Osmanlı Kapitülasyonlarının Tesisi: Zihniyet Bağlamında Bir Bakış

Osmanlı kapitülasyonları ilk zamanlarda kendinden beklenen işlevleri yerine getirmiştir. Bununla birlikte ilerleyen dönemlerde işlevini kaybederek XIX. yüzyılda devletin bir kamburu durumuna gelmiştir. Osmanlı Devleti’nin yaklaşık yedi yüz yıl gibi uzun bir dönem varlığını koruduğu dikkate alındığında, söz konusu kurumun kuruluşuna etki eden iktisadi saiklerin araştırılması önem arz etmektedir. Bu çalışma bir derleme türündendir. Ulaşılabilen ikincil kaynaklarla sınırlı olmak üzere, Osmanlı kapitülasyonlarının ortaya çıkışı iktisat tarihi perspektifinden ele alınmıştır. Elde edilen temel sonuç, Osmanlı kapitülasyonlarının ortaya çıkışı hususunda Mehmet Genç’in ortaya koyduğu Osmanlı iktisadi dünya görüşünün temel ilkelerinin geçerli olduğudur. İaşe ilkesi doğrultusunda “Osmanlı ülkesi içinde malların mümkün olduğu kadar bol, kaliteli ve ucuz olmasını sağlamak yoluyla” halkın refahı artmıştır. Fiskalizm ilkesi doğrultusunda dış ticaret devlet için önemli bir gelir kaynağı olmuştur. Gelenekçilik ilkesi doğrultusunda Osmanlı Devleti’nin tarih sahnesine çıktığı dönemden önce tesis edilmiş dış ticaret düzeni, kurulu düzeni bozmamak adına tanınmıştır. Son olarak, Osmanlı kapitülasyonlarının Weberyan subjektif rasyonalite çerçevesinde ortaya çıktığı kabul edilebilir.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı, kapitülasyon, Mehmet Genç, zihniyet

PDF

___

Acartürk, E. & Kılıç, R. (2011). Osmanlı Devleti’nde kapitülasyonların iktisadi ve siyasi perspektiften analizi, Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 29 (2), 1-21.
Berkes, N. (2013). Türkiye iktisat tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Bozpinar, C. (2018). Osmanlı Devleti’nde iktisadi zihniyet ve sanayileşme sorunsalı: Bursa ipek sektörü örneği. Yayımlanmamış doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Bozpinar, C. (2020). Weberyan subjektif rasyonalite: Osmanlı iktisadi zihniyeti. Efil Journal, 3 (9), 126-45.
Genç, M. (2012). Osmanlı İmparatorluğu’nda devlet ve ekonomi (8. baskı). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
İnalcık, H. (2009a). Osmanlı İmparatorluğu’nun ekonomik ve sosyal tarihi: 1300-1600 (3. baskı). (Çev. H. Berktay). İstanbul: Eren Yayıncılık.
İnalcık, H. (2009b). Devlet-i Aliyye Osmanlı İmparatorluğu üzerine araştırmalar-I (30. baskı). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Kuran, T. (2018). Yollar ayrılırken: Ortadoğu’nun geri kalma sürecinde islam hukukunun rolü (2. baskı). (Çev. N. Elhüseyni). İstanbul. Yapı Kredi Yayınları.
Küçükömer, İ. (2012). Batılılaşma & Düzenin yabancılaşması (3. baskı). İstanbul: Profil Yayıncılık.
Kütükoğlu, M. S. (1999). Ahidnâmeler ve ticaret muâhedeleri. İçinde G. Eren (Ed.), Osmanlı (cilt III, ss.329-41). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
Pamir, A. (2002). Kapitülasyon kavramı ve Osmanlı Devleti’ne etkileri. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 51 (2), 79-119.
Sousa, N. (1933). The Capitulatory Regime of Turkey. Baltimore: The Johns Hopkins Press.