Belgesel Sinemacı Bir Parrhesiastes Olabilir mi? “Hakikati Söylemek” Üzerinden Türkiye’de Belgesel Sinema Tarihine Bir Bakış

Parrhesia Antik Yunanda, kişiler arasında “hakikati söylemek” üzerine düzenlenen bir sözel etkinliktir. Parrhesia’yı icra eden kişiye ise parrhesiastes denilmektedir. Parrhesia etkinliğinin amacı, aşağıdan-yukarıya doğru asimetrik bir ilişki içinde eleştiri sunmaktır. Hakikati bilen ve söyleyen bu eylemini kamusal alanda, bir görev olarak yapmakta ve bir takım riskler almaktadır. Michel Foucault Antik Yunan metinlerinden yola çıkarak giriştiği bir seminer dizisinde bu kavramları irdeler ve hakikatten çok hakikatin söylenmesi olgusuna odaklanır. Foucault hakikati söylemenin, hakikati bilmenin, hakikati bilen insanların bulunmasının toplum açısından ne önemi olduğu sorularına yanıt aramaya çalışır. Parrhesia ve parrhesiastes belgesel sinema alanı açısından da yararlanılabilir kavramlar olarak düşünülebilir. Çünkü belgesel sinemanın ortaya çıkışının ve varoluşunun temel kavramları da “gerçek” ve “hakikat”tir. Bu bağlamda belgesel sinemacılar birer “hakikat söyleyici” olarak düşünülebilir mi? Makalede bu kavramlar çerçevesinde Türkiye’deki belgesel sinema dönemleri itibariyle ele alınmakta; hakikat, hakikati söyleme ve belgesel sinema arasındaki ilişki irdelenmektedir. Belgesel sinemacıların günümüze yaklaştıkça parrhesia’ya da yaklaştıkları görülmektedir. Çalışmada, tıpkı Foucault gibi, hakikatin ne olduğunu tartışmak değil, belgesel sinemanın hakikati söyleme pratiğini ele almak hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Belgesel sinema, hakikat, hakikati söylemek

Can Documentary Filmmakers Be a Parrhesiastes? A Glance of Documentary Film History in Turkey via Notion of “Telling the Truth”

Parrhesia is a verbal activity on "telling the truth" among people Ancient Greek. The member who performs parrhesia is called parrhesiastes. The purpose of the parrhesia activity is to make criticism in an asymmetrical relationship from the bottom to up. The one who knows and tells the truth does this act as a duty in the public sphere and takes some risks. Michel Foucault examines these concepts based on a seminar series in the frame of Ancient Greek texts and focuses on telling the truth much more than the truth itself. Foucault attempts to find out the answers how important that telling the truth, knowing the truth, and having people who know the truth for the society. Parrhesia and parrhesiastes can also be considered as a concept for documentary film field. Because the basic concepts of the appearance and existence of documentary cinema are also "real" and "truth". In this context, can documentary filmmakers be considered as "a truth-teller"? In this paper, documentary cinema in Turkey is examined with its own periods and also questioned the relationship between truth, telling the truth and documentary cinema within the framework of this concept. It is possible to say that when documentary filmmakers close to present day, they also near parrhesia. This paper aims to not discuss on what is the truth, it tries to deal with the practice of telling the truth in documentary cinema, just like Foucault.

Keywords:

Documentary film truth, telling the truth, parrhesia,

PDF

___

Adalı, Bilgin (1986) Belgesel Sinema, İstanbul, Hil Yayınları.
Agamben, Giorgio (2017) Tanık ve Arşiv, Çeviren: Ali İhsan Başgül, 2. baskı, Ankara, Dipnot Yayınları.
Akyol, Ercan (2015) “XV. Yüzyıl Osmanlı Edebiyatında Parrhesia: Temkinli Vezirler ya da Cesur Dervişler”, Monograf, Sayı: 3, s.11-45
Armes, Roy (2011) Sinema ve Gerçeklik: Tarihsel Bir İnceleme, Çeviren: Zeynep Özen Barkot, İstanbul, Doruk Yayınları.
Aslankara, M. Sadık (2003) “Belgesel Sinema Sanat Değilse Nedir?”, Belgesel Sinema, Sayı: 2 (2003 Kış), İstanbul, BSB Sinema Eseri Sahipleri Meslek Birliği Yayını, s.31-34.
Aytekin, Hakan (2017) Türkiye’de Toplumsal Değişme ve Belgesel Sinema, İstanbul, BSB Sinema Eseri Sahipleri Meslek Birliği Yayını.
Bakargiev-Carolyn Christov (2015) “Tuzlu Su: Düşünce Biçimleri Üzerine Bir Teori”, Tuzlu Su (XIV. İstanbul Bienali Katalogu), İstanbul Kültür Sanat Vakfı ve Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, s.XXVIII-XLII.
Barsam, Richard Meran (1973) Non-Fiction Film A Critical History, New York, E. P. Dutton& Co.
Batur, Enis (2012) “İki Büyük Soykırım Belgeseli ve Tarihi Tamamlayan Edebiyat”, NTV Tarih, Sayı: 43, Ağustos 2012, İstanbul, NTV Yayınları, s.84-87.
Biryıldız, Esra (2000) Sinemada Akımlar, İstanbul, Beta Yayınları.
Duman, Faruk (2011) “Parrhesia’nın Bedeli”, Sabit Fikir, http://sabitfikir.com/elestiri/parrhesia-nin-bedeli (Erişim: 26 Şubat 2018)
Ekinci, Barış Tolga (2016) “Belgeselde Canlandırma ve Gerçekçilik Sorunu”, Akdeniz İletişim, Sayı: 25, s.11-33.
Evren, Süreyya (2012) “Foucault ile Anarşizmin Rabıtaları: Michael Kohlhaas ve Tahrir Bağlamında Kolektif Parrhesia”, Michel Foucault, Cogito: 70-71, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, s.211-223.
Eyuboğlu, S. (1996) Mavi ve Kara, İstanbul, Çağdaş Yayınları.
Foucault, Michel (2005) Doğruyu Söylemek, Çeviren: Kerem Eksen, İstanbul, Ayrıntı Yayınları.
Gündeş, Simten (1991) Belgesel Filmin Yapısal Gelişimi ve Türkiye’ye Yansıması, İstanbul, Der Yayınları.
Hançerlioğlu, Orhan (1977) “Hakikat”, Felsefe Ansiklopedisi, Cilt: II, s.276-277.
Kalaycı, Nazile (2015) “Bir ‘Parrhesia’ Olarak Gezi Parkı”, Ethos: Felsefe ve Toplumsal Bilimlerde Diyaloglar, Sayı: 8(1), s.29-47.
Kılınçarslan, Rabia Özgül (2016) “Ortak Eleştirel Düşünüm Alanı: 14. İstanbul Bienali”, Yedi: Sanat, Tasarım ve Bilim Dergisi, Sayı: 15 (2016 Kış), s.145-154.
Kutay, Uğur (2009) Gerçeği Öldüren Kamera, İstanbul, Es Yayınları.
Luxon, Nancy (2012) “Michel Foucault’nun Son Derslerinde Açık Sözlülük, Risk ve Güven”, Michel Foucault, Cogito: 70-71, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, s.179-210.
Nichols, Bill (2017) Belgesel Sinemaya Giriş, Çeviren: Duygu Eruçman, İstanbul, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
Özgen, Hasan (2007) “Şamanlar, Şövalyeler ve Belgeselciler”, Belgesel Sinema 2007, BSB Sinema Eseri Sahipleri Meslek Birliği Yayını, İstanbul, s.151-156.
Paijmans, Marrigje (2018) “Parrhesia and the Arts”, https://www.academia.edu/35739796/Parrhesia_and_the_Arts (Erişim: 1 Mart 2018)
Pembecioğlu, Nilüfer (2005) Belgesel Film Üstüne Yazılar, Ankara, Babil Yayınları.
Rotha, Paul (2000) Belgesel Sinema, Çeviren: İbrahim Şener, İstanbul, İzdüşüm Yayınları.
Russell, Bertrand (1994) Felsefe Sorunları, Çeviren: Vehbi Hacıkadiroğlu, İstanbul, Kabalcı Yayınları.
Tuncer, Ömer (1996) “Başlangıcından Bugüne Türk Sinemasında Belgesel”, Türk Sinemasında Kısa Film (içinde), Derleyen: S. M. Dinçer, Ankara, Dünya Kitle İletişim Araştırma Vakfı KİV Yayınları, s.165-199.
Tuncer, Ömer (2003) “Gerçek Kavramı Üzerine” Belgesel Sinema, Sayı: 2 (2003 Kış), İstanbul, BSB Sinema Eseri Sahipleri Meslek Birliği Yayınları, s.97-101.
Ulutak, Nazmi (2003) “İzleyici, Belgeselci ve Teknoloji Açısından Yaratıcılık (Ya da Kameranın Önündeki Kurbanlar), Belgesel Sinema, Sayı: 2 (2003 Kış), İstanbul, BSB Sinema Eseri Sahipleri Meslek Birliği Yayını, s.28-29.
Ülger, Billur (2015) “İdeoloji Kavramının Tarihsel Arka Planı Çerçevesinde Bir Değerlendirme”, Propaganda Algı, İdeoloji ve Toplum İnşasına Dair İncelemeler (içinde), Editör: Gürdal Ülger, İstanbul, Beta Yayınları, s.1-37.
Yıldırım, Adem (2012) “Parrhesia Kırılganlığında İfade Özgürlüğüne Yer Ayırma”, https://www.academia.edu/6807192/Parrhesia_Kırılganlığında_İfade_Özgürlüğüne_Yer_Ayırma (Erişim: 2 Mart 2018)
Zürcher, Erik Jan (2011) Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, Çeviren: Yasemin Saner Gönen, İstanbul, İletişim Yayınları.