YANYA VİLAYETİ JANDARMA TENSİKATI (1903-1912)

1877-1878 Osmanlı- Rus Savaşı Osmanlı Devleti’nin iç güvenlik teşkilatında köklü değişikliklere giden süreci başlatması bakımından önemlidir. Osmanlı Hükümeti savaş sonrası iç güvenlik yapısındaki zafiyetleri yakından görüp Avrupalı subayların da desteğiyle 1879 yılında zaptiye düzeninden kesin olarak jandarma teşkilatlanmasına geçişi tamamlamıştır. Bu doğrultuda jandarmanın görev ve sorumlulukları belirlenmeye başlanmış vilayetlerde jandarma sistemi oturtulmaya çalışılmıştır; fakat Osmanlı-Rus Savaşı’ndan sonra Balkanlarda ortaya çıkan ayrılıkçı etnik hareketler ve çetecilik faaliyetleri jandarmanın istenilen şekilde teşkilatlanmasını engellemiştir. Avrupalı devletlerin reform baskılarından jandarma da etkilenmiş, özellikle Rumeli’de jandarma teşkilatında ıslahatlar yapılması kaçınılmaz hale gelmiştir. Reform baskıları altında 1896-1901 yılları arasında Rumeli jandarmasında gayrimüslim tebaanın da katılımını sağlayan bir dizi ıslahat hareketine girişilmiştir; fakat gerçek anlamda Osmanlı jandarmasını düzene koyma yani tensikat girişimleri Rumeli Umumi Müfettişliğinin kurulması ve bilhassa 1903 yılında Makedonya coğrafyasının yönetiminde ciddi reformları içeren Mürzsteg Programının ilanından sonra hız kazanmıştır. Mürzsteg Programı Rumeli’de yer alan Edirne, İşkodra ve Yanya Vilayetlerini tensikatın dışında tutmuştur. Yanya Vilayeti jandarması tensikatın dışında bırakılmasına rağmen kimi zaman kendi iç dinamikleriyle kimi zaman da Rumeli Umumi Müfettişliği ve Üçüncü Ordu’nun desteğiyle 1903-1906 ve 1906-1912 yılları arasında iki tensikat dönemi geçirmiştir. Bu çalışmada Yanya Vilayeti jandarmasının 1903-1912 yılları arasında geçirdiği tensikat süreci Başbakanlık Osmanlı arşiv belgeleri ışığında incelenecek ve tensikatın başarıya ulaşıp ulaşmadığı sorgulanacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Rumeli, Yanya Vilayeti, Jandarma, Tensikat, Osmanlı Devleti

READJUSTMENT OF GENDARMERIE OF THE JANINA PROVINCE (1903-1912)

The Russo-Turkish War of 1877-1878 is significant since the Ottoman State initiated the process leading to radical changes in its internal security organization. After the war, the Ottoman Government recognized the weaknesses in its internal security structure and completed the transition from the zaptieh order to the gendarmerie organization in 1879, with the support of European officers, as well. For this purpose, the duties and responsibilities of the gendarmerie were specified and the gendarmerie system was tried to be established in the provinces. However, the separatist ethnic movements and gang activities that emerged in the Balkans after the Russo-Turkish War prevented the gendarmerie from being organized in the intended way. The gendarmerie was also affected by the pressures about reform from European states, and the reforms in the gendarmerie organization became inevitable, especially in Rumelia. With those pressures, a number of reform movements were initiated in the Rumelian gendarmerie between 1896 and 1901 that allowed non-Muslim subjects to participate. However, in fact, attempts to put the Ottoman gendarmerie in order, that is, readjustment attempts, gained momentum after the establishment of the The General Inspectorate of Rumelia and, in particular, after the announcement of the Mürzsteg Programme in 1903, which included serious reforms in the management of the Macedonia geography. The Mürzsteg Programme excluded the provinces of Adrianople, Shkodra and Janina, which were located in Rumelia, from the readjustment. Although the gendarmerie of the Janina Province was excluded from the readjustment, it went through two separate periods of readjustment between 1903-1906 and 1906-1912, sometimes with its own internal dynamics, sometimes with the support of the General Inspectorate of Rumelia and the Third Army. In this study, the readjustment process of the gendarmerie of the Janina Province between 1903 and 1912 will be examined in the light of archival documents from the Ottoman Archives of the Prime Ministry and it will be questioned whether the readjustment attempts achieved success.

Keywords:

Rumelia, Janina Province, Gendarmerie, Readjustment,

PDF

___

BOA, BEO 1982/148639, 2008/150572, 2009/150612, 2130/159692, 2313/173470, 2782/208646, 2783/208706, 2901/217572, 2914/218481, 2969/222631, 3259/244425, 3493/261968, 3519/263874, 3528/264563, 3561/267075, 3590/269206, 3745/280815.
BOA, DH.İD. 67/7.
BOA, DH.MKT. 845/49, 2734/6, 2779/78, 2782/13, 2872/5, 2885/22.
BOA, DH.MUİ. 1/5, 84/6.
BOA, DH.ŞFR. 381/50.
BOA, DH.TMIK.S. 31/11, 31/46, 32/46, 33/121, 34/28, 57/1, 59/57, 60/39.
BOA, İ.AS. 45/21, 45/55, 104/27.
BOA, MV. 118/38, 161/44, 226/169.
BOA, TFR.I.A. 4/393.
BOA, TFR.I.AS. 2/102, 67/6619, 71/7075, 72/7141, 72/7159, 72/7185, 72/7187.
BOA, TFR.I.MKM. 1/29, 3/223.
BOA, TFR. I.SL. 210/20913.
BOA, TFR.I.ŞKT. 3/296, 10/976, 11/1078.
BOA, TFR.I.YN. 9/810, 9/869, 12/1128.
BOA, Y.PRK.UM. 1/60.
The Times, (18 0cak 1905). s. 10.
Adanır, F. (2001). Makedonya sorunu: oluşumu ve 1908’e kadar gelişimi. ( Catay, İ., Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları 123.
Ahbab, Y. (2015). Amerikan ve İngiliz basınında İlinden isyanı (1903). KAREN Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 1, (1), 119-151.
Alyot, H. (2008). Türkiye’de zabıta: tarihi gelişim ve bugünkü durum. Ankara: Kozan Ofset.
Brooks, J. (2011). “A tranquilizing” ınfluence? British “proto- peacekeeping” in Ottoman Macedonia. Peace & Change, 36, (2), 172-190.
Cevad, A. & Remzi (2021). Hulâsa-i coğrafya-i Osmani. (Sadık, E. (Sadeleştiren). Kahramanmaraş: SAMER Yayınları.
Dikici, A. (2010). Osmanlı Makedonya’sında kurulan ilk uluslararası polis barış koruma misyonu: Mürzsteg Reform Programı Karadeniz Araştırmaları, 6, (24), 75-108.
Efe, İ. (2018). 1909-1914 yılları arasında jandarmanın ıslahı ve müfettişlik teşkilatının kuruluşu. Miras ve Değişim: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Jandarma. (Demircioğlu İ. H., Özcan, A., Yiğit, Y., Ed.). Ankara: Berikan Yayınevi. 27-44.
Ertuna, H. (1983). Balkan harbinde Yanya savunması ve Esat Paşa (Korg. BÜLKAT). Ankara: Gnkur. Basımevi.
Karcı, E. (2018). Üsküp jandarma kumandanları mektebi (1904-1909). Miras ve Değişim: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Jandarma. Demircioğlu İ. H., Özcan, A., Yiğit, Y., Ed.). Ankara: Berikan Yayınevi. 97-138.
Nizamoğlu, Y. (2013). Yanya vilayetinin durumuna dair hazırlanan layihalar ve sonuçları. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), (33), 197-228.
Okçabol, D. (1940). Zabıta tarihi. Ankara: Ankara Polis Enstitüsü Neşriyatı.
Ortaylı, İ. (1998). Yanya vilayetinin limanı olarak 19. asrın ikinci yarısında Preveze. Belleten, LXII, (233), 137-146.
Özbek, N. (2009). Tarih yazıcılığında güvenlik kurum ve pratiklerine ilişkin bir değerlendirme. Jandarma ve Polis Fransız ve Osmanlı Tarihçiliğine Çapraz Bakışlar. (Levy, N., Özbek, N., Toumarkıne, A., Der.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. 1-19.
Özcan, A. (2013). Osmanlı Devleti’nde jandarma teşkilatı kurulmasının gündeme ilk defa gelişi (1839) Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi (TAD), 32, (53), 173-194.
Özyılmaz, E. (1998). Çağdaş Türk kamu yönetimi ve jandarma. Türk İdare Dergisi, 70, (421), 473-489.
Reyhan, C. & Sert, S. (2021). Asakir-i zaptiyeden jandarmaya: Osmanlı kamu düzeninde mahalli asayiş ve emniyetin korunmasında güvenlik kurumu. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi (TAD), 40, (70), 407-447.
Sert, S. (2019). Osmanlı Devleti’nin Rumeli vilayetlerinde asayiş ve emniyetin sağlanmasında bir kolluk kuvveti olarak jandarma 1896-1901. Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, 6, (18), 483-496.
Sönmez, A. (2007a). Osmanlı Devleti’nde İç Güvenliğin Dönüşümü: Zaptiye Teşkilatı’ndan Jandarma’ya. Ankara Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu İCANAS 38, (6), 10-15 Eylül 2007, 2855- 2864.
Sönmez, A. (2007b). Jandarma teşkilatının kuruluşu sürecinde Baker Paşa’nın Rolü. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, (11), 163-173.
Şenbuz, U. (2020). Zaptiye müşiriyetinden jandarma genel komutanlığına. Jandarma Dergisi, (156), 6-11.
Tekir, S. (2020). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e jandarma kuruluş teşkilat ve mücadele (1903-1938). İstanbul: Timaş Yayınları.
Tilbe, Ö. (2021). Hüseyin Hilmi Paşa’nın Rumeli umumi müfettişliği (1902-1908). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
Tinç, H. S. & Çam, M. M. (2018). Osmanlı Jandarması ve İç Güvenlik Harekatı. İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayınları.
Töreli, T. (2020a). II. Abdülhamid döneminde Edirne vilayeti jandarma tensikatı. Balkan Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 9, (1), 179-197.
Töreli, T. (2020b). Osmanlı jandarmasının mesleki ve askeri terbiyesi. İstanbul: Hiperyayın.
Türkmen, Z. (2020). Jandarma, DİA, C. Ek-1, Ankara: Türk Diyanet Vakfı, 689-691.
Yarcı, G. (2018). II. Abdülhamid’in Rumeli ıslahatı’ndan bir kesit: General Degiorgis’in Vilâyât-ı Selâse jandarma kumandanlığı. Miras ve Değişim: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Jandarma. (Demircioğlu İ. H., Özcan, A., Yiğit, Y., Ed.). Ankara: Berikan Yayınevi. 601-651.
Yarcı, G. (2019). Jandarma tarihi kaynakları. İstanbul: Kriter Yayınevi.
Erdem, A. F. (2018). H. 1319 (M. 1901) Tarihli Yanya vilayeti salnamesinin transkripsiyonu ve değerlendirmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Kırıkkale Üniversitesi, Kırıkkale.
Erken, İ. (2019). Yanya sancağının idari yapısı ve yerleşim birimleri (1867-1913). ( Doktora Tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun.
Gücel, D. (2014). Osmanlı arşiv belgeleri ile Selanik vilayetinde komitacılık: (1890-1913). ( Doktora Tezi). Ege Üniversitesi, İzmir.
Kahraman, M. (2000). Türk idari teşkilatında jandarma. (Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
Koparan, N. (2007). Türk jandarma teşkilatı (1908-1923). (Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
Sert, S. (2021). Vilâyat- ı Selase’de jandarma teşkilatı’nın kuruluşu ve gelişimi: Selanik vilayeti örneği (1879-1909). (Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.