Hat Sanatı Araç Gereçlerinin Korunduğu Hattat Sandıkları: Ankara Etnografya Müzesinden Örnekle

Yazı iletişimin en önemli unsurlarından biridir. Tarihi süreçte Türk İslam sanatında yazının sanatla olan ilişkisine bakıldığında, hüsn-i hat sanatının iletişim bağlamında çok büyük bir öneme sahip olduğu görülmektedir. Bu sebeple hat sanatının icrasında kullanılan başta kamış kalem olmak üzere kâğıt, mürekkep, hokka, makas, kalemtıraş, makta, mühre, divit, kalemdan vb. araç gereçleri döneminin iletişime kaynaklık eden araçları olarak görmek mümkündür. Dolayısıyla yazının yazılmasına kaynaklık eden bu iletişim araçlarının korunup saklandığı Ankara Etnografya Müzesindeki hattat sandıkları, sanat ve iletişim bağlamında bu yazının konusunu teşkil etmektedir. Bu çalışmayla, yayınlarda pek rastlamadığımız hattat sandıklarının Ankara Etnografya Müzesi’ndeki örneklerini tanıtarak bilim dünyasına sunmayı amaçladık. Ankara Etnografya Müzesi hat sanatına ilişkin araç gereçler bakımından oldukça zengin bir koleksiyonu bünyesinde barındırmaktadır. Koleksiyonda bulunan dört adet hattat sandığı müzeden temin edilerek konumuz kapsamında malzeme, teknik, form ve süslemeleri bakımından ayrıntılı bir biçimde, diğer müzelerde bulunan bazı örneklerle de kıyaslanarak incelenmiştir. Eserlerin tamamı ahşaptan yapılmıştır. Kakma, çift katlı rölyef ve Edirnekâri (boyama) teknikleriyle süslenen dikdörtgen formlu bu dört örnekten biri çekmece, üçü ise kutu şeklinde tasarlanmıştır. Eserlerde basit geometrik motifler, doğada gördüğümüz biçimde çeşitli hayvan figürleri, yaprak ve gül gibi natüralist bitkiler ile barok-rokoko tarzı motifler bezeme ögesi olarak karşımıza çıkmaktadır. Üzerlerinde yapım tarihi, üretim yeri ve yapan ustasına ilişkin herhangi bir bilgi bulunmayan örneklerin süsleme özelliklerinden yola çıkılarak geç dönem Osmanlı eserleri oldukları tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Ankara Etnografya Müzesi, Hat Sanatı Araç Gereçleri, Hattat Sandıkları, Yazı Çekmeceleri, Yazı Kutuları

Calligrapher Chests in Which Calligraphy Tools are Preserved: Examples from Ankara Ethnography Museum

Writing is one of the most important factors of communication. Considering the relationship between writing and art in Turkish-Islamic art in the historical process, it is seen that the art of wishful calligraphy has a great importance in the context of communication. For this reason, especially the reed pen used in the execution of calligraphy; paper, ink, inkwell, scissors, sharpener,end grain, burnisher, dip pen, pen, etc. it is possible to see tools as communication resources of the era of tools. Therefore, calligraphers' chests in the Ethnographic Museum of Ankara, where these communication tools that are the source of the writing are preserved and stored, are the subject of this article in the context of art and communication. With this study, we aimed to present to the scientific world by introducing examples of calligrapher chests that we do not encounter in publications in the Ethnographic Museum of Ankara. Ankara Ethnography Museum contains a collection very rich in tools related to calligraphy. Four calligraphers' chests found in the collection were obtained from the museum and examined in detail in terms of material, technique, form and decorations within the scope of our topic, comparing with some examples found in other museums. All of the works are made of wood. One of these four rectangular-shaped examples, decorated with inlay, double-layer relief and Edirnekâri (painting) techniques, is designed in drawer form and three in box form. In the works, simple geometric motifs, various animal figures in the form we see in nature, naturist plants such as leaves and roses and baroque-rococo-style motifs are presented as appetizer elements. Examples that do not have any information about the date of construction, place of production and the master who made them were found to be late Ottoman artifacts based on their ornamental characteristics.

PDF

___

Acar, M. Ş. (1999). Türk Hat Sanatı (Araç, Gereç ve Formlar). İstanbul: Antik A.Ş. Kültür Yayınları.

Anonim, (2002). Türk ve İslâm Eserleri Müzesi. İstanbul: Akbank Kültür ve Sanat Yayınları.

Anonim, (1956). Eski Çekmeceler. İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi Yayınları. Arseven, C. E. (1983). Çekmece. Sanat Ansiklopedisi (Cilt 1, s. 383). İstanbul: İstanbul Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.

Çatalbaş, R. (2011). Türklerde Hayvan Sembolizmi ve Din İlişkisi. Turan-Sam Turan Stratejik Araştırmalar Merkezi Dergisi, 3(12), 49-60.

Çobanoğlu, A. V. (2003). Mehmed Ağa, Sedefkâr. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 28, s.430-431). Ankara: TDV Yayınları.

Çoruhlu, Y. (2002). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınları.

Çoruhlu, Y. (2014). Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi. Konya: Kömen Yayınları.

Kara, H. & Aygör, E. (2020). Ankara Etnografya Müzesinde Bulunan Maktalar. Türk İslâm Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, 15(30), 247-266.

Kara, H. (2020). Konya Müze Müdürlüğüne Bağlı Müzelerdeki Hat Sanatı Araç Gereçleri. Fulya Köksoy (Ed.), Ankara III. Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Kongresi Bildirileri (2-4 Ekim 2020 Ankara) Tam Metin Kitabı (Sosyal Bilimler) içinde (s. 164-188). Ankara: ISPEC Yayınları.

Kollektif, (2012). Sakıp Sabancı Müzesi Kitap Sanatları ve Hat Koleksiyonu. İstanbul: Sakıp Sabancı Müzesi Yayınları.

Önder, M. (1995). Antika ve Eski Eserler Kılavuzu. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.

Sülün, M. (2006). Sanat Eserine Vurulan Kur’an Mührü. İstanbul: Kaynak Yayınları. Şehsüvaroğlu, H. (1987). Eski Çekmeceler. Şevket Rado (Haz.), Aletler ve Adetler (s. 16-18). İstanbul: Ak Yayınları.

Ünver, S. (2010). Türk Süsleme Sanatları II. İstanbul: İşaret Yayınları.

Yücel, E. (1993). Çekmece. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 8, s. 251-252). İstanbul: TDV Yayınları.

URL-1: Türk Dil Kurumu. (2020, 1 Kasım). Türk dil kurumu sözlükleri içinde. Erişim adresi:https://sozluk.gov.tr/