Çukurova’da 1960-1980 Dönemi Sinema Pratiklerinin Özel Bir Örneği: Yörük Filmleri

Çukurova, 17. yüzyılın sonundan bu yana iskân, idari yapı, tarım ve sanayi politikalarındaki radikal dönüşümlerle birlikte insan hareketliliğinin yoğunlaştığı bir bölgedir. Bölge nüfusunun önemli kısmını oluşturan, Çukurova ile Toroslar arasında yaşayan konar-göçer Yörükler de büyük oranda yerleşik hayata geçmişlerdir. Bugün ekonomik faaliyet olarak konar-göçerliğe nadiren rastlanılsa da Yörüklük kültürel olarak yaşatılmaktadır. 1950’lerden itibaren sinemamızda yoğunlaşmaya başlayan köy ve özellikle de Yörük filmlerine yönelik talebin Çukurova’da karşılığını bulması bu kültürel durumla bağıntılıdır. Bu çalışmada Yeni Sinema Tarihi yaklaşımından hareketle, Toros yayla köylerinde 1960–1980 yılları arasında gerçekleşen seyir deneyimlerinin soruşturulduğu araştırmada seyircilerin anımsadığı filmler yorumlanmaktadır. Sözlü tarih çalışmaları, katılımcıların adıyla anımsadığı az sayıda filmin Yörük kültürü ve köy yaşamıyla bağları olduğunu açığa çıkarmıştır. Filmlerin bazıları ana temalarını Yörük söylence ve mitlerinden almakta; bazıları ise bu köylerde doğup büyüyen yazarların öykülerine dayanmaktadır. Dolayısıyla, bu filmlerin anlatı yapıları ve öykülemeleri yereldir. Filmlerin biçimsel ve bağlamsal değerlendirilmelerinin ardından görülmüştür ki, bu yerellik filmlerin biçim ve içerik özellikleri açısından bir örüntü oluşturacak denli baskındır. Ayrıca bu filmlerin üretim, dağıtım ve gösterim pratikleri de bir dönemi nitelendirecek denli yerel ve kendine özgüdür. Bölge işletmeciliği modeliyle birlikte bu filmler yerelden gelen talebi bizatihi yerel özelliklerle donanarak karşılamış ve talebi ikame ederek yıllar sonra dahi anımsanacak izler bırakmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Çukurova sinema tarihi, Yörük filmleri, bölge işletmeciliği modeli, seyyar sinemacılık, Toros yayla köyleri

Yörük Films: A Distinctive Case of Cinematic Practices in the Period of 1960-1980 in Çukurova

Çukurova is a region where the increase in human mobility is due to radical transformations in settlement processes that began in the 17th century. Since then, the Yörüks, who have constituted an important part of the region’s population and practiced a nomadic way of life between Çukurova Plato and the Taurus Mountains, have been mostly settled, although they have tried to keep nomadism alive culturally. The demand for village-related and especially Yörük films in Çukurova is connected with this practice. Based on the approach known as New Cinema History, we interpret the films recalled by audiences in Taurus highland villages, using the findings of research that explored cinematic experiences of the 1960s to 1980s. Some of the films that participants remembered in their oral histories are based on Yörük myths and legends, and some others are based on the stories of writers who were born and raised in these villages. Thus, the narratives and narrative structures of these films are local. Furthermore, the production, distribution, and demonstration of these films are also local and distinctive, characterizing the epoch. Consistent with a local business model, these films met the local demand by featuring local elements and as a result are remembered for a long time.

Keywords:

Cinema history of Çukurova, Nomad (Yörük) films, regional film management model, travelling cinema, Taurus highland villages,

PDF

___

Akad, L. (2004). Işıkla Karanlık Arasında. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Akbulut, H. (2008). Kadına Melodram Yakışır – Türk Melodram Sinemasında Kadın İmgeleri. İstanbul: Bağlam Yayınları.
Akbulut, H. (2018). Kültürel ve Toplumsal Bir Pratik Olarak Sinemaya Gitmek: Türkiye’de Seyirci Deneyimleri Üzerine Bir Sözlü Tarih Çalışması Projesi Sonuç Raporu (Proje No: 115K269). Ankara:TÜBİTAK.
Arslan, S. (2011). Cinema in Turkey – A New Critical History. New York: Oxford University Press.
Aslanoğlu, B. Y. (2004). 41 Türk Filminde Folklorik Unsurlar (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Aydın, S. (1995). Türkiye’de Etnik Yapı. Yüzyıl Biterken Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi içinde (s. 496–514). İstanbul: İletişim.
Aydın, S. (2006). Toroslarda Yaylacılık ve Çukurova’nın Önemi. Kebikeç – İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, 21, 111–134.
Aydın, S. (2012). Çukurova Tarihinde Yörükler ve Türkmenler. B. Çelik (Ed.). Adana’ya Kar Yağmış – Adana Üzerine Yazılar (4. Baskı) içinde (s. 113–139). İstanbul: İletişim.
Babuş, F. (2006). Osmanlı’dan Günümüze Etnik – Sosyal Politikalar Çerçevesinde Göç ve İskân Siyaseti ve Uygulamaları. İstanbul: Ozan.
Biltereyst, D. & Meers, P. (2016). New Cinema History and the Comparative Mode: Reflections on Comparing Historical Cinema Cultures. Alphaville: Journal of Film and Screen Media, 11, 13–32.
Biltereyst, D. Maltby, R. & Meers, P. (Ed.) (2019). The Routledge Companion to New Cinema History. New York: Routledge.
Bozdemir, B. (2008). Derviş Zaim Noktayı Koydu. Cinedergi Aylık Sinema Dergisi, 4, 14–19.
Caunce, S. (2001). Sözlü Tarih ve Yerel Tarihçi. (Çev. B. B. Can & A. Yalçınkaya). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt.
Çam, A. (2018). 1960–1975 Yılları Arasında Adana’da Filmcilik ve Sinemacılık İşi. Galatasaray Üniversitesi İleti-ş-im Dergisi, 28, 9–41.
Çam, A. & Şanlıer Yüksel, İ. (2019). Toros Yayla Köylerinde Sinema Deneyimleri: Modernlik, Şehir, Sinema ve Seyirci İlişkilerine Dair Bir Soruşturma. SineFilozofi Dergisi, 3 (7), 415-436.
Çukurova TV’sinin Net Görüntüsü Kıbrıs’ı Sevince Boğdu. (11 Ekim 1974). Yeni Adana, 3.
Harunoğulları, M. & Polat, Y. (2018). Mersin–Arslanköy Yörüklerinin Yaylacılık Faaliyetleri ve Sorunları. Ege Coğrafya Dergisi, 27 (1), 71–86.
Hobsbawm, E. J. (1996). Kısa 20. Yüzyıl 1914-1991 – Aşırılıklar Çağı. (Çev. Y. Alogan). İstanbul: Sarmal.
Hughes, S. (2011). Silent Film Genre, Exhibition and Audiences in South India. R. Maltby, D. Biltereyst, and P. Meers, P. (Eds.), Explorations in New Cinema History: Approaches and Case Studies içinde (s. 295-309). London: Wiley-Blackwell.
Karataş, C. (2017). Çukurova Söyleşileri – Kültür-Sanat-Edebiyat. Adana: Seyhan Belediyesi Adana Kent Kitaplığı Dizisi.
Kemal, Y. (2004). Üç Anadolu Efsanesi – Köroğlu, Karacaoğlan, Alageyik. İstanbul: Yapı Kredi.
Maltby, R., Biltereyst, D. & Meers, P. (Eds.) (2011). Explorations in New Cinema History – Approaches and Case Studies. Malden, MA: Wiley-Blackwell.
Onaran, A. Ş. (1994). Türk Sineması I. Ankara: Kitle Yayınları.
Orhonlu, C. (1987). Osmanlı İmparatorluğu’nda Aşiretlerin İskânı. İstanbul: Eren.
Özön, N. (2008). Sinema Sanatına Giriş. İstanbul: Agora Kitaplığı.
Öztürk, S. (2013). Türkiye’de Sinema Mekânlarını Sözlü Tarih Üzerinden Anlamak. Millî Folklor, 98, 19–31.
Parla, T. (Genel Yayın Yönetmeni) (1982). Yurt Ansiklopedisi –Türkiye İl İl: Dünü, Bugünü, Yarını Cilt 5. İstanbul: Anadolu.
Portelli, A. (1998). What Makes Oral History Different. R. Perks & A. Thomson (Eds.) The Oral History Reader içinde (s. 63–74). Londra & New York: Routledge.
Refiğ, H. (1971). Ulusal Sinema Kavgası. İstanbul: Hareket Yayınları.
Scognamillo, G. (1973a). Türk Sinemasında Köy Filmleri. Yedinci Sanat, 4, 8–14.
Scognamillo, G. (1973b). Türk Sinemasında Köy Filmleri (2). Yedinci Sanat, 5, 34–39.
Scognamillo, G. (1973c). Türk Sinemasında Köy Filmleri (3). Yedinci Sanat, 6, 38–42.
Şahin, O. (1974). Toros Dağları’nda Sinema Soruşturması. Yedinci Sanat, 19, 50–53.
Tanyer, T. (2012). 1950’li Yıllarda Türk Sineması’nın Efeleri. Kebikeç – İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, 34, 209–225.
Thompson, P. (1998). The Voice of the Past – Oral History. R. Perks & A. Thomson (Eds.) The Oral History Reader içinde (s. 21–28). Londra & New York: Routledge.
Thompson, P. (1999). Geçmişin Sesi – Sözlü Tarih. (Çev. Ş. Layıkel). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt.
Toksöz, M. (2006). Bir Coğrafya, Bir Ürün, Bir Bölge: 19. Yüzyılda Çukurova. Kebikeç – İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, 21, 97–111.
Treveri Gennari, D., Hipkins, D. & O’Rawe, C. (Eds.) (2018). Rural Cinema Exhibition and Audiences in a Global Context. Cham: Palgrave Macmillan.
TÜİK – Türkiye İstatistik Kurumu. Çevrimiçi Erişim: http://www.tuik.gov.tr.