l-Hasen el-Eş‘arî. Thk. Daniel Gimaret. Beyrut: Dâru’l-meşrik, 1987.
İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd el-Endelüsî. el-Fasl fi’l-milel ve’l-ehvâ ve’n-nihal. Thk. Muhammed İbrahim Nasîr ve Abdurrahman Umeyre. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-cîl, ts..
İbnü’l-Melâhimî, Rüknüddîn Mahmûd. el-Fâik fî usûli’d-dîn. Thk. Faysal Bedîr Avn. Kahire: Dârü’l-kütüb ve’l-vesâiki’l-kavmiyye, 1431/2010.
İbn Sînâ, Ebu Ali. en-Necât fî hikmeti’l-mantıkiyyeti ve’t-tabî‘iyyeti ve’l-ilâhiyye. Thk. Macid Fahri. Beyrut: Dâru’l-âfâki’l-cedîde, 1982.
İbn Sinâ, Ebu Ali. eş-Şifâ el-İlâhiyyât. Thk. el-Eb Kanavâtî ve Saîd Râyid. 2 Cilt. Kahire: el-Hey’etü’l-‘âmmetü li şuûni’l-matâbi‘i’l-emîriyye, 1380/1960.
Îcî, Ebü’l-Fazl Adudüddîn. el-Mevâkıf fî ‘ilmi’l-kelâm. Beyrut: ‘Âlemü’l-kütüb, ts.
İsferâyînî, Ebu’l-Muzaffer İmâdüddîn Şehfûr b. Tâhir. et-Tabsîr fi’d-dîn. Thk. Muhammed Zahid el-Kevserî. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-türâs, 2010.
Kâdî Abdülcebbâr, Ebu’l-Hasen el-Hemedânî. el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-‘adl. Thk. Mahmud Muhammed Kasım. 20 Cilt. Kahire: ed-Dârü’l-Mısriyye li’t-te’lîf ve’t-terceme, ts.
Kâdî Abdülcebbâr, Ebu’l-Hasen el-Hemedânî. Şerhu’l-usûli’l-hamse. Thk. Abdülkerim Osman. 2. Baskı. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1408/1988.
Kâdî Abdülcebbâr, Ebu’l-Hasen el-Hemedânî. Tenzîhu’l-Kur’ân ‘ani’l-metâin. Beyrut: Dârü’n-nehdati’l-hadîse, ts.
Koloğlu, Orhan Ş.. “Kelâm ve Mezhepler Tarihi Literatüründe Berâhime”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/1 (2004): 159-193.
Makdisî, Ebû Nasr el-Mutahhar. el-Bed’ ve’t-târîh. 6 Cilt. Kahire: Mektebetü’s-sekâfeti’d-dîniyye, ts.
Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed. Kitâbü’t-tevhîd. Thk. Bekir Topaloğlu ve Muhammed Aruçi. İstanbul-Beyrut: İrşad Kitap Yayın Dağıtım ve Dâru sâdır, 2001.
Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed. Te’vîlâtü ehli’s-sünne. Thk. Fatıma Yusuf el-Heymî. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1425/2004.
Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymûn. Tabsıratü’l-edille fî usûlü’d-dîn. Thk. Claude Salamé. 2 Cilt. Dımeşk: Ma‘hedü’l-‘ilmî el-Fransî li’d-dirâseti’l-‘Arabiyye, 1990.
Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymûn. et-Temhîd. Thk. Cîbullah Hasen Ahmed. Kahire: Dâru’t-tıbâ‘ati’l-Muhammediyye, 1406/1986.
Önal, Recep. “İslam Kelamı’nda Nübüvvet’in Mahiyeti, Kapsamı ve Gerekliliği”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 2/2 (2013): 151-178.
Özdemir, Metin. “Mutezile’nin Nübüvvet Müdafaası”. Kelam Araştırmaları Dergisi 5/1 (2007): 47-64.
Pezdevî, Ebü’l-Yüsr Muhammed. Usûlü’d-dîn. Thk. Hans Peter Lins. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-türâs, 1424/2003.
Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1401/1981.
Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed. el-Metâlibü’l-‘âliye mine’l-‘ilmi’l-ilâhî. Thk. Ahmed Hicâzî es-Sekkâ. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-‘arabî, 1407/1987.
Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed. Muhassalü efkâri’l-mütekaddimîn ve’l-müteahhirîn mine’l-ulemâ ve’l-hukemâ ve’l-mütekellimîn. Kahire: Mektebetü’l-külliyyâti’l-Ezheriyye, ts.
Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed. el-Mebâhisü’l-meşrikıyye fî ‘ilmi’l-ilâhiyyât ve’t-tabî‘iyyât. 2 Cilt. Haydarabad: Matbaatü meclisi dâireti’l-maârifi’n-nizâmiyye, 1343/1924.
Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed. el-Erbaîn fî usuli’d-dîn. Thk. Ahmed Hicâzî es-Sekkâ. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Külliyati’l-Ezheriyye, 1986.
Sâbûnî, Ebû Muhammed Nûruddîn. el-Kifâye fi’l-hidâye. Thk. Muhammed Aruçi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi, 1433/2012.
Şehristânî, Ebü’l-Feth Tâcüddîn Muhammed. Nihâyetü’l-ikdâm fî ‘ilmi’l-kelâm. Thk. Alfred Guillaume. Kahire: Mektebetü’s-sekâfeti’d-dîniyye, 1430/2009.
Şehristânî, Ebü’l-Feth Tâcüddîn Muhammed. el-Milel ve’n-nihal. Thk. Emîr Ali Mehnâ ve Ali Hasen Fâ‘ûr. 2 Cilt. Beyrut: Daru’l-ma‘rife, 1414/1993.
Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd. Şerhu’l-Makâsıd. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 1422/2001.
Tahirova, Adile. “Kâdî Abdülcebbâr ve Ebü’l-Muîn En-Nesefî’ye Göre Nübüvvetin Gerekliliği”. Bakü Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesinin İlmî Mecmuası 4 (Eylül 2005): 117-155.
Tümer, Günay. “Brahmanizm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6: 329-333. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
Unat, Yavuz. “Zîc”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44: 397-398. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
Yavuz, Salih Sabri. İslam Düşüncesinde Nübüvvet. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 1995.
Yeşilyurt, Temel. “Nübüvvetin Gerekliliği, Kapsamı ve Süresi”. Hz. Peygamber’in Nübüvvetinin Süresi ve Kapsamı Çalıştay Bildiri ve Müzakere Metinleri 17-19 Ekim 2014. Ed. Mahmut Çınar v.dğr. 229-248. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Basımevi, 2015.