İslâm Borçlar Hukukunda Akdin Bağlayıcılığının (Lüzûm) Mahiyeti

İslâm borçlar hukukunda akit teorisinin en önemli kavramlarından biri bağlayıcılıktır (lüzûm). Klasik İslâm hukuku eserlerinin en erken örneklerinde dahi bulunan bağlayıcılık kavramına ilişkin malzeme, İslâm hukuku literatüründe akit teorisinin müstakil olarak ele alınmayışı sebebiyle dağınık şekilde bulunmaktadır. “Akde taraf olanların, akitten kaynaklanan sorumluluklarını yerine getirme yükümlülüğü” olarak tanımlayabileceğimiz bağlayıcılık, hukuki sonuç olarak akdin tek taraflı fesih imkânını ortadan kaldırmaktadır. Biz bu makalede, klasik İslâm hukuku eserlerinden yola çıkarak bağlayıcılık kavramının mahiyetini ortaya koymaya ve ulaştığımız sonuçları çağdaş dönemde yazılan İslam hukukunun akit teorisine ilişkin kitaplarla mukayese etmeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler:

İslam borçlar hukuku, akit, bağlayıcılık, lüzûm, fesih

PDF

___

Ahmed İbrâhîm Bek. el-İltizâmât fi’ş-Şer‘i’l-İslâmî. Kâhira: Dâru’l-Ensâr, ts.
‘Âmir, Huseyn. el-Kuvvetu’l-Mulzime li’l-‘Akd. Kâhira: Matbaatu Mısr, 1949.
‘Âmir, Muhammed Seyyid Ahmed. el-Kulliyyâtu’lletî Yerci‘u ileyhâ Hukmu’l-‘Akd fi’l-Fıkhi’l-İslâmî. İskenderiye: Mektebetu’l-Vefâi’l-Kânûniyye, 2012.
Ataay, Aytekin. Borçlar Hukukunun Genel Teorisi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1981.
Bâcî, Ebu’l-Velîd Suleymân b. Halef. el-Muntekâ Şerhu Muvattai Mâlik. 10 cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, 2005.
Ba‘lî, Abdulhamîd Mahmûd. Davâbitu’l-‘Ukûd. Kâhira: Mektebetu Vehbe, ts.
Bekr, İsmet Abdulmecîd. Nazariyyetu’l-‘Akd fi’l-Fıkhi’l-İslâmî. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2009.
Berki, Ali Himmet. Açıklamalı Mecelle (Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye). İstanbul: Hikmet Yayınları, 1978.
Bezdevî, Fahru’l-İslâm Ebu’l-‘Usr ‘Alî b. Muhammed. Kenzu’l-Vusûl ilâ Marifeti’l-Usûl. Beyrût: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2014.
Bezdevî, Sadru’l-İslâm Ebu’l-Yusr Muhammed b. Muhammed. Kitâb fîhi Ma‘rifetu’l-Huceci’ş-Şer’iyye. Kâhira: el-Ma‘hedu’l-İlmiyyi’l-Feransî li’l-Âsâri’ş-Şarkıyye, 2003.
Buhârî, Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. İsmâ‘îl. el-Câmiu’s-Sahîh (el-Kutubu’s-Sitte içinde). Riyâd: Dâru’s-Selâm, 2000.
Buhârî, ‘Alâuddîn ‘Abdulazîz b. Ahmed. Keşfu’l-Esrâr an Usûli Fahri’l-İslâm el-Bezdevî. 4 cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1997.
Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. ‘Alî er-Râzî. el-Fusûl fi’l-Usûl. 4 cilt. Kuveyt: Vezâratu’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1994, I-IV.
Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. ‘Alî er-Râzî. Ahkâmu’l-Kur’ân. 3 cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2003.
Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. ‘Alî er-Râzî. Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî. 8 cilt. Beyrût: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2010.
Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. ‘Alî er-Râzî. Muhtasaru İhtilâfi’l-‘Ulemâ. 5 cilt. Beyrût: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2007.
Curcânî, Seyyid Şerîf ‘Alî b. Muhammed. Kitâbu’t-Ta‘rîfât. Beyrût: Dâru’n-Nefâis, 2003.
Çeker, Orhan. İslâm Hukukunda Akitler. İstanbul: A. H. İ. Yayıncılık, 2006.
Debûsî, Ebû Zeyd ‘Ubeydullâh b. ‘Umer. Takvîmu’l-Edille fî Usûli’l-Fıkh. Beyrût: el-Mektebetu’l-‘Asrıyye, 2006.
Demîrî, Kemâleddîn Muhammed b. Mûsâ. en-Necmu’l-Vehhâc fî Şerhi’l-Minhâc. 10 cilt. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 2004.
Ebu’l-Huseyn el-Basrî, Muhammed b. ‘Alî. Kitâbu’l-Mu‘temed fî Usûli’l-Fıkh. 2 cilt. Dımeşk: el-Ma‘hedu’l-İlmiyyi’l-Feransî li’d-Dirâsâti’l-Arabiyye, 1964.
Feyyûmî, Ahmed b. Muhammed el-Mukrî. el-Mısbâhu’l-Munîr fî Ğarîbi’ş-Şerhi’l-Kebîr li’r-Râfi‘î. Kâhira: Dâru’l-Me‘ârif, 1977.
Hacı Reşîd Paşa. Rûhu’l-Mecelle. 8 cilt. İstanbul: Dâru’l-Hilâfeti’l-‘Aliyye, 1327.
Halîl, Ebû ‘Abdirrahmân b. Ahmed el-Firâheydî. Kitâbu’l-‘Ayn. 8 cilt. Beyrût: Muessesetu’l-A‘lemî li’l-Matbû‘ât, 1988.
Hattâb, Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. Muhammed. Tahrîru’l-Kelâm fî Mesâili’l-İltizâm. Beyrût: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1984.
Hımyerî, el-Kâdî Neşvân b. Sa‘îd. Şemsu’l-‘Ulûm ve Devâu Kelâmi’l-‘Arab mine’l-Kulûm. 12 cilt. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1999.
Huseyn, Ahmed Ferrâc. el-Milkiyye ve Nazariyyetu’l-‘Akd. Beyrût: Menşûrâtu’l-Halebiyyi’l-Hukûkiyye, 2002.
İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr ‘Abdullah b. Muhammed. Kitâbu’l-Musannef fi’l-Ehâdîs ve’l-Âsâr. 16 cilt. Riyâd: Mektebetu’r-Ruşd Nâşirûn, 2004.
İbn Fâris, Ebu’l-Huseyn Ahmed Zekeriyyâ. Mu‘cemu Mekâyîsi’l-Luğa. 6 cilt. Dımeşk: İttihâdu’l-Kettâbi’l-Arab, 2002.
İbn Hazm, Ebû Muhammed ‘Alî b. Ahmed el-Endelûsî. el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm. 2 cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2004.
İbn Hazm, Ebû Muhammed ‘Alî b. Ahmed el-Endelûsî. el-Muhallâ bi’l-Âsâr. 12 cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2003.
İbn İmâm el-Kâmiliyye, Kemâleddîn Muhammed b. Muhammed. Şerhu’l-Varakât fî Usûli’l-Fıkh. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2011.
İbn Kudâme, Muvaffakuddîn ‘Abdullâh b. Ahmed. el-Muğnî. 16 cilt. Kâhira: Dâru’l-Hadîs, 2004.
İbn Kudâme, Şemsuddîn ‘Abdurrahmân b. Muhammed. eş-Şerhu’l-Kebîr alâ Kitâbi’l-Mukni‘ (el-Muğnî ile birlikte). 16 cilt. Kâhira: Dâru’l-Hadîs, 2004.
İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Muhammed b. Mukerrem. Lisânu’l-‘Arab. 18 cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, ts.
İbn Nuceym, Zeynuddîn b. İbrâhîm el-Mısrî. Bahru’r-Râik Şerhu Kenzi’d-Dekâik. 9 cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1997.
İbn Teymiyye, Takıyyuddîn Ebu’l-‘Abbâs Ahmed b. ‘Abdilhalîm el-Harrânî. Mecmû‘atu’l-Fetâvâ. 20 cilt. el-Mansûra: Dâru’l-Vefâ, 2001.
İbnu’l-‘Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. ‘Abdillâh. Ahkâmu’l-Kur’ân. 4 cilt. Beyrût: el-Mektebetu’l-‘Asrıyye, 2003.
İbnu’l-Hâcib, Cemâluddîn Ebû ‘Amr ‘Usmân b. ‘Umer. Muhtasaru Muntehe’s-Sûli ve’l-Emel fî İlmeyi’l-Usûli ve’l-Cedel. 2 cilt. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 2006.
İbnu’l-Humâm, Kemâleddîn Muhammed b. ‘Abdilvâhid es-Sivâsî. Fethu’l-Kadîr ale’l-Hidâye. 10 cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2003.
İbnu’s-Sâ‘âtî, Muzafferuddîn Ahmed b. ‘Alî el-Bağdâdî. Nihâyetu’l-Vusûl ilâ İlmi’l-Usûl. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2004.
Kâdî Ebû Ya‘lâ, Muhammed b. el-Huseyn el-Ferrâ. el-‘Udde fî Usûli’l-Fıkh. 4 cilt. Riyâd: yy., 1993.
Karadâğî, ‘Alî Muhyiddîn. Mebdeu’r-Rıdâ fi’l-‘Ukûd. 2 cilt. Beyrût: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2002.
Kâsânî, ‘Alâuddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd. Bedâi‘u’s-Sanâi‘ fî Tertîbi’ş-Şerâi‘. 10 cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2003.
Konevî, Kâsım. Enîsu’l-Fukahâ fî Ta‘rîfi’l-Elfâzi’l-Mutedâvile beyne’l-Fukahâ. Cidde: Dâru’l-Vefâ, 1987.
Kevsec, İshâk b. Mansûr. Mesâilu’l-İmâm Ahmed b. Hanbel ve İshâk b. Râhaveyh. 2 cilt. Riyâd: Dâru’l-Hicra, 2004.
Kudûrî, Ebu’l-Huseyn Ahmed b. Muhammed el-Bağdâdî. el-Mevsû‘atu’l-Fıkhiyyetu’l-Mukârane: et-Tecrîd. 12 cilt. Kâhira: Dâru’s-Selâm, 2004.
Kurtubî, Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘ li Ahkâmi’l-Kur’ân. 10 cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, 2002.
Küçük Ali Haydar, Hâce Emîn Efendizâde. Duraru’l-Hukkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm. 4 cilt. İstanbul: Matbaa-i Ebu’z-Ziyâ, 1330.
Mâlik, Ebû ‘Abdillâh b. Enes. el-Muvatta’. 2 cilt. Beyrût: Dâru’l-Ma‘rife, 1999.
Mâverdî, Ebu’l-Hasen ‘Alî b. Muhammed. el-Hâvi’l-Kebîr Şerhu Muhtasari’l-Muzenî. 19 cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1999.
Muslim, Ebu’l-Huseyn b. el-Haccâc en-Neysâbûrî. el-Câmiu’s-Sahîh (el-Kutubu’s-Sitte içinde). Riyâd: Dâru’s-Selâm, 2000.
Mutarrızî, Ebu’l-Feth Nâsıruddîn. el-Muğrib fî Tertîbi’l-Mu‘rib. Beyrût: Mektebetu Lübnân en-Nâşirûn, 1999.
Nesefî, Ebû Hafs Necmuddîn ‘Umer b. Muhammed. Tılbetu’t-Talebe fi’l-Istılâhâti’l-Fıkhiyye. Beyrût: Dâru’n-Nefâis, 1999.
Sahnûn, ‘Abdusselâm b. Sa‘îd et-Tenûhî. el-Mudevvenetu’l-Kubrâ. 6 cilt. Beyrût: el-Mektebetu’l-‘Asrıyye, 2003.
San‘ânî, Ebû Bekr ‘Abdurrezzâk b. Hemmâm. el-Musannef. 11 cilt. Beyrût: el-Meclisu’l-‘İlmî, 1972.
Semerkandî, ‘Alâuddîn Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed. Tuhfetu’l-Fukahâ. 3 cilt. Kâhira: Mektebetu Dâri’t-Turâs, 1998.
Senhûrî, ‘Abdurrezzâk Ahmed. Mesâdıru’l-Hakk fi’l-Fıkhi’l-İslâmî. 2 cilt. Beyrût: Menşûrâtu’l-Halebiyyi’l-Hukûkiyye, 1998.
Senhûrî, ‘Abdurrezzâk Ahmed. Nazariyyetu’l-‘Akd. 2 cilt. Beyrût: Menşûrâtu’l-Halebiyyeti’l-Hukûkiyye, 1998.
Serahsî, Şemsu’l-Eimme Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed. Temhîdu’l-Fusûl fi’l-Usûl. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 2005.
Serahsî, Şemsu’l-Eimme Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed. Kitâbu’l-Mebsût. 30 cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2001.
Subkî, Tâcuddîn ‘Abdulvehhâb b. ‘Alî. el-Eşbâh ve’n-Nezâir. 2 cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2001.
Şevkânî, Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. ‘Alî. İrşâdu’l-Fuhûl ilâ Tahkîki’l-Hakk min İlmi’l-Usûl. Dımeşk: Dâru İbn Kesîr, 2003.
Şeybânî, Muhammed b. el-Hasen. el-Asl. 12 cilt. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 2012.
Tabatabâî, Âyetullâh es-Seyyid ‘Alî. Riyâdu’l-Mesâil fî Beyâni’l-Ahkâm bi’d-Delâil. 10 cilt. Beyrût: Dâru’l-Hâdî, 1992.
Taberî, Ebû Ca‘fer İbn Cerîr Muhammed. Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân. 15 cilt. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 2002.
Taberî, Ebû Ca‘fer İbn Cerîr Muhammed. İhtilâfu’l-Fukahâ. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts.
Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed. el-Muhtasar. Kâhira: Matbaatu Dâri’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1370.
Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed. eş-Şurûtu’s-Sağîr. 2 cilt. Bağdâd: Matbaatu’l-‘Ânî, 1974.
Teftâzânî, Sa‘duddîn Mes‘ûd b. ‘Umer. Şerhu’t-Telvîh ale’t-Tavdîh. 2 cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts.
Tehânevî, Muhammed b. A‘lâ el-Fârûkî. Keşşâfu Istılâhâti’l-Funûn. 3 cilt. Kâhira: el-Muessesetu’l-Mısrıyyetu’l-Âmme, 1963.
Tunçomağ, Kenan. Borçlar Hukuku. 2 cilt. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1972.
Vankulu, Mehmed Efendi. Vankulu Lügati. 2 cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2014.
Zerkâ, Mustafa Ahmed. el-Medhalu’l-Fıkhiyyu’l-‘Âmm. 2 cilt. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 2004.