Kraliçe Lear'in Élan Vital'ine Katılmak: Sinemada Bergson'un Yaşam Atılımı ve Sanatsal Yaratım Düşüncesi

Bu makale Kraliçe Lear (Pelin Esmer, 2019) filminin élan vital (yaşam atılımı) ile ilişkisini, Henri Bergson'un yaratıcı bir tekamül olarak yaşam ve özgür bir eylem olarak sanat arasında kurduğu bağlantıdan hareketle kavramaya çalışır. Bergson'a göre sürekli bir değişim ve oluş halinde olan yaşamın yaratıcı gücü olarak élan vital, tüm canlıların içinden geçen görünmez bir bağdır. Özgür ve yaratıcı bir akıştır. Élan vital'in estetik bir kavrayışa kapı aralayan, sanatsal yaratım ve yaşam arasındaki ilişkinin derinleştirilmesine imkan veren nitelikleri, sinemaya dair tasavvurlarımızı tetikler. Bu eksende élan vital 'in yarattığı değişim ve dönüşümü duyumsatan bir estetik deneyim ortaya koyan Kraliçe Lear filmi, sezgi yönteminin ve sinefilozofik yaklaşımın yol göstericiliği ile ele alınmıştır. Yöntem olarak sezgi, konunun içindeki biricik ve dile getirilemez olanı yakalayan bütünsel bir kavrayış sunmuş, sinefilozofik yaklaşım ise film ile birlikte yol almaya imkan vermiştir. Buna göre, Kraliçe Lear, hem tiyatro yapan köylü kadınların, hem yönetmenin, hem filmin élan vital'ini görünür ve hissedilir kılar. Toplumsal koşulların dayattığı sınırlara, atalete ve alışkanlıklara karşı ortaya çıkan yaşam atılımını, sona değil sürece, oluşa ve değişime odaklanarak ele alır. Böylece geçmiş gelecek ve şimdinin bellekteki kesintisiz akışını yakalayan film, süredeki hareketi açığa çıkarır. Yaşam atılımının bireyler ve olgular arasından geçen aktarım hareketini görünür kılarak bir geçiş mekanı haline gelir. Kadınların yaşamı, oyun ve oyunun süreci arasında salınan imajlar, filmin yaratım sürecini vurgularken yaşamın bir arada oluş halini ve ilişkiselliğini de ortaya koyar. Sonuç olarak, sezgileri harekete geçiren canlı bir doku olarak Kraliçe Lear, yönetmenin yaratıcı çabasına katılmak için bizi teşvik eder. Realitenin dolaysız görünümüne yaklaştırarak yaşamdaki oluşu ve gerçek hareketi duyumsatır.

Participating in Queen Lear’s Élan Vital: Bergson’s Thoughts on Vital Impetus and Artistic Creation in Connection with Cinema

This article attempts to grasp the relationship between the film Queen Lear and élan vital (vital impetus) drawing on the kinship of life as a creative evolution with art as a free act, which was established by Henri Bergson. According to Bergson, the élan vital, as the creative force of life, which is in a state of constant change and formation, is an invisible bond that passes through all living things. It is a free and creative flow. The qualities of élan vital, opening a door to aesthetic comprehension and helping us to gain a deeper understanding as to the relationship between artistic creation and life, trigger our conceptions about cinema. In this context, the film Queen Lear, which creates an aesthetic experience concerning the change and the transformation proceeded by élan vital, is discussed with the guidance of the intuition method and the cinephilosophical approach. Intuition is a method that offers a holistic insight that captures the unique and inexpressible within the subject; the cinephilosophical approach has also enabled the film to move forward and interact with it. Queen Lear makes the élan vital visible and palpable as the peasant women who do theater; as the director and the film. The film deals with the élan vital against the limits, inertia and habits imposed by social conditions, by focusing on the process, not the end, but the being, flow and change. The film joining the permanent flow between past, present and future, reveals the movement in duration. Making the transference movement of vital impetus between individuals and facts visible, turns the film into a transitional space. Images oscillating between women’s life, acting and the staging process of the play, higlights the production process of the film. At the same time they make the coexistence and relationality of life obvious. Consequently, as a living tissue that stimulates intuition, the film motivates to participate in the creative effort of the director. Bringing the audience closer to the direct vision of the reality, the film makes the audience feel the being and real movement in life.

PDF

___

Ayhan, E. (2019). Sunuş. W. Shakespeare. Kral Lear içinde. (s.7-96). İstanbul: Alfa.
Ballım, E. (2020 Mayıs 21). Sosyolojinin kamçıladığı merak duygusu, sinema yapmama büyük destek olmuştur, Pelin Esmer ile söyleşi. Ya/Da. https://yadadergi.com/sosyolojininkamciladigi-merak-duygusu-sinema-yapmama-buyuk-destek-olmustur-pelin-esmerlesoylesi-esra-ballim/
Bergson, H. (1947). Yaratıcı tekâmül. (Çev. M. Şekip Tunç). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Bergson, H. (2007). Madde ve bellek. (Çev. Işıl Ergüden). Ankara: Dost Kitabevi.
Bergson, H. (2011). Metafiziğe giriş. (Çev. Atakan Altınörs). İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
Bergson, H. (2013). Ahlakın ve dinin iki kaynağı. (Çev. M. Mukadder Yakupoğlu). (2.Baskı). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
Bergson, H. (2014a). Gülme. (Çev. Devrim Çetinkasap). İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
Bergson, H. (2014b). Metafizik dersleri, Uzay-zaman-madde. (Çev. B. Garen Beşiktaşlıyan). İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
Bergson, H. (2019). Düşünmek ve olmak. (Çev. Elif Yıldırım). İstanbul: Oda yayınları.
Dellaloğlu, B. (2016). Modernleşmenin zihniyet dünyası, Bir Tanpınar fetişizmi. (4. Baskı). Ankara: Kadim Yayınları.
Deleuze, G. ( 2006). Bergsonculuk. (Çev. Hakan Yücefer). İstanbul: Otonom Yayıncılık.
Douglass, P. (2013). Bergson, vitalism, and modernist literature. Paul Ardoin, S. E. Gontarski, and Laci Mattison (Eds.). Understanding Bergson, Understanding modernism içinde. (s.107-127). USA, UK: Bloomsbury.
Esmer, P. (Yapımcı) & Esmer, P. (Yönetmen). 2005. Oyun [Sinema Filmi]. Türkiye: Sinefilm.
Esmer, P. & Mahalli, D. (Yapımcı) & Esmer, P. (Yönetmen). 2019. Kraliçe Lear [Sinema Filmi]. Türkiye: Sinefilm.
Herzog, Amy. (2000). Images of thought and acts of creation: Deleuze, Bergson, and the question of cinema. In[i]visible Culture, an electronic journal for visual studies, 3, 1-19. http:// www.rochester.edu/in_visible_culture/issue3/herzog.htm
Kırel, S. (2009). Pelin Esmer’in “Oyun” belgeseli çerçevesinde kadın deneyimlerinin aktarılmasında belgesel filmin yeri. Kültür ve İletişim, 12(1), 127-159.
Kurtuluş, G. (2019). A divine cause for abandoning reason in Shakespeare’s King Lear, Gaziantep University Journal of Social Sciences, 18 IDEA Special Issue, 150-158.
Mullarkey, J. (2009). Refraction of reality, Philosophy and the moving image. Great Britain: Palgrave MacMillen.
Oğuz, A & Atılgan, Y. (2019, Aralık 1). Pelin Esmer’le Kraliçe Lear üzerine, kader, kısmet, Shakespeare’deki hikmet. 1+1 Forum. https://www.birartibir.org/kultur-sanat/508-kaderkismet-shakespeare-deki-hikmet
Özsoy, A.& Öztürk, S. (2017). Pelin Esmer ile söyleşi. Sinefilozofi. 2 (4), 161-172.
Öztürk, S. (2009). Türk sosyal bilimcilerini iletişim açısından okumak. Türkiye’de neoliberalizm, demokrasi ve ulus devlet, 10. Ulusal sosyal bilimler kongresi metinleri içinde. (ss. 272- 297). İstanbul: Yordam Kitap.
Öztürk, S. (2016). Sinefilozofi, Kurosawa’nın Düşler’inde sinefilozofik bir yolculuk. Ankara: Heretik.
Öztürk, S. & Osmanoğulları, F. (2017). Kapatılma, sanat ve özgürlük: “Sezar Ölmeli” filmi üzerine bir analiz. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, Sayı 44 (Bahar), 149-159.
Öztürk, S. (2018). Sinema felsefesine giriş, Film yapımı felsefe. Ankara: Ütopya Yayınevi.
Öztürk, S. & Serim, I. Baysan. (2020). II. Ulusal sinema ve felsefe sempozyumu yönetmen söyleşisi: Türk sinemasının sorunları üzerine, Derviş Zaim, Pelin Esmer. Sinefilozofi. 5 (9), 593- 616.
Robinson, P. (2012) Matter and memory and performance: Towards an encounter with relationality. Performance Research. 17:5, 145-147, DOI: 10.1080/13528165.2012.728457
Stone R. & Fehimović, D. (2014). Cuba’s cinematic élan vital: Cubanidad and Cubanía as citizenship and sentiment. Journal of Latin American Cultural Studies, 23:3, 289-303, DOI: 10.1080/13569325.2014.922939
Şahin, İ. Gökçe (2019, Eylül 13). Pelin Esmer’le Kraliçe Lear’ı konuştuk: ‘Kurtarıcı bekleyen’ kadın hikâyesi değil. Birgün. https://www.birgun.net/haber/pelin-esmer-le-kralice-lear-ikonustuk-kurtarici-bekleyen-kadin-hikayesi-degil-268476
Tunç, M. Şekip. (1947). Bergson’un Felsefesi. Henri Bergson. Yaratıcı Tekâmül içinde. (s. III-LII). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Uygun, G. (2019, Kasım 19). Kraliçe Lear umut verecek. Gazete Kadıköy. http://www. gazetekadikoy.com.tr/kultur-sanat/kralice-lear-umut-verecek-h15290.html