Klasik Arap Şiirinde Methiyenin Gelişimi

Cahiliye Döneminin başlarında müstakil tema olarak kullanılmayan medîh teması daha çok diğer temalarda kaleme alınan şiirlerin içerisinde işlenmiştir. Bu dönemin ortalarından itibaren Nâbiğa ez-Zubyânî methiye türünde kaleme almış olduğu şiirleriyle gelir elde etmeye başlamıştır. Bu durum dönemin diğer şairlerine cazip gelmiş ve artık müstakil kaside formunda methiyeler kaleme almaya başlamışlardır. Sadru’l-İslâm Dönemine gelindiğinde, medîh teması ile nazmedilen kasidelerin kısmen kesintiye uğradığı görülmektedir. Bunun sebebi, bu dönemde İslamiyet’in yeni yerlere yayılmasından dolayı Müslümanların devamlı savaş ve mücadele halinde olmaları olarak gösterilmektedir. Bu dönemde methiyelerde kullanılan motiflerde önceki döneme göre bazı değişiklikler meydana gelmiştir. Emevî Dönemine gelindiğinde, Müslüman topraklarının genişlemesi ve yaşanan siyasî gelişmeler methiyeye doğrudan etki etmiştir. Bu dönemde nazmedilen medîh temalı şiirlere bakıldığında büyük ölçüde Cahiliye Döneminde kaleme alınan methiyelerin içeriklerine geri dönüldüğü görülmektedir. Bu dönemde Emevî, Şîa, Hâricî ve Zubeyrî hizipleri ortaya çıkmıştır. Şairler bu siyasî akımlardan kendilerine yakın gördükleri hizbin taraftarlığını yaparak medîh temalı şiirleri bir siyasî propaganda aracına dönüştürmüşlerdir. Şairlerin toplum tarafından gördükleri itibar sebebiyle pek çok devlet adamı yanında kendisini öven şair gezdirerek büyük ihsanlarda bulunmuştur. Abbâsî Döneminde İslâm medeniyeti ilmî, sosyal, kültürel ve siyasî açılar gibi farklı yönlerden bir hayli ilerleme kaydetmiştir. Kaydedilen bu ilerleme doğal olarak methiyenin farklı konularda gelişmesine imkân sağlamıştır. Abbâsî Döneminde de methiyeler iktidarı elinde bulunduran kimseler tarafından kendilerini halka benimsetmek için siyasî bir silah olarak kullanılmaya devam etmiştir. Bunun yanı sıra dönemin methiyeleri kazanılan zaferleri ve iç karışıklıkları tasvir etmesi bakımından tarihi kayıtlar olarak ta karşımıza çıkmaktadır. Abbâsî Döneminin medîh şairleri Emevî Döneminin medîh şairlerinden miras aldıkları, şiirle kazanç elde etme huyunu daha da ileriye taşımışlardır. Zikredilen dönemde üst tabakaya mahsus olan, resmi şiir gibi itibar gören, gerçeklikten ve toplumsal duyguları yansıtmaktan oldukça uzak olan methiyelerin yanı sıra halk arasında, bütün toplumla ilişkili genel duyguları yansıtan methiyeler de nazmedilmiştir. Arap hâkimiyetindeki Endülüs’te kaleme alınan ilk medîh temalı şiirler, Doğu Arap şiirindeki genel çerçevede nazmedilmiştir. Endülüs’te nazmedilen medîh temalı şiirler her ne kadar üslup ve konu bakımından Doğu Arap şiirinin kopyası ve devamı gibi görünse de Araplar, Endülüs’ü fethettikten sonra burada daha öncesinde alışık olmadıkları iklim koşulları ve doğal güzelliklerle karşılaşmışlardır. Endülüs’ün bu doğal güzellikleri Arapların şiir konusundaki yetkinliklerini daha da geliştirerek onları şiirlerinde kısa ve hafif bahirler kullanmaya sevk etmiştir. Endülüs İslâm Devletinde de tıpkı Doğu İslam Devletlerinde olduğu gibi yaşanan siyasî çekişmeler methiyeye doğrudan etki etmiştir. Endülüslü methiye şairleri öncüleri ve çağdaşları olan Doğulu şairler gibi medîh temalı şiirleri kendilerine kazanç kapısı olarak görmeye devam etmişlerdir. Klasik Arap şiirinde önemli bir yer tutan methiye hakkında bütün dönemleri kapsayıcı bir çalışma bulunmaması bu makalenin hazırlanması ihtiyacını doğurmuştur. Bu çalışma ile klasik Arap şiirinde methiyenin doğuşu ve göstermiş olduğu gelişim irdelenerek dönemler arasındaki farklılıkları ortaya çıkarmak amaçlanmıştır. Çalışmamızın verileri, araştırma tekniklerinden nitel araştırma tekniği ve yorumlayıcı araştırma tekniği kullanılarak elde edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Klasik Arap Edebiyatı, Klasik Arap Şiiri, Kaside, Methiye, Memdûh

The Development of Eulogy in Classical Arab Poetry

The theme of eulogy which cannot be used as the main theme at the beginning of the Age of Jahiliyyah was scrutinized much more within the poems written about other themes. From the middle of this period, al-Nābigha ad-Dhubyānī began to earn money by writing poems in the genre of eulogy. This situation attracted the other poets of the period and they started to write eulogies in the form of qasida. It is seen that the qasida with the theme of the eulogy was partly interrupted in the Golden Age of Islam because in this period, the Muslims were in constant wars and struggle owing to the spread of Islam in new places. In this period, some changes occurred in the motifs used in the eulogy. The expansion of Muslim lands and the political developments experienced during the Umayyad Period had a direct impact on the eulogy. The poems with the theme of eulogy in the abovementioned period focused on the elements such as boasting about race and tribe as in the Age of Ignorance. In this period, Umayyad, Shi’a, Hāricī and Zubeyrī factions appeared. The poets turned the poems with the theme of eulogy into a political propaganda tool by supporting the faction they feel close to these political movements. Due to the reputation of the poets by society, many statesmen praised by the poets took these poets with them and bestowed on the poets much. In the Abbasid period, the Islamic State made great progress in different such as scientific, social, cultural, and political aspects. This progress naturally allowed the eulogy to develop in different topics. Even in the Abbasid Period, eulogies continued to be used as a political weapon by the people in power to be accepted by society. Additionally, the eulogies of this period also appear as historical records in terms of describing the victories and internal turmoil. Eulogy poets of the Abbasid Period took the habit of making money with poetry inherited from the eulogy poets of the Umayyad Period a step further. Apart from the eulogies that were special to the upper class, respected as official poetry, and far from reflecting reality and social feelings in the abovementioned period, there were also eulogies reflecting the general feelings associated with the whole society among the people. The first eulogy poems written in Andalusia under Arab rule were penned in the general framework of Eastern Arabic poetry. Even if the eulogy poems written in Andalusia seem to be a replica and a sequel of Eastern Arabic poetry in terms of style and subject, after they conquered Andalusia, the Arabs encountered climatic conditions and natural beauties that they were not accustomed to before. These natural beauties of Andalusia further developed the competence of the Arabs in poetry and prompted them to use short and light couplets in their poems. The political conflicts experienced in the Islamic State of Andalusia, just as in the Eastern Islamic States, had a direct impact on the eulogy. Andalusian eulogy poets maintained to see the eulogy poems as a source of income for themselves like the Eastern poets who are their predecessors and contemporaries. The absence of a study covering all periods of the eulogy that has an important place in classical Arabic poetry paved the way for this article. This study aims to show the differences among the periods by analysing the birth of eulogy and its development in classic Arab literature. In this study, the data was obtained by the qualitative and interpretive research methods.

Keywords:

Classical Arabic Literature, Classical Arabic Poetry, Poem, Eulogy, the Praised.,

PDF

___

Ayyıldız, Esat. “‘Alkame b. ‘Abede el-Fahl ve İki Kasidesi” İslâm, San'at, Tarih, Edebiyat ve Mûsıkîsi Dergisi 36 (2020), 389-415.
Ayyıldız, Esat. “el-Ahtal’ın Emevilere Methiyeleri” Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 57/2 (2017), 936-960.
Ayyıldız, Esat. “el-Buhturî’nin Methiyeleri”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18 (2021), 136-153.
Ayyıldız, Esat. “el-Mutenebbî’nin Seyfüddevle’ye Methiyeleri (Seyfiyyât)” Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/2 (2020), 497-518.
Ayyıldız, Esat. “Hassân b. Sâbit’in Methiyeleri” ICHES Uluslararası İnsani Bilimler ve Eğitim Bilimleri Kongresi editör: Meriç Eraslan. 286-298. İzmir: Asos Yayınevi, 2019.
Ayyıldız, Esat. “Klasik Arap Methiyelerinde Yaygın Şekilde Övülen Özellikler” Filoloji Alanında Teori ve Araştırmalar II Editör: Yılmaz Kurt 67-95. Ankara: Gece Kitaplığı, 2020.
Beşşâr b. Burd. Dîvânu Beşşâr b. Burd. Cezayir: Vizâratu’s-Seḳâfe, 2007.
Cerîr b. ‘Aṭiyye. Dîvânu Cerîr. Beyrut: Dâru Beyrût li’ṭ-Ṭıbâ‘a ve’n-Neşr, 1986.
Daş, Fuat. “İki Kaside Bağlamında Mütenebbî’nin İhşîdî Hükümdarı Ebü’l-Misk Kâfûr’a Methiye ve Hicivleri” Nüsha 22/54 (2022), 43-72.
Ḍayf, Şevḳî. Târîḫu’l-Edebi’l-‘Arabî ‘Aṣru’d-Duvel ve’l-İmârâti’l-Endelus. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, 1989.
Ḍayf, Şevḳî. Târîḫu’l-Edebi’l-‘Arabî el-‘Aṣru’l-Câhilî. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, 1960.
Ḍayf, Şevḳî. Târîḫu’l-Edebi’l-‘Arabî el-‘Aṣru’l-İslâmî. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, 2002.
Demirayak, Kenan. Abbâsî Edebiyatı Tarihi. Erzurum: Şafak Yayınevi, 1998.
Demirayak, Kenan. Arap Edebiyatı Tarihi – III Emeviler Dönemi. Erzurum: Eser Ofset, 2012.
Durmuş, İsmail. “Methiye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/406-408. İstanbul: TDV Yayınları, 2004.
Ebû Ḥâḳa, Ahmed. Fennu’l-Medîḥ ve Teṭavvuruhu fî’ş-Şi‘ri’l-‘Arabî. Beyrut: Menşûrâtu Dâri’ş-Şarḳi’l-Cedîd, 1962.
Ebû Nuvâs. Dîvânu Ebî Nuvâs. Dubai: Dâru’l-Kutubi’l-Vaṭaniyye, 2010.
Ebû Temmâm Ḥabîb b. Evsi’ṭ-Ṭâî. Dîvânu’l-Ḥamâse. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1998.
eḍ-Ḍabbî, el-Mufaḍḍal b. Muhammed. el-Mufaḍḍaliyyât. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, 1963.
ed-Dâye, Muhammed Rıdvân. fî’l-Edebi’l-Endelusî. Şam: Dâru’l-Fikr, 2000.
Ekhtıar, Ousama. “İbn Behîc el-Endelûsî’nin Hz. Aişe’ye Methiyesi (Lafız ve Delalet Açısından Bir Araştırma)” Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/2 (2013), 29-62.
el-Câḥıẓ, Ebû Osman ‘Amr b. Baḥr. el-Beyân ve’t-Tebyîn. 3 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Ḫancî, 1998.
el-Cevherî, İsmâil b. Ḥammâd. es-Ṣıḥâḥ. 1 Cilt. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1990.
el-Cumaḥî, Muhammed b. Sellâm. Ṭabaḳâtu’ş-Şu‘arâ’. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2001.
el-Endelusî, Ebû’l-Ḳâsım Ṣâ‘id. Kitâbu Ṭabaḳâtu’l-U’mem. Beyrut: el-Maṭba‘atu’l- Kâsûlikiyye, 1912.
el-Endelusî, İbn Hânî’. Dîvânu İbn Hânî’ el-Endelusî. Beyrut: Dâru Beyrut, 1980.
el-Enṣârî, Ḥassân b. Sâbit. Dîvânu Ḥassân b. Sâbit el-Enṣârî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1994.
el-Fâḫûrî, Ḥanna. el-Câmi‘u fî Târîḫi’l-Edebi’l-‘Arabî el-Edebu’l-Ḳadîm. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1985.
el-Ğazâl, Yahyâ b. Ḥakem. Dîvânu Yaḥyâ b. Ḥakem el-Ğazâl. Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-Mu‘âṣır, 1993.
el-İsfehânî, Ebû’l-Ferec. Kitâbu’l-Eğânî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru Ṣâdır, 2008.
el-Ḳayravânî, İbn Reşîḳ. el-‘Umde fî Ṣınâ‘ati’ş-Şi‘ri ve Naḳdihi. Kahire: Mektebetu’l-Ḫancî, 2000.
el-Mağribî, İbn Sa‘îd. el-Muğrib fî Ḥulâ el-Mağrib. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, 1955.
el-Maḳḳarî et-Tilimsânî, Ahmed b. Muhammed. Nefḥu’ṭ-Ṭîb. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Ṣâdır, 1968.
Ergüven, Şehabettin. “X. Ve XI. Yüzyıllarda Endülüs’ün İlmî ve Edebî Panoramasına Genel Bir Bakış”, İslam San‘at, Tarih, Edebiyat ve Musîkî Dergisi 15 (2010), 19.
er-Râfi‘î, Mustafa Sadık. Târîḫu Âdâbi’l-‘Arab. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2000.
eş-Şek‘a, Mustafa. Rıḥletu’ş-Şi‘r. Kahire: ed-Dâru’l-Mıṣrıyye el-Lubnâniyye, 1997.
et-Tağlibî, el-Aḫṭal. Dîvânu’l-Aḫṭal. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1994.
et-Tebrîzî, el-Ḫaṭîb. Şerḥu Dîvâni Ebî Temmâm. 2 Cilt. Beyrut, Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1994.
Fâ‘ûr, Ali. Sîretu Ömer b. Abdilazîz. Beyrut: Dâru’l-Hâdî, 1991.
Ferrûḫ, Ömer. Târîḫu’l-Edebi’l-‘Arabî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1981.
Goldziher, Ignace. Klasik Arap Literatürü. Çeviren: Azmi Yüksel ve Rahmi Er Ankara: İmaj Yayınları, 1993.
Göçemen, Yakup. Ebû Temmâm Habîb b. Evs et-Tâî'nin Hayatı, Eserleri ve Arap Edebiyatındaki Yeri. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
Hazer, Dursun. “Hz. Muhammed’in Şairi Hassân b. Sâbit’in Şiirlerinde Övülen ve Yerilen Değerler” İslâmî İlimler Dergisi 1/1 (2006), 85-116.
Heddâre, Muhammed Mustafa. İtticâhât fî’ş-Şi‘ri’l-‘Arabî fî’l-Ḳarni’s-Sânî. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, 1963.
Heykel, Ahmed. el-Edebu’l-Endelusî mine’l-Feth ilâ Suḳûṭi’l-Ḫilâfe. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, 1985.
İbn ‘Abd Rabbihi. Divanu İbni ‘Abdi Rabbihi. Beyrut: Mu’essesetu’r-Risâle, 1979.
İbn Ḳuteybe. eş-Şi‘r ve’ş-Şu‘arâ’. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, 1958.
İmru’u’l-Ḳays. Dîvânu İmri’i’l-Ḳays. Kahire, Dâru’l-Me‘ârif, 1984.
İsâ, Fevzî - Emîn, Fevzî. Fî’l-Edebi’l-‘Abbâsî. Mısır: Dâru’l-M‘arifeti’l-Câmi‘iyye, 2006.
Ka‘b b. Zuheyr. Dîvânu Ka‘b b. Zuheyr. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1998.
Ḳudâme b. Cafer, Ebû’l-Ferec. Kitâbu Naḳdi’ş-Şi‘r. İstanbul: Maṭba‘atu’l-Cevânib, 1881.
Lisânu’d-Dîn b. el-Ḫaṭîb. el-İḥâṭa fî Aḫbâri Ğırnâṭa. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2003.
Mahmoud, Nairouza “Sahabe-i Kirâm’ın Peygamber Efendimize Methiyeleri” Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/2 (2015), 159-195.
Maral, Cüneyt. “Mervân b. Ebî Hafsa ve Methiyeleri” Artuklu Akademi 8/2 (2021), 400-411.
Muhammed b. ‘Ubeydillâh b. Ḫâḳân. Maṭmaḥu’l-Enfus ve Mesraḥu’t-Teennus. Beyrut: Mu’essesetu’r-Risâle, 1983.
Muhammed, Sirâcu’d-Dîn. el-Medîh fî’ş-Şi‘ri’l’Arabî. Beyrut: Dâru’r-Râtıbi’l-Câmi‘iyye, basım tarihi yok.
Nâṣîf, İmîl. Erva‘u Mâ Ḳîle fî’l-Medîh. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1992.
Olçun, Muhammed Mahmut. “Cahiliye Döneminin Meşhur Üç Medîh Şairi en-Nâbiğa, Zuheyr ve el-‘Aşâ” Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Uluslararası Filoloji ve Çeviribilim Dergisi 4/1 (2022), 1-17.
Özdemir, Mehmet. Endülüs Müslümanları Kültür ve Medeniyet. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
Öznurhan, Halim. “Arap Şiirinde Fahr Teması” Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22/22 (2006), 149-160.
Parlak, Nizamettin. “Hz. Muhammed (a.s.) için Yazılan Şiirlerin Endülüs’teki Yansımaları: Kasîde fî Medhi’n-Nebî Geleneği” Akademik Siyer Dergisi 2 (2020), 69-79.
Ṣaḳr, Ahmed. Şerḥu Dîvâni ‘Alḳame el-Faḥl. Kahire: el-Matba‘atu’l-Maḥmûdiyye, 1935.
Samancı, Yusuf Sami. “Şair-Yönetici Bağlamında Arap Şiirinde Medih Teması Üzerine Bir İnceleme” Disiplinlerarası Sosyal Bilimler Dergisi 11 (2022), 37-64.
Sarp, Ebuzer. “Endülüs Şiirinde Medih -Murâbıtlar ve Muvahhidler Dönemi” İslami Araştırmalar Dergisi 31/1 (2020), 89-111.
Sezgin, Fuat. Târîḫu’t-Turâsi’l-‘Arabî. Çeviren: Mahmud Fehmi Mecâzî Suudi Arabistan: İdâratu’s-Seḳâfe ve’n- Neşr bi’l-Câmi‘a, 1991.
Toprak, M. Faruk. “Endülüs Şiirine Genel Bir Bakış”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 32/1-2 (1988), 157.
Toprak, M. Faruk. Klasik Arap Şiirinde Ehl-i Beyt ve Şîa (7. – 12. Yüzyıllar Arası). Ankara: Gece Kitaplığı, 2020.
Tur, Salih. Ahtal, Ferezdak ve Cerîr’in Şiirlerinde Medih ve Hiciv. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1997.
Tuzcu, Kemal. “Bir Emevî Şairi: Kuseyyir ‘Azze”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 44/1, (2004), 22.
Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2011.
Ürün, Ahmet Kâzım. Klasik Arap Edebiyatı. Konya: Çizgi Kitabevi, 2015.