TÜRK-ÇİN SAVAŞLARINDA KİMYASAL SİLAH KULLANIMI

İnsanlık tarihinin ilk zamanlarında ağaç, taş, kemik gibi alelade nesneleri silah olarak kullananlar, çağlar geçtikçe bunlara yeni biçimler vererek tesirlerini daha da artırmışlardır. Kesici aletler, ok ve yay ile mancınık türü araçların icadı hep bu üstünlük kurma fikriyle alâkalıdır. İnsan karşısındaki rakip aynı silahlarla savaşmaya başlayınca, yeni yollar ve usuller aramaktan da geri durmadı. Bazen toplulukların arasındaki düşmanlık ve nefret öyle bir hale geldi ki, insanlar kendilerinden görmedikleri canlıları külliyen yok etmenin çaresine baktılar. Eski devirlerde bu işi ok ve yay ile yapamayacaklarını, yani karşısındaki on binleri teker teker öldüremeyeceklerini veya bunların sonunu getiremeyeceklerini anladıklarında başka kurnazlıklara yönelindi. Çünkü çoğu zaman kılıç ya da ok yarası tedavi edilip, insanlar kurtulabiliyordu. İşte bu noktada düşmanını toptan imha gayesiyle insan, bir nev’i kimyasal silah diyebileceğimiz zehirleme yoluna gitti.

Anahtar Kelimeler:

Hunlar, Kök Türkler, ÇinlilerTürk-Çin Savaşları, Kimyasal Silah

USE OF CHEMICAL WEAPONS IN TURK-CHINA WARS

In the early days of mankind, those who used ordinary objects such as trees, stones, bones as weapons, increased their influence by giving them new forms as the ages passed. The invention of cutting tools, arrows and bows and catapult-type vehicles has always been about this supremacy. When people began to fight against the same weapons, they sought new ways and tactics. Sometimes the hostility and hatred of the communities led people to destroy the living things they did not see from them. When they understood that they could not do this with arrows and bows in the old ages, they turned to other cunnings. Because most of the time the sword or arrow wound was treated, and people could recover. At this point, the human enemy went to the use of chemical weapons for the purpose of wholesale destruction.

Keywords:

Huns Kok Turks, Chinese, Turk-China Wars, Chemical Weapon,

PDF

___

Artamonov, M.I. (2004). Hazar tarihi. (A. Batur, Çev.). İstanbul: Selenge Yay.
Barthold, V.V. (2004). Orta Asya Türk tarihi hakkında dersler. (H. Dağ, Haz.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
Ahmed b. Yahyâ el-Belâzurî. (2013). Fütûhu’l-Büldan. (M. Fayda, Çev.). İstanbul: Kültür Bakanlığı Yay.
Bielenstein, H. (2008). Wang Mang, The Restoration of the Han Dynasty and Later Han, The Cambridge History of China. Ed. D.Twitchett & J.K.Fairbank, (Ed), Vol. I: Cambridge: Cambridge University Press
Chavannes, E. (1903) Documents sur les Tou-Kiue [Turcs] Occidentaux. Petersburg.
Çin kaynaklarında Türkistan şehirleri (2013). (K. Yıldırım, Yay. Haz.). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
De Guignes, J.M. (1924) Hunların, Türklerin, Moğolların ve daha sair tatarların tarih-î umumisi. C. I, İstanbul: Tanin Matbaası.
Dunlop, D.M. (1954). The history of the Jewish Khazars, Princeton: Princeton University Press.
Eberhard, W. (1940). Muahhar Han devrinde (M.s. 25-M.s. 220) Hun tarihine kronolojik bir bakış, Belleten, 4/16: Ankara.
Ecsedy, H. (1968). Trade and war relations between the Turks and China in the second half of the 6 th century. Acta Orientalia, Tom. 21: Budapest.
Ecsedy, I., Tribe and empire, tribe and society in the Turk age, Acta Orientalia, 31/1: Budapest.
El-Cahiz (1967). Hilâfet ordusunun menkîbeleri ve Türklerin faziletleri. (R. Şeşen, Çev.). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay.
Erkoç, H.İ. (2015). Doğu Göktürk kağanlığının çöküşü (628-630): General Li Jing’in askeri düşüncesine göre, Doktora Tezi, Ankara.
Gömeç, S.Y. (2014). Türk tarihinden izler. C. I, Ankara: Berikan Yay.
Gömeç, S.Y. (2016). Kök Türk tarihi. 5. Baskı, Ankara: Berikan Yay.
Gömeç, S.Y. (2018). Türk-Hun tarihi. 2. Baskı, Ankara: Berikan Yay.
Grignaschi, M. (1972). Sabirler, Hazarlar ve Göktürkler. VII. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, C. I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
Grousset, R. (1980). Bozkır imparatorluğu (R. Uzmen, Çev.). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Gumilev, L.N. (1967). Drevniye Tyurki: Moskva.
Gumilev, L.N. (2001). Hazar çevresinde bin yıl. (A. Batur, Çev.). İstanbul: Selenge Yay.
Günaltay, Ş. (1339). Mufassal Türk tarihi. C. II-III, İstanbul: Matbaa-i Amire.
Howorth, H.H. (1889). The Avars, Journal of Royal Asiatic Studies, Vol. 1: London.
Kafesoğlu, İ. (1983). Türk milli kültürü. 2. Baskı, İstanbul: Boğaziçi Yay.
Kaşgarlı Mahmud. (1988). Divanü Lûgat-it-Türk tercümesi. C. I, ( B. Atalay, Çev.). 2. Baskı: Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
Klyaştornıy, S.G & Sultanov, T.İ. (2003). Türkün üçbin yılı. (A. Batur, Çev.). İstanbul: Selenge Yay.
Liu, M.T. (1958), Die Chinesischen nachrichten zur geschichte der Ost-Türken (T’u-küe). I-II. Buch: Wiesbaden Otto Harrassowitz.
Mesudi. (2004). Murûc ez-Zeheb. (Çev: A. Batur) İstanbul: Selenge Yay.
Olbricht, P. (1954). Uchida’s Prolegomena zu einer geschichte der Jou-jan, Ural-Altaische Jahrbücher, Band 26, Wiesbaden.
Onat, A. (1972). Güney Hunları. Doktora Tezi, Ankara.
Orkun, H.N. (1938). Hunlar. İstanbul: Bürhaneddin Basımevi.
Ögel, B. (1957). Doğu Göktürkleri hakkında vesikalar ve notlar, Belleten C. 21: Ankara.
Ögel, B. (1981). Büyük Hun imparatorluğu tarihi. C. II, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
Parker, E.H. (1896). The origin of the Turks, The English Historical Review, 11/43: Oxford.
Rasonyi, L. (1988). Tarihte Türklük. 2. Baskı, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay.
Samolin, W. (1957). Some notes on the Apar problem, Central Asiatic Journal Vol. 3: Wiesbaden.
Samolin, W. (1964). East Turkistan to the twelfth century, Central Asiatic Journal IX: The Hague.
Stein, A. (1925). Its geography as a gactor in history (continued). The Geographical Journal, 65/6: Oxford.
Şeşen, R. (1960). Eski Araplara göre Türkler, Türkiyat Mecmuası C. 5, İstanbul.
Thorley, J. (1979). The Roman empire and the Kushans, Greece and Roma, 26/2: Cambridge.
Woo, D.C. (1995). Juan-Juan’lar. Doktora Tezi, Ankara.
Yıldırım, K. (2012), Tatar adının kökeni üzerine, Türkiyat Mecmuası C. 22: İstanbul 2012.
Yıldırım, K. (2010). Türk tarihi için Çince-Türkçe sözlük. İstanbul: Otopsi Yay.
Yihong, P. (1992). Early Chinese settlement towards the nomad, Asia Major, 5/2, London.
Ying-shih, Y. (2008). Han foreign relations. The Cambridge History of China, Ed. D.Twitchett-J.K.Fairbank, Vol. I: Cambridge.