Kraliçe Lear'in Élan Vital'ine Katılmak: Sinemada Bergson'un Yaşam Atılımı ve Sanatsal Yaratım Düşüncesi

Bu makale Kraliçe Lear (Pelin Esmer, 2019) filminin élan vital (yaşam atılımı) ile ilişkisini, Henri Bergson'un yaratıcı bir tekamül olarak yaşam ve özgür bir eylem olarak sanat arasında kurduğu bağlantıdan hareketle kavramaya çalışır. Bergson'a göre sürekli bir değişim ve oluş halinde olan yaşamın yaratıcı gücü olarak élan vital, tüm canlıların içinden geçen görünmez bir bağdır. Özgür ve yaratıcı bir akıştır. Élan vital'in estetik bir kavrayışa kapı aralayan, sanatsal yaratım ve yaşam arasındaki ilişkinin derinleştirilmesine imkan veren nitelikleri, sinemaya dair tasavvurlarımızı tetikler. Bu eksende élan vital 'in yarattığı değişim ve dönüşümü duyumsatan bir estetik deneyim ortaya koyan Kraliçe Lear filmi, sezgi yönteminin ve sinefilozofik yaklaşımın yol göstericiliği ile ele alınmıştır. Yöntem olarak sezgi, konunun içindeki biricik ve dile getirilemez olanı yakalayan bütünsel bir kavrayış sunmuş, sinefilozofik yaklaşım ise film ile birlikte yol almaya imkan vermiştir. Buna göre, Kraliçe Lear, hem tiyatro yapan köylü kadınların, hem yönetmenin, hem filmin élan vital'ini görünür ve hissedilir kılar. Toplumsal koşulların dayattığı sınırlara, atalete ve alışkanlıklara karşı ortaya çıkan yaşam atılımını, sona değil sürece, oluşa ve değişime odaklanarak ele alır. Böylece geçmiş gelecek ve şimdinin bellekteki kesintisiz akışını yakalayan film, süredeki hareketi açığa çıkarır. Yaşam atılımının bireyler ve olgular arasından geçen aktarım hareketini görünür kılarak bir geçiş mekanı haline gelir. Kadınların yaşamı, oyun ve oyunun süreci arasında salınan imajlar, filmin yaratım sürecini vurgularken yaşamın bir arada oluş halini ve ilişkiselliğini de ortaya koyar. Sonuç olarak, sezgileri harekete geçiren canlı bir doku olarak Kraliçe Lear, yönetmenin yaratıcı çabasına katılmak için bizi teşvik eder. Realitenin dolaysız görünümüne yaklaştırarak yaşamdaki oluşu ve gerçek hareketi duyumsatır.

Anahtar Kelimeler:

yaşam atılımı, Bergson, Kraliçe Lear, Pelin Esmer, sanatsal yaratım, oluş, hareket, tekamül, Élan Vital

PDF

___

Ayhan, E. (2019). Sunuş. W. Shakespeare. Kral Lear içinde. (s.7-96). İstanbul: Alfa.

Ballım, E. (2020 Mayıs 21). Sosyolojinin kamçıladığı merak duygusu, sinema yapmama büyük destek olmuştur, Pelin Esmer ile söyleşi. Ya/Da. https://yadadergi.com/sosyolojinin-kamciladigi-merak-duygusu-sinema-yapmama-buyuk-destek-olmustur-pelin-esmerle-soylesi-esra-ballim/

Bergson, H. (1947). Yaratıcı tekamül. (Çev. M. Şekip Tunç). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.

Bergson, H. (2007). Madde ve bellek. (Çev. Işıl Ergüden). Ankara: Dost Kitabevi.

Bergson, H. (2011). Metafiziğe giriş. (Çev. Atakan Altınörs). İstanbul: Paradigma Yayıncılık.

Bergson, H. (2013). Ahlakın ve dinin iki kaynağı. (Çev. M. Mukadder Yakupoğlu). (2.Baskı). Ankara: Doğu Batı Yayınları.

Bergson, H. (2014a). Gülme. (Çev. Devrim Çetinkasap). İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.

Bergson, H. (2014b). Metafizik dersleri, Uzay-zaman-madde. (Çev. B. Garen Beşiktaşlıyan). İstanbul: Pinhan Yayıncılık.

Bergson, H. (2019). Düşünmek ve olmak. (Çev. Elif Yıldırım). İstanbul: Oda yayınları.

Dellaloğlu, B. (2016). Modernleşmenin zihniyet dünyası, Bir Tanpınar fetişizmi. (4. Baskı). Ankara: Kadim Yayınları.

Deleuze, G. ( 2006). Bergsonculuk. (Çev. Hakan Yücefer). İstanbul: Otonom Yayıncılık.

Douglass, P. (2013). Bergson, vitalism, and modernist literature. Paul Ardoin, S. E. Gontarski, and Laci Mattison (Eds.). Understanding Bergson, Understanding modernism içinde. (s.107-127). USA, UK: Bloomsbury.

Esmer, P. (Yapımcı) & Esmer, P. (Yönetmen). 2005. Oyun [Sinema Filmi]. Türkiye: Sinefilm.

Esmer, P. & Mahalli, D. (Yapımcı) & Esmer, P. (Yönetmen). 2019. Kraliçe Lear [Sinema Filmi]. Türkiye: Sinefilm.

Herzog, Amy. (2000). Images of thought and acts of creation: Deleuze, Bergson, and the question of cinema. In[i]visible Culture, an electronic journal for visual studies, 3, 1-19. http://www.rochester.edu/in_visible_culture/issue3/herzog.htm

Kırel, S. (2009). Pelin Esmer'in “Oyun” belgeseli çerçevesinde kadın deneyimlerinin aktarılmasında belgesel filmin yeri. Kültür ve İletişim, 12(1), 127-159.

Kurtuluş, G. (2019). A divine cause for abandoning reason in Shakespeare’s King Lear, Gaziantep University Journal of Social Sciences, 18 IDEA Special Issue, 150-158.

Mullarkey, J. (2009). Refraction of reality, Philosophy and the moving image. Great Britain: Palgrave MacMillen.

Oğuz, A & Atılgan, Y. (2019, Aralık 1). Pelin Esmer'le Kraliçe Lear üzerine, kader, kısmet, Shakespeare’deki hikmet. 1+1 Forum. https://www.birartibir.org/kultur-sanat/508-kader-kismet-shakespeare-deki-hikmet

Özsoy, A.& Öztürk, S. (2017). Pelin Esmer ile söyleşi. Sinefilozofi. 2 (4), 161-172.

Öztürk, S. (2009). Türk sosyal bilimcilerini iletişim açısından okumak. Türkiye'de neoliberalizm, demokrasi ve ulus devlet, 10. Ulusal sosyal bilimler kongresi metinleri içinde. (ss. 272-297). İstanbul: Yordam Kitap.

Öztürk, S. (2016). Sinefilozofi, Kurosawa'nın Düşler'inde sinefilozofik bir yolculuk. Ankara: Heretik.

Öztürk, S. & Osmanoğulları, F. (2017). Kapatılma, sanat ve özgürlük: “Sezar Ölmeli” filmi üzerine bir analiz. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, Sayı 44 (Bahar), 149-159.

Öztürk, S. (2018). Sinema felsefesine giriş, Film yapımı felsefe. Ankara: Ütopya Yayınevi.

Öztürk, S. & Serim, I. Baysan. (2020). II. Ulusal sinema ve felsefe sempozyumu yönetmen söyleşisi: Türk sinemasının sorunları üzerine, Derviş Zaim, Pelin Esmer. Sinefilozofi. 5 (9), 593-616.

Robinson, P. (2012) Matter and memory and performance: Towards an encounter with relationality. Performance Research. 17:5, 145-147, DOI: 10.1080/13528165.2012.728457

Stone R. & Fehimović, D. (2014). Cuba's cinematic élan vital: Cubanidad and Cubanía as citizenship and sentiment. Journal of Latin American Cultural Studies, 23:3, 289-303, DOI: 10.1080/13569325.2014.922939

Şahin, İ. Gökçe (2019, Eylül 13). Pelin Esmer’le Kraliçe Lear’ı konuştuk: ‘Kurtarıcı bekleyen’ kadın hikâyesi değil. Birgün. https://www.birgun.net/haber/pelin-esmer-le-kralice-lear-i-konustuk-kurtarici-bekleyen-kadin-hikayesi-degil-268476

Tunç, M. Şekip. (1947). Bergson'un Felsefesi. Henri Bergson. Yaratıcı Tekamül içinde. (s. III-LII). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.

Uygun, G. (2019, Kasım 19). Kraliçe Lear umut verecek. Gazete Kadıköy. http://www.gazetekadikoy.com.tr/kultur-sanat/kralice-lear-umut-verecek-h15290.html