Sinema ve Edebiyat İlişkisine Yöntemsel Bir Bakış

Öz: Tarih içinde sinema ve edebiyat ilişkisi, sinema ile diğer sanatlar arasındaki ilişkinin en kayda değer, en yaygın biçimlerinden biridir. Popüler, ticari veya estetik kaygılarla gündeme gelen bu dinamik ilişki; konu, söylem, endüstri, estetik biçimler gibi farklı boyutlar taşımıştır. Hem sinema dilinin oluşumunda hem de gelişiminde edebiyatın, özellikle romanın etkisi büyük olmuş; uyarlamalar içinde roman en önemli yeri tutmuştur. Edebiyat da özellikle biçimsel özellikler açısından sinemanın anlatım olanaklarından faydalanmıştır. Ancak bu karşılıklı ilişkinin değerlendirilmesinde edebiyatın sinemaya üstün olduğu varsayımına dayalı olarak yazınsal metne sadakat ölçüt olarak alınmış, bu doğrultuda bu ilişkiye ve uyarlamalara genellikle önyargılı, olumsuz bir bakış hâkim olmuştur. Lakin ahlaki bir kavram olan ve kaynak metne körü körüne bir bağlılığı temel alan sadakat kavramı, bu karmaşık ve çok yönlü ilişkinin doğasını kavramak açısından yetersiz ve sınırlayıcıdır. Yazınsal film uyarlamalarında Bakhtin’in diyaloji (söyleşim) kavramına dayalı bir metinlerarasılık metaforunu temel alan dönüşüm kavrayışı ise, farklı metinler arasındaki ilişkinin değerlendirilmesinde kaynak metne sadakate dayalı bakma biçiminin sınırlılıklarını aşma potansiyeli taşımaktadır. Bu çalışmanın amacı, kültürün olası tüm potansiyellikleriyle bağlantı kurma zeminine sahip olan Bakhtinyen perspektifi temel alarak, uyarlamalara dair, ahlaki söyleme dayanmayan, daha kuşatıcı ve çok-katmanlı bir yaklaşım geliştirmeye çalışmaktır. Bu amaçla, ilkin, yazınsal uyarlamalarda kaynak metne sadakati içeren ölçütün sınırlıkları tartışılacak, ardından bu sınırlılıkları aşmak üzere, sinema-edebiyat ilişkisinde tüm açık-uçlu iletişim imkanlarını mümkün kılan Bakhtin’in “metinlerarası diyaloji” kavramı ekseninde daha yetkin ve üretken bir yaklaşım geliştirilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

edebiyat, sinema, Bakhtin

PDF

___

* Andrew, Dudley (1999). “From Concepts ın Fılm Theory: Adaptatıon”, Fılm Theory and Criticism, Ed:Leo Braudy, Marshall Cohen, 5.b., Oxford: Oxford Unıv.Press.
* Aktulum, Kubilay (1999). Metinlerarası İlişkiler. Ankara: Öteki Yay.
* Aydın, Hasan (1990). “Sine-i Edebiyat”, Kinema, Sayı:1, Nisan.
* Aykın, Cemal (1983). “Batı Toplumlarında Roman ve Sinema İlişkileri II”, Türk Dili, Sayı: 383, Kasım.
* Badiou, Alain (2013). Başka Bir Estetik, 2b., çev. Aziz Ufuk Kılıç, İstanbul: Metis Yay.
* Bakhtin, Mikhail (2001). Karnavaldan Romana, Der. Sibel Irzık, Çev. Cem Soydemir, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
* Bahtin, Mihail M. (2004). Dostoyevski Poetikasının Sorunları, çev. Cem Soydemir, İst: Metis Yay.
* Bazin, André (1995). Çağdaş Sinemanın Sorunları, Çev. Nijat Özön, 2.b., Ankara, Bilgi Yayınevi.
* Bazin, André (2000 a). Sinema Nedir? Çev: İbrahim Şener, İst: İzdüşüm Yay.
* Benjamin, Walter (1993). Pasajlar, Çev:Ahmet Cemal, İst:YKY.
* Calvino, Italo, (1997). “Sinema ve Roman: Anlatı Sorunları”, Kitap-lık, Çev: Kemal Atakay, sayı:27, Mayıs-Haziran.
* Eisenstein, Sergey M. (1985). Film Biçimi, Çev: Nijat Özön, İstanbul:Payel Yay.
* Emerson, Caryl (2004). “Önsöz”, Mihail M. Bahtin, Dostoyevski Poetikasının Sorunları, çev. Cem Soydemir, İst: Metis Yay.
* Geloin, Ghislaine, (1988). “The Plight of Film Adaptation in France: Toward Dialogic Process in TheAuteur Film”, Film and Literature, Ed:Wendell Aycock and Michael Schoenecker,Texas Techical Unv.Press.
* Irzık, Sibel (2001). “Önsöz”, Karnavaldan Romana içinde. Mikhail Bakhtin, Der. Sibel Irzık, Çev. Cem Soydemir, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
* Naremore, James (2000). “Film and The Reign of Adaptation”, Film Adaptation, Der.James Naremore, London: Athlone Press.
*Oktay, Ahmet (2009). “Bakhtin’le Tanışırken”, http://www.felsefeekibi.com/site/default.asp?PG=1198 (25.02.2009’da indirildi.)
* Özön, Nijat (1964). “Roman ve Sinema”, Türk Dili Roman Özel Sayısı, Sayı: 154 (Temmuz 1964).
* Parla Jale, (2000). Don Kişot’tan Bugüne Roman, İstanbul: İletişim Yay.
* Palmer, R. Barton, (2004). “The Sociological Turn of Adaptation Studies: The Example of Film Noir”, A Companion to Literature and Film, ed. Robert Stam ve Alessandra Raengo, Blackwell Yay.
* Ray, Robert B., (2000). “The field of ‘Literature and Film’”, Film Adaptation, Der. James Naremore, London: Athlone Press.
* Stam, Robert (2000). “Beyond Fidelity: The Dialogics of Adaptation”, Film Adaptation, Der: James Naremore, London: The Athlone Press.
* Stam, Robert (2005). “Introduction: The Theory and Practise of Adaptation”, Literature and Film: A Guide to the Theory and Practice of Film Adaptation, ed. Robert Stam ve Alessandra Raengo, Blackwell Publishing .
* Stam, Robert (2014). Sinema Teorisine Giriş, İstanbul: Ayrıntı Yay.
* Taylan, Cem (1994). “Sinemada Yazınsal Kaynaklardan Uyarlama Süreci”, Kuram, Kitap: 4 Ocak.
* Wollen, Peter, (1989). Sinemada Göstergeler ve Anlam, Çev. Zafer Aracagök, İstanbul, Metis Yayınları.
* Yücel, Tahsin (1991). Eleştirinin ABC’si. İstanbul : Simavi Yay.