İslâm Hukukuna Göre Kadının Malî Hakları

Bütün insanlar doğuştan eşit, suçlardan beri ve bazı haklarla mücehhez olarak doğar. Haklara sahip olma ve haklardan yararlanma noktasında ırkın, cinsiyetin, sosyal statünün, soyun herhangi bir etkisi yoktur. Bazı biyolojik yetersizliklerin ve ehliyet arızalarının bulunması durumu hariç, insanlar haklara sahip olma ve haklardan yararlanmada eşit konuma sahiptir. İslam hukukçularının genel teorine göre her insan zimmet diye isimlendirilen, hak sahibi olmasını sağlayan manevi bir kapla donatılmış olarak doğar. İnsan belli yaş dönemlerinden geçtikten sonra hakların farklı türlerine sahip olur. Zimmet ve ehliyet konusunda kadın ile erkek arasında herhangi bir fark yoktur. İslam hukukunda haklar ve hakları kullanma yetkisi, kişilerin cinsiyetine bakılmaksızın tamamen objektif kriterler çerçevesinde oluşmaktadır. İslâm hukukuna göre, hakları kullanma ehliyeti bakımından bütün insanlar eşittir. Bu sebepten dolayı kadın erkek fark etmeksizin her insan dilediği gibi malî haklara sahip olabilir. Öteden beri kadının sosyal statüsü, hukuki kişiliği, şahsi ve malî haklara sahip olup olmaması tartışmalara konu olmaktadır. Hatta denilebilir ki bu konudaki tartışmalar düşünce tarihiyle paralel bir seyir izlemiş; farklı dönemlerde kadının konumu farklı veçhelerden söz konusu edilmiştir. Batı dünyasında kadının şahsi ve malî hakları konusunda yoğun tartışmalar yaşanmış, kadının mülk sahibi olması, çalışma hayatına katılması uzun bir evreden geçtikten sonra mümkün olabilmiştir. İslam dünyasında ise bu konuda çok fazla bir tartışma ve yazılı birikimin olmadığı görülmüştür. Klasik fıkıh kitaplarında kadının hukuki kişiliğini ilgilendiren konuların ele alındığı müstakil bölümler mevcut değildir. Bu konuda yazılı bir birikimin olmaması, tartışmaların olmaması esasen bu konuda bir sorun yaşanmadığına işaret eder. Zira âyet ve hadislerde mülkiyet sahibi olma, ticaret yapma, çalışmak, mirasçı olma gibi konular hep genel ifadelerle geçer. Bunun yanı sıra hukuki kişiliğe, ehliyete, hak sahibi olmaya işaret eden dini metinlerde de kadın ve erkek arasında herhangi bir farka işaret edilmemiştir. Kadın tıpkı erkek gibi mirasçı olma, mesken edinme, ticaret yapma, mülk edinme, hukuki tasarrufta bulunma haklarına sahiptir. Kadın bu hususlarda serbest teşebbüs hakkına sahiptir; kimseden izin almak zorunda değildir. Bunun yanı sıra kadın erkekten farklı olarak nafaka, mehir gibi yalnızca kadınlara ait olan ve doğrudan kanundan kaynaklanan bazı malî haklara da sahiptir. Kadının sahip olduğu bu kabil haklar bizzat Allah tarafından güvence altına alınmıştır. Temel insan hakkı kapsamında bulunan bu haklar ihlal edilmez, başkasına devredilmez, tamamen iptal edilmez. Kadının ekonomik haklarını konu alan bu çalışmada öncelikle haklara sahip olma ve haklardan yararlanmada kadınla erkek arasında bir fark bulunmadığı, İslam dininin bu konuda geniş bir hürriyete ve hak doktrinine sahip olduğu konusu ele alınacaktır. Genel bir girişten sonra kadının en temel malî haklarından olan mehir, miras, nafaka gibi haklar değerlendirilecektir. Nafaka hakkı, evlilik ve iddet nafakası adı altında iki ana başlıkta değerlendirilecektir. Mesken hakkı fıkıh kitaplarında nafaka kapsamında değerlendirilmekle birlikte bu çalışmada müstakil olarak ele alınacaktır. Günümüzde de mesken hakkı bağımsız bir hak türü olarak ele alınmıştır. Bunlardan ayrı olarak günümüzde sıklıkla tartışılan kadının çalışma hakkı genel bir çerçevede değerlendirmeye tabi tutulacaktır. Bu konudaki rivâyetlere yer verilecek ve önerilerde bulunulacaktır.

Anahtar Kelimeler:

İslâm Hukuku, Miras, Nafaka, Mehir, Hak.

Financial Rights of Women According to Islamic Law

All people are born equal, free from crimes and equipped with certain rights. Race, gender, social status and lineage do not have any effect on having and enjoying rights. People have an equal status in the possession and enjoyment of rights, except in the case of certain biological deficiencies and disability. According to the general theory of Islamic jurists, every human being is born equipped with a spiritual vessel called dhimmet, which enables her to have rights. After passing through certain age periods, people acquire different types of rights. There is no difference between men and women in terms of embezzlement and dhimmet. Rights and authority to exercise the rights in Islamic Law are completely determined in accordance with objective criteria regardless of the gender of the person. According to Islamic Law all people are equal in terms of the qualification to use rights. For this reason women can have financial rights as they wish. For a long time, women's social status, legal personality, personal and financial rights have been the subject of discussions. It can even be said that the discussions on this subject followed a parallel course with the history of thought; In different periods, the position of women has been discussed from different aspects. In the Western world, there have been intense debates about the personal and financial rights of women, and it became possible for women to own property and participate in the working life after a long phase. In the Islamic world, it has been seen that there is not much discussion and written knowledge on this subject. There are no separate chapters in classical fiqh books that deal with the issues concerning the legal personality of women. The fact that there is no written knowledge on this subject and that there are no discussions indicates that there is no problem in this matter. Because in the verses and hadiths, subjects such as owning property, doing business, working, being an heir are always mentioned in general terms. In addition, there is no difference between men and women in religious texts that point to legal personality, competence and being entitled. Besides, women have some financial rights such as alimony, inheritance, mehr, residence right which directly come from the law. Women have the right to free enterprise in these matters; she doesn't have to ask permission from anyone. These rights that the women have are guaranteed by law. These rights, which are within the scope of basic human rights, are not violated, transferred to another person, or completely revoked. In this study, which is about women's economic rights, first of all, it will be discussed that there is no difference between men and women in having and benefiting from rights and that the religion of Islam has a wide freedom and right doctrine in this regard. Although the right to residence is evaluated within the scope of alimony in fiqh books, it will be discussed separately in this study. Today, the right to abode is considered as an independent right. Apart from these, women's right to work, which is frequently discussed today, will be evaluated in a general framework. Bunlardan ayrı olarak kadının mesken ve çalışma hakkı genel bir çerçevede değerlendirmeye tabi tutulacaktır.

Keywords:

Islamic Law, Inheritance, Alimony, Mahr, Right.,

PDF

___

Acar, H. İbrahim. “İddet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2000.
Ahmed b. Hanbel. Müsned. Beyrut: Beytu’l-Efkâri’d-Devliyye, 2005.
Aktan, Hamza. “Nafaka”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., 2022.
Armağan, Servet. İslam Hukukunda Temel Hak ve Hürriyetler. Ankara: DİB Yayınları, 2006.
Aydın M. Akif. “Mehir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi Ankara: TDV Yayınları, 2003.
Bardakoğlu. Ali. “Hak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15: 139-151. Ankara: TDV Yayınları, 1997.
Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuk-ı İslamiyye ve Istılahatı Fıkhıyye Kamusu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, t.y.
Buhârî, Muhammed b. İsmâ‛îl. Sahîhu’l-Buhârî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâi’l-‛Arabî, 2001.
Celal Erbay. “Nafaka”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Ankara: TDV Yayınları. 2006.
Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. Ahkâmu’l-Kurân. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2007. Çalış, Halit- Yaman, Ahmet. İslam Hukuku. İstanbul: Bilay Yayınları, 2018.
Çolak, Abdullah. İslam Aile Hukuku. Çorum, 2017.
Dârimî, Ebû Muhammed Abdillah b. Abdirrahman b. Fadl b. Behrâm. Sunenu’d-Dârimî. Riyad: Dâru’l-Muğnî, 2000.
Derdır, Ebu’l-Berakât Ahmed b. Muhammed b. Ahmed. Ekrabi’l-Mesâlik li Mezhebi’l- İmâm Mâlik. Kânû: Mektebetu Eyyûb, Kânû. 2000.
Ebû Dâvud, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî. Sünenu Ebî Dâvud. Beyrut: Mektebetu İbn Hazm, 2004.
el-Askalânî, İbn Hacer. el-İsabe fi Temyizi's-Sahabe. Mısır, 1328.
el-Behûtî, Mansur b. Yunus b. İdris. Keşşâfu’l-Kınâ’ an Metni’l-İknâ. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1402.
Erbay, Celâl. İslâm Hukukunda Evlilik ve Hısımlık Nafakası. İstanbul: Rağbet Yayınları, 1998.
Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Yayınları, 2010.
Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Yayınları, 2012.
Erturhan, Sabri. Temel Fıkıh Bilgileri. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2018.
es-Senhûrî, Abdurrezzâk Ahmed. Mesâdiru’l-hak fî fihh’i-İslâm. Beyrut: Menşratu’l-Halebiyye elHukukiyye, 1998.
eş-Şâşî, Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed. Hilyetu’l-‘Ulemâ fî Ma’rifeti Mezâhibi’l-‘Ulemâ. Mekke: Mektebetu Nazzâr Mustafâ el-Bâz, 1998.
Hafîf, Ali. Ahkâmu’l-Muâmelâti’l-Şer’iyye. Kahire: Dâru’l Fikri’l-‘Arabiyye, t.y.
Heyet. Kur'an Yolu Türkçe Meal ve Tefsiri. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., 2020.
https://calismaortami.fisek.org.tr/icerik/temel-bir-insan-hakki-olarak-calisma-hakki-kadinlar-nasil-ve-hangi-kosullarda-yararlaniyor/; erişim tarihi: 26.07.2022.
İbn Abdilber, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdullah en-Nemerî el-Endülisî. el-Kâfî fî Fıkhi Ehli’l-Medîne el-Mâlikî.. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1992.
İbn Âbidîn, Muhammed Emin Alauddin. Reddu’l-muhtar ale’d-Dürri’l-muhtâr. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2003.
İbn Âbidîn, Muhammed Emîn. Reddu’l-Muhtar alâ Durri’l-Muhtar Şerhi Tenvîri’l-Ebsâr. Riyâd: Dâru’l Âlemi’l-Kutub, 2003.
İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd. Muhallâ. Kahire: İdâretu’l-Matbaâtu’l-Münîr, 1352.
İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Ebî Muhammed Abdillah b. Ahmed b. Muhammed. el- Muğnî. Riyâd: Dâru’l Alemu’l-Kutub, 1997.
İbn Mâce, Ebû ‛Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünenü İbn Mâce. thk. Yusuf el-Hâc Ahmed. Şam: Mektebetu İbn Hacer, 2004.
İbn Rüşd, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Ahmed el-Kurtubî. Bidâyetu’l-müçtehid ve nihâyetu’l-muktesid. Beyrut: Müessetu’r-Risâle Nâşirûn, 2010.
Kahraman, Abdullah. Fıkıh Usûlü. İstanbul: Rağbet Yay.. 2010.
Kâsânî, Alau’d-dîn Ebî Bekr b. Suû’d el-Hanefî. Bedâyiu's-Sanâyi' fî Tertîbi’ş-Şerâi’. Beyrut: Dâru’l-İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî. 2010.
Kaya, Eyyüp Said-Hacak, Hasan. “Zimmet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/ 424-428. Ankara: TDV Yayınları, 2013.
Kudurî, Ebû Hasan Ahmet b. Muhammed b. Ahmed b. Ca’fer el-Hanefî el-Bağdadî. Muhtasâru Kudûrî fi’l-fıkhi’l Hanefî. Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye. (Lübnan: Daru’lKutubi’lİlmiyye, 1997.