SELÇUKLU TARİHİNDE KADIN İHTİRASINA BİR ÖRNEK: İNANÇ HÂTÛN VE EVLİLİKLERİ

Diğer Türk-İslâm Devletleri’nde olduğu gibi Selçuklularda da hânedan mensuplarının ve ileri gelen devlet adamlarının evliliklerine siyasî dengelerin korunması açısından son derece hassasiyet gösterilmiştir. Yapılan evliliklerle tarafların birbirleri ile ittifak kurarak güçlenmeleri sağlanmış ve bu siyasî ittifaklar sayesinde de çıkabilecek çatışmaların mümkün mertebe önüne geçilmeye çalışılmıştır. Irak Selçuklu Devleti’nin son döneminde ise hânedan mensûbu olmadığı halde yapmış olduğu siyasî evliliklerle son derece güçlü ve dikkat çekici bir isim olarak İnanç Hâtûn karşımıza çıkmaktadır. İnanç Hâtûn, Azerbaycan Atabegi Cihân Pehlivân ile yapmış olduğu evlilikten sonra anneliğin de getirmiş olduğu sorumlulukla oğullarını yüksek mevkilere getirmek için büyük mücadeleler vermiş; siyasî faaliyetler gerçekleştirerek evlilikler yapmış, bu amaç uğruna da hayatını kaybetmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Irak Selçukluları, İldenizliler, İnanç Hâtûn, II. Tuğrul, Cihân Pehlivân

AN EXAMPLE TO THE WOMAN PASSION IN THE HISTORY OF SELJUQ: INANC KHĀTŪN AND HER MARRIAGES

As such in other Turk-Islamic states, Seljuks were also extremely sensitive to the marriage of dynastic members and prominent statesmen with regard to the protection of political balances. The marriages enabled the parties to ally and strengthen, and these political alliances served to prevent possible conflicts that could arise. In the last period of the Iraq Seljuk Empire, Inanc Khātūn emerges as a very powerful and remarkable name with the political marriages she made when she was not a member of the dynasty. After marriage with Jahān Pahlavān, Atabak of Azarbaijan, Inanc Khātūn, campainged to bring her sons to higher positions with her responsibility of maternity; she got married in order to perform political activities and lost her life for this purpose.

Keywords:

Iraq Seljuks, Eldiguzids, Inanc Khātūn, II. Tughril, Jahān Pahlavān,

PDF

___

Ahmed b. Mahmûd, Selçuk-Nâme, haz. Erdoğan Merçil, C. II, İstanbul, Tercüman Yay., 1977.
Alptekin, Coşkun, “Irak Selçukluları”, DGBİT., Çağ Yay., C. VII, İstanbul, 1988, s. 291-337.
Alyârî, Hüseyin, “Azerbeycan Atabeğleri İl-deniz Oğulları (1146-1225)”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İ.Ü. Ed. Fak., İstanbul, 1966.
Ayan, Ergin, “Irak Selçuklu Sultanlarının Evlilikleri”, Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Dergisi, Sakarya, 2008, s. 151-165.
Bala, Mirza, “İldeniz”, İA, C. V/II, s. 961-964.
Bezer, Gülay Öğün, “İldeniz, Şemseddin”, DİA, C. XXII, s. 81-82.
Bosworth, C. E., “The Political and Dynastic History of the Iranian World (A.D. 1000-1217)”, The Cambridge History of Iran, (Ed. J. A. Boyle), C.V, Cambridge, 1968, s. 1-202. ¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬ ____________, “Ildeñızıds, Eldıgüzıds”, El2 (İng.), C. III, s. 1110-1113.
Bündârî, Feth b. Ali b. Muhammed, Zübdetü’n-Nusra ve nuhbetü’l-‘usra, çev. Kıvameddin Burslan, Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi, Ankara, TTK, 1999.
Bünyadov, Ziya, Azǝrbaycan Atabǝylǝri Dövlǝti (1136-1225), Bakü, 2007.
Deguignes, Joseph, Büyük Türk Tarihi, haz. Selahattin Alpay, İstanbul, Türk Kültür Yayını, 1977, C. IV.
Ebü’l-Fidâ, el-Muhtasar fî târîhi’l-beşer, Târîhu Ebi’l-Fidâ, C. II, Beyrut, 1381/1961.
Emin, Hüseyin, Târihu’l-Irak fî’l-asri’s-Selcûkī, Bağdat, 1965.
Erkoç, Ufuk, “Son Irak Selçuklu Sultanı III. Tuğrul ve Zamanı (1177-1194)”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, M.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul, 2010
Hândmîr, Gıyâsüddîn b. Hümâmiddîn, Tarih-i Habîbü’s-siyer fî ahbâri efrâdi’l-beşer, (nşr. Muhammed Debîr Siyâkî), C. II, Tahran, 1353hş.
Hüseynî, Sadreddîn Ali b. Nâsır, Ahbârü’d-Devleti’s-Selçukiyye, (çev. Necati Lugal), Ankara, TTK.
İbn İsfendiyâr, Târîh-i Taberistân, (nşr. Abbas İkbâl), 1C.’de I-II, Tahran, 1320.
İbnü’l-Esîr, el-Kâmil fi’t-târih, (çev. Abdülkerim Özaydın), C. XII, İstanbul, Bahar Yay., 1987.
İkbâl, Abbas, Târîh-i Mufassal-ı İran ez sadr-ı İslâm tâ inkırâz-ı Kâçariyye, Tahran, 1346hş.
Kaya, Pınar, “Arslanşah ve II. Tuğrul Dönemi Irak Selçukluları Tarihi (1161-1194)”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İ. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2017.
Kayhan, Hüseyin, Irak Selçukluları, Konya, Çizgi Kitâbevi, 2001.
____________, “Azerbaycan Atabegleri (İldenizliler) (1146-1225)”, Türkler, (Ed. Hasan Celâl Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca), C. IV, Ankara, Yeni Türkiye Yay., 2002, s. 871-879.
Kazvînî, Hamdullah el-Müstevfî, Târîh-i Güzîde, (nşr. Abdülhüseyin Nevâî), Tahran, 1387.
Kerîmân, Hüseyin, Rey-i Bûstân, C. I, Tahran, 1371hş.
Köymen, Mehmet Altay, “Son Irak Selçukluları Hükümdarı II. Tuğrul ve Zamanı”, Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, sy. 13 (1985), s. 215-234.
Kummî, Necmeddîn Ebü’r-Recâ, Târîhu’l-vüzerâ’, (nşr. M. Takī Dânişpejûh), Tahran, 1363hş.
Merçil, Erdoğan, “İldenizliler (Azerbaycan Atabeglikleri)”, DGBİT., C. VIII, Çağ Yay., İstanbul, 1988, s. 81-110.
Mîrhând, Ravzatü’s-safâʾ fî sîreti’l-enbiyâʾ ve’l-mülûk ve’l-hulefâʾ, Müessese-i Hayyâm ve İntişârât-ı Pîrûz, C. IV, Tahran, 1339hş.
Müneccimbaşı Ahmed b. Lütfullah, Câmiu’d-Düvel, Selçuklular Tarihi, yay. Ali Öngül, C. I, İzmir, Akademi Kitabevi, 2000
Necef, Ekber N., Selçuklu Devletleri ve Atabeyleri Tarihi, (Oğuzların ortaya çıkmasından-XIV. Asırlar), Bakü, 2010.
Öngül, Ali, Selçuklular Tarihi Büyük Selçuklular-Irak, Kirman ve Suriye Selçukluları, C. I, İstanbul, Çamlıca Yay., 2014.
Öztürk, Murat, “Irak Selçuklu Atabegleri”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İ. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2004. Râvendî, Râhatü’s-Sudûr ve Âyetü’s-Sürûr, (çev. Ahmed Ateş), Gönüllerin Rahatı ve Sevinç Alâmeti, C.II, Ankara, TTK, 1999.
Reşîdüddin Fazlullah-ı Hemedânî, Câmiu’t-tevârîh, (nşr. Ahmed Ateş), C. II, 5. Cüz, Ankara, TTK, 1999.
Sıbt İbnü’l-Cevzî, Mir’âtü’z-zamân fî târîhi’l-a‘yân, C. VIII/1-2, Haydarabad, 1951.
Sümer, Faruk, “Arslanşah b. Tuğrul”, DİA, C. III, s. 404-406.
____________, “Kızılarslan”, DİA, C. XXV, s. 544.
____________, “Tuğrul II”, DİA, C. XLI, s. 342-344.
Turan, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti, İstanbul, Ötüken Yay., 2005.
Yâkūt el-Hamevî, Ebû Abdullah Şihâbeddin, Muʻcemü’l-büldân, (nşr. Ferid Abdülazîz Cündî), C. III, Beyrut, 1990
Yezdî, Muhammed b. Abdullah Hüseynî, el-̒Urâza fî’l-hikâyeti’s-Selcûkiyye, (Ar. çev. Abdünnaîm M. Hasaneyn-Hüseyin Emin), Bağdat, 1979.
Zahîrüddîn-i Nîşâbûrî, Selcûknâme, (nşr. A. H. Morton), London, 2004.