XV. YÜZYILDA KARAMAN TOPRAKLARINDA AHİLER VE AHİ VAKIFLARI

Ahiler, Anadolu’da XIII. yüzyıldan, XV. yüzyılın sonlarına kadar Türk zanaat ve ticaret hayatına yön vermenin yanında, askerî, bürokrasi ve eğitim alanlarında da istihdam edilmişlerdir. Özellikle kurduklarızâviye, mescid, medrese gibi dinî, hayrî ve sosyal tesisler ile toplumun ekseriyetini etkileri altına alabilmişlerdir. Ahilerin Anadolu Selçuklular döneminden itibaren faaliyet gösterdikleri en önemli bölgeler Kırşehir, Sivas, Tokat, Kayseri, Konya, Aksaray, Niğde, Beyşehir, Akşehir, Ereğli ve Larende gibi merkezlerdir. Bu bölgelerin büyük bir kısmıaynızamanda Karaman Beyliği topraklarınıda oluşturmaktadır. İşte buradan hareketle, Karaman Beyliği’nden Osmanlıegemenliğine geçen toprakların yer aldığımufassal, timar, vakıf ve mülk defterlerinde ismi geçen ahiler ve ahiler adına kurulmuşvakıf ve mülkler çalışmamızın konusunu teşkil etmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Ahiler, Vakıflar, Zâviyeler, Karaman, Osmanlı

Ahis were employed in education, bureaucracy, military fields in addition to pioneering Turk’s craft and trade life in Anatolia from XIIIth century to the end of XVth century. They affected the most of the society with the social, religion, foundation facilities they established like zâviye, mosque and medrese. The most important regions they were active from the period of Anatolia Seljuks are the centres like Kırşehir, Sivas, Tokat, Kayseri, Konya, Aksaray, Niğde, Beyşehir, Akşehir, Ereğli and Larende. Most of these places also formed the land of Qaraman Beyligi. Thus, the ahis and foundations and properties built on behalf of ahis recorded in foundation, property, timar and mufassal registers obtained with the sovereignty of Ottoman from Qaraman Beyligi

Keywords:

Ahis, Foundations, Zâviyes, Qaraman, Ottoman,

PDF

___

Ankara Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyûd-ı Kadîme Arşivi (TK): 564, 565, 584.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi Tapu Tahrir Defterleri (TT): 38, 40, 387
Başbakanlık Osmanlı Arşivi Maliyeden Müdevver Defterler (MAD): 241, 567.
İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kütüphanesi Muallim Cevdet Yazmaları (MC): 0.116/1.
AHMED EFLAKİ, Âriflerin Menkıbeleri, II, (çev. Tahsin Yazıcı), İstanbul 2001. 101 Yaşar Yücel, “Osmanlı İmparatorluğunda Desantralizasyona Dair Genel Gözlemler”, Belleten, XXXVIII/152, Ankara 1974, s.660-662.
Geniş bilgi için bkz. Arıkan, s. 879-885; Ö. Lütfi Barkan, “Toprak Meseleleri”, s. 1002-1013
İnalcık, Klâsik Çağ, s.35; Yörük, “Vakıf ve Mülkler”, s.61-74.
MC.0.116/1; Fahri Coşkun, 888/ 1483 Tarihli Karaman Eyaleti Vakıf Tahrir Defteri (Tanıtım
Tahlil ve Metin), İ.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1996
M. Akif Erdoğru, “Murad Çelebi Defteri: 1483 Yılında Karaman Vilâyetinde Vakıflar I”, Tarih
İncelemeleri Dergisi, XVIII/1, İzmir 2003, s.119-160; aynı müellif, “Murad Çelebi Defteri: 1483
Yılında Karaman Vilâyetinde Vakıflar II”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XVIII/2, İzmir 2003, s.99-140
aynı müellif, “Murad Çelebi Defteri: 1483 Yılında Karaman Vilâyetinde Vakıflar III”, Tarih
İncelemeleri Dergisi, XIX/1, İzmir 2004, s.119-154; aynı müellif, “Murad Çelebi Defteri: 1483
Yılında Karaman Vilâyetinde Vakıflar IV”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XIX/2, İzmir 2004, s.141-176.
AKÖZ, Alâaddin, XVI. Asırda Karaman Kazâsı, S.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Konya 1992.
ARIKAN, Zeki, “Hamit Sancağındaki Timar Düzenine Toplu Bakış”, IX. Türk Tarih Kongresi Ankara 21-25 Eylül 1981, II, Ankara 1988, s.879-885.
ÂŞIK PAŞA-ZÂDE, Tevârih-i Âl-i Osman, İstanbul 1332.
BARKAN, Ömer Lütfi, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler I. İstilâ Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zâviyeler”, Vakıflar Dergisi, II, Ankara 1942, s.279-387.
__________, “Osmanlı İmparatorluğunda Kuruluş Devrinin Toprak Meseleleri”, II. Türk Tarih Kongresi İstanbul 20-25 Eylül 1937, İstanbul 1943, s.1002-1013.
BARKAN, Ö. L. – Enver Meriçli, Hüdavendigâr Livası Tahrir Defterleri I, Ankara 1988.
BAYKARA, Tuncer, Türkiye Selçukluları Devrinde Konya, Konya 1998
BAYRAM, Mikâil, “Ahi Evren Kimdir? Gerçek Şahsiyeti ve Eserleri”, Türk Kültürü, S.191, Ankara 1978, s.658-668.
__________, Ahi Evren ve Ahi Teşkilatı’nın Kuruluşu, Konya 1991.
__________, Fatma Bacı ve Bacıyân-ı Rûm (Anadolu Bacıları Teşkilâtı), Konya 1994.
__________, Türkiye Selçukluları Döneminde Bilimsel Ortam ve Ahiliğin Doğuşuna Etkisi”, Türkiye Selçukluları Üzerine Araştırmalar, Konya 2005, s.61-74.
__________, Sosyal ve Siyâsi Boyutlarıyla Ahi Evren-Mevlânâ Mücadelesi, Konya 2006.
BURSALI MEHMED TAHİR, Osmanlı Müellifleri, I, (Haz. Mustafa Tatcı - Cemal Kurnaz), Ankara 2000.
CAHEN, Claude, Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler, İstanbul 1994.
MUALLİM CEVDET, İslâm Fütüvveti ve Türk Ahîliği İbn-i Battuta’ya Zeyl, (çev. Cezair Yarar), İşaret Yayınları, İstanbul 2008.
COŞKUN, Fahri, 888/ 1483 Tarihli Karaman Eyaleti Vakıf Tahrir Defteri (Tanıtım, Tahlil ve Metin), İ.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1996.
ÇAĞATAY, Neşet, Bir Türk Kurumu Olan Ahilik, Konya 1981.
ÇETİN, OSMAN, “Osmanlı Devleti’nin Kuruluşunda Ahiler”, Osmanlı İmparatorluğu’nun Kurucusu Osman Gazi ve Dönemi – Sempozyum Sonuç Bildirileri-, Bursa 1996, s.105-115.
ERDOĞRU, Mehmet Akif, “Karaman Vilâyeti Zâviyeleri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, IX, İzmir 1994, s.89-105.
__________, “Anadolu’da Ahi Zâviyeleri”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, IV, İzmir 2000, s.39-55.
__________, “Murad Çelebi Defteri: 1483 Yılında Karaman Vilâyetinde Vakıflar I”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XVIII/1, İzmir 2003, s.119-160.
__________, “Murad Çelebi Defteri: 1483 Yılında Karaman Vilâyetinde Vakıflar II”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XVIII/2, İzmir 2003, s.99-140.
__________, “Murad Çelebi Defteri: 1483 Yılında Karaman Vilâyetinde Vakıflar III”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XIX/1, İzmir 2004, s.119-154.
__________, “Murad Çelebi Defteri: 1483 Yılında Karaman Vilâyetinde Vakıflar IV”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XIX/2, İzmir 2004, s.141-176.
GIESE, Friedrich, “Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluşu Meselesi”, Söğütten İstanbul’a, (Derl. Oktay Özel - Mehmet Öz), Ankara 2000, s.149-175.
GÖLPINARLI, Abdülbâki, “İslâm ve Türk İllerinde Fütüvvet Teşkilâtı ve Kaynakları”, İktisat Fakültesi Mecmuası, XI, İstanbul 1949-1950.
GÜNDÜZ, Ahmet, “Beylikler ve Osmanlı Devleti’nin Kuruluşunda Ahilerin Siyasî ve Askerî Rolü”, I. Ahi Evran-ı Velî ve Ahilik Araştırmaları Sempozyumu (12-13 Ekim 2004 Kırşehir), Kırşehir 2005, s.465-491
GÜNDÜZ, İrfan, Osmanlılarda Devlet/Tekke Münasebetleri, İstanbul 1989.
HACIGÖKMEN, Mehmet Ali, “Ankara’da Ahi Hakimiyeti”, Türkler, VI, Ankara 2002, s.830-839.
__________, “Kadı Burhaneddin Devleti’nde Ahilerin Faaliyetleri”, S.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Dergisi, 16, Konya 2006, s.215-224.
__________, “Selçuklular Zamanında Ereğli’de Ahiler”, III. Uluslar arası Ahilik Kültürü Sempozyumu (11-17 Ekim Kırşehir 2004), Yayınlanmamış Bildiri.
İBN BATTUTA, Tuhfetü’n-Nüzzâr fî Garâibü’l-Ensâr ve Acâibü’l-Esfâr Seyahatnâme-i İbn Battuta, (Mtr. Mehmed Şerif), İstanbul 1333-1335.
İNALCIK, Halil, “Ahîlik, Toplum, Devlet”, II. Uluslar arası Ahilik Kültürü Sempozyumu Bildirileri (13-15 Ekim 1999 Kırşehir), Ankara 1999, s.189-200.
__________, “Osmanlı Devleti’nin Doğuşu Meselesi”, Söğütten İstanbul’a Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu Üzerine Tartışmalar, (Derl. Oktay Özel – Mehmet Öz), Ankara 2000, s.225-240.
__________, Osmanlı İmparatorluğu Klâsik Çağ (1300-1600), (çev. Ruşen Sezer), İstanbul 2003.
__________, “Murad I”, DİA, XXXI, İstanbul 2006, s.156-164.
İNBAŞI, Mehmet, XVI. Yüzyıl Başlarında Kayseri, Kayseri 1992.
__________, “Kayseri’deki Ahiler ve Ahi Zâviyeleri (XV-XVI. Yüzyıl)”, I. Ahi Evran-ı Velî ve Ahilik Araştırmaları Sempozyumu (12-13 Ekim 2004 Kırşehir), Kırşehir 2005, s.541-551.
KAZICI, Ziya, “Ahilik”, DİA, I, İstanbul 1989, s.540-542.
__________, “Ahi Baba”, DİA, I, İstanbul 1989, s.527-528.
KONYALI, İbrahim Hakkı, Nasreddin Hoca’nın Şehri Akşehir, İstanbul 1945.
__________, Abideleri ve Kitâbeleri ile Ereğli Tarihi, İstanbul 1970.
__________, Abideleri ve Kitâbeleri ile Niğde Aksaray Tarihi, İstanbul 1974.
__________, Konya Tarihi, Ankara 1997.
KÖPRÜLÜ, Fuad, Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu, Ankara 1991.
KÜÇÜKDAĞ, Yusuf, “Osmanlı Döneminde Konya’da Ahîlik ve Ahîler”, II. Uluslar arası Ahilik Kültürü Sempozyumu Bildirileri (13-15 Ekim 1999 Kırşehir), Ankara 1999, s.214-228.
TARIM, Cevat Hakkı, Tarihte Kırşehri -Gülşehri ve Babailer – Ahiler - Bektaşiler, İstanbul 1948.
TUŞ, Muhittin, “XIX. Yüzyılın ve Anadolu’nun Ortasında Akşehir”, M.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, S.17, Bişkek 2007, s.109-121.
UZLUK, Feridun Nâfiz, Fatih Devrinde Karaman Eyâleti Vakıfları Fihristi, Ankara 1958.
__________ (Terc.), Ulu Ârif Çelebinin Rubaileri, İstanbul 1949.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, I, Ankara 1994.
YEDİYILDIZ, Bahaeddin, “Müessese Toplum Münâsebetleri Çerçevesinde XVIII. Asır Türk Toplumu ve Vakıf Müessesesi”, Vakıflar Dergisi, XV, Ankara 1982, s.23-53.
YÖRÜK, Doğan, XVI. Yüzyılda Aksaray Sancağı (1500-1584), Konya 2005.
__________, “Karaman Eyaletinde Timara Çevrilen Vakıf ve Mülkler (1476-1483)”, H.Ü. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, VI, Ankara 2007, s.61-74.
__________, “XV-XVI. Asırlarda Akşehir Kent Merkezinin Nüfus Yapısı”, Bilig, S.45, Ankara 2008, s.165-198.
YÜCEL, Yaşar, “Osmanlı İmparatorluğunda Desantrilizasyona Dair Genel Gözlemler”, Belleten, XXXVIII/152, Ankara 1974, s.660-662.
YÜKSEL, Hasan, “Türk Toplumunda Vakıf Aile İlişkisi”, Türkler, X, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s.461-469.