HÜLÂGÛ HAN DÖNEMİNDE ANADOLU’DA GÖREV YAPAN MOĞOL KOMUTANLARI

Moğolların 1251 yılında düzenledikleri büyük kurultayda Batu Han’ın da desteğini alarak Büyük Han seçilen Mengü Han (1251-1259), idareyi ele aldıktan sonra ülkesinde yeni düzenlemeler yapmıştır. Mengü Han; merkezi otoriteyi güçlendirmek ve doğuda da batıda da sınırları genişletebilmek için kardeşlerinden Kubilay’ı Çin’e, Hülâgû’yü Batı’ya İslam Dünyası üzerine göndermiştir. Türkistan ve İran topraklarını geçerek Bağdat önlerine gelen Hülâgû, Abbasi Halifeliğini yıkarak İran, Irak, Azerbaycan ve Suriye topraklarının bir kısmını da içine alan geniş bir coğrafyada İlhanlı devletini kurmuştur. Büyük Han’a bağlı olan İlhanlı Devleti, Mısır dışında kalan tüm İslam toprakları üzerinde hâkimiyetini sağlamıştır. Daha önce Moğol istilasına uğrayan Anadolu da ise Moğol tahakkümü şiddetini arttırmıştır. Hülâgû Han’ın Suriye’de hâkimiyet mücadelesi daha önce istila edilen Anadolu’daki Moğol etkisinin uc bölgelere kadar hissedilmesine sebep olmuştur. Hülâgû Han Anadolu’ya atadığı komutanlar ve vergi memurları ile burada İlhanlı hâkimiyetini tesis etmiştir. Türkiye Selçuklu Devletin’de Moğol tahakkümünün başlamasıyla birlikte, İlhanlılar tarafından Anadolu’ya birçok komutan gönderilmiştir. Komutanlar bulundukları bölgede Moğol karşıtı gruplarla mücadele ederek, İlhanlı hâkimiyetini tesis etmişler, halkı Moğollara itaat etmeye zorlamışlardır. Bu amaçla da Moğol karşıtı birçok kişiyi katledip, şehir ve bölgeleri yağma ve talandan geri kalmamışlardır. Bu çalışmamızda; öncelikle Anadolu’nun istilasında görev alan Moğol komutanları; Çurmagun Noyan, Elçigiday Noyan, Baycu Noyan, Yasavur Noyan, Hoca Noyan, Engürek Noyan gibi önemli Moğol Noyanların faaliyetlerini anlattık. Akabinde ise Hülâgû Han döneminde Anadolu’ya gönderilen veya burada görev yapan Alıncak Noyan, İlkan Noyan Nabşi Noyan ve Uruktu Noyan hakkında dönemin kaynaklarının sunduğu bilgilerle ayrıntılı zikredilmeye çalışılmıştır. Bu komutanların Anadolu’da yapmış olduğu faaliyetlerine, zulümlerine, katliamlarına ve yağmalarını ele aldık. Ayrıca Anadolu Selçuklu Devleti’nin idari, askeri ve ekonomik alandaki yöneticiler ve emîrlerin birlikte yürüttüğü faaliyetler zikredilerek, bu durumun Anadolu Selçuklu devleti ve Müslüman Anadolu halkı üzerindeki etkilerine değinilmiştir

MONGOL COMMANDERS IN ANATOLIA DURING THE RULE OF HULAGU KHAN

Möngke Han (1251-1259) who was selected as the leader of Mongols after the death of Chingis through a great kurultay with Batu Khan’s support in 1251 launched new regulations all across the country. He assigned his brothers to different regions in order to expand the territories towards west and strengthen the central authority such as Kublai Khan of China and Hulagu of Near East.  Hülâgû, who came to the front of Baghdad by crossing Turkestan and Iranian lands, destroyed the Abbasid Caliphate and established the Ilkhanids in a wide geography including some parts of Iran, Iraq, Azerbaijan and Syria. Ilkhanids, which was led by the Great Khan, had dominated all the Islamic lands outside of Egypt. In Anatolia, where Mongol invasions were inflicted, the violence of Mongol domination increased as Hülâgû established the Ilkhanids. The establishment of Ilkhanids and the struggle of Hülâgû khan's dominance in Syria caused the Mongol influence in Anatolia to be felt as far as the frontiers. Hülâgû Han established the control of Ilkhanids with the commanders and tax officers he assigned to Anatolia. After the Mongol rule have inflicted over the Anatolian Seljuks, many Ilkhanid commanders were sent to Anatolia. The commanders were fighting against Mongol groups in the region where they were established, and forced the people to obey the Mongols. To this end, many of the anti-Mongolian people were killed and the cities and regions were looted and plundered. In this study; the Mongol commanders, who were primarily involved in the invasion of Anatolia are investigated regarding  the important Mongol Noyans, such as Çurmagun Noyan, Elçigiday Noyan, Baycu Noyan, Yasavur Noyan, Hoca Noyan, Engürek Noyan. Subsequently, we tried to elaborate on the information provided by the sources of the period about Alıncak Noyan, İlkan Noyan, Nabşi Noyan and Uruktu Noyan who were sent to or served in Anatolia during the period of Hülâgû Han. We discussed the activities, persecutions, massacres and plundering of these commanders in Anatolia. In addition, the activities carried out by the administrative, military and economic managers of the Anatolian Seljuk State together with the commanders of the Seljuk State were mentioned and the effects of this situation on the Anatolian Seljuk State and the Muslim Anatolian people were mentioned.

___

  • AKSARAYİ, Kerimüddin Mahmut, Musameratü’l Ahbar, çev: Mürsel Öztürk, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2000.
  • AKSARAYİ, Kerimüddin Mahmut, Musâmeretu’l-ahbâr ve Musâyeretu’l-ahyâr, neşr. Osman Turan, Ankara 1944.
  • AKKUŞ, Mustafa, İlhanlıların Anadolu’daki Dini Siyaseti, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Konya 2011.
  • AKKUŞ, Mustafa, “Karamanoğullarının Moğol Tahakkümüne Karşı Mücadeleleri”, Uluslararası Orta Anadolu ve Akdeniz Beylikleri Tarihi, Kültürü ve Medeniyeti Sempozyumu-II, C.I, Konya 2016, s.320-339.
  • AKKUŞ, Mustafa, "Moğol Tahakkümü Döneminde Malatya", Uluslararası Geçmişten Günümüze Malatya / Kent-Kültür-Kimlik Sempozyumu, Malatya 2016, C.II, s.905-924.
  • AKKUŞ, Mustafa "Sahip Ata ve Oğullarının Moğollarla İlişkisi", Uluslararası Orta Anadolu Beylikleri Sempozyumu, Sahip Ataoğulları ve Turgutoğulları Bildiriler, Konya 2018, s.181-198.
  • BARTHOLD, V.V., Moğol İstilasına Kadar Türkistan, çev. Hakkı Dursun Yıldız, Kervan Yayınları, Ankara 1990.
  • BARTHOLD, V. V., ” Cengiz Han’’, İslam Ansiklopedisi, MEB Yayınları, İstanbul, 1979, C.III, s.91-98.
  • BOYLE, John Andrew, “Dynastic and Poltical History of the Īl-khāns”, The Cambridge History of Iran. The Saljuq And Mongol Periods, Vol.5, ed. J.A. Boyle, Cambridge, 1968, s.303-421.
  • CAHEN, Claude, Osmanlılar’dan Önce Anadolu’da Türkler, çev.Yıldız Moran, E yay., İstanbul, 1979.
  • CÜVEYNÎ, Alâeddin Atâmelik, Tarih-i Cihanguşa, trc: Mürsel Öztürk, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1998.
  • D’OHSSON, Abraham Constantin, Moğol Tarihi, çev. Bahadır Apaydın, Nesnel Yayınları, İstanbul 2008.
  • EBU’L FEREC, Gregory, (Bar Hebraeus), Abul Farac Tarihi, çev: Ö R. Doğrul, Türk Tarih Kurumu Yayınları, C.II, Ankara 1987.
  • EBU’L FEREC, Gregory, (Bar Hebraeus), Târîhu Muhtasari’d-Düvel, çev. Ş. Yaltkaya, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2011.
  • ERDEM, İlhan, Türkiye Selçukluları İlhanlı İlişkileri, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 1995.
  • GROUSSET, Rene, Bozkır, İmparatorluğu, trc: M. Reşat Uzman. Ötüken Yayınları, İstanbul 1980.
  • GÜL, Muammer, Ortaçağlarda Doğu ve Güneydoğu Anadolu, Bilge Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2010.
  • HOWORTH, Henry Hoyle, History Of The Mongols, I-IV, New York 1876-1892.
  • HÜSEYİN HÜSAMEDDİN, Amasyalı Abdizade, Amasya Tarihi, C.I-III, İstanbul 1332.
  • İBN BÎBÎ, El Evamirül Alaiye Fil Umuril-Alaiye (Selçukname I-II). çev. Mürsel Öztürk, 1000 Temel Eser Kültür Bakanlığı, Ankara 1996.
  • İBNÜ’L-ESÎR, el-Kâmil fî’t-Tarih, çev. Ahmet Ağırakça - Abdulkerim Özaydın, C.XII, Bahar Yayınları, İstanbul 1991.
  • İBN-İ ŞEDDÂD, Baybars Tarihi, çev. M. Şerefüddin Yaltkaya, C.II, İstanbul 1941.
  • JACKSON, Peter, Bāycū”, Encyclopaedia Iranica, IV/I, online version, http://www.iranicaonline.org/articles/bayju-baiju-or-baicu-mongol-general-and military governor-in-northwestern-iran-fl (03 Ekim 2018).
  • KAFESOĞLU, İbrahim, Harezmşahlar Devleti Tarihi, Ankara 2000.
  • KAYMAZ, Nejat. Pervane Muinüddin Süleyman, AÜ DTCF Yayınları, Ankara 1970.
  • KAYMAZ, Nejat, Anadolu Selçuklu Sultanlarından II. Giyâsü’d-Dîn Keyhüsrev ve Devri, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2009.
  • KOCA, Salim, “Türkiye Selçuklu Tarihinin Akışını Değiştiren ve Anadolu’nun Kaderini Belirleyen Savaş: Kösedağ Bozgunu”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Konya 2015, Sayı: 37, s.35-84.
  • MOĞOLLAR’IN GİZLİ TARİHİ, çev. Ahmet Temir, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1986.
  • MÜNECCİMBAŞI, Ahmed b. Lütfullah, Câmiu’d-Düvel, Selçuklular Tarihi II: Anadolu Selçukluları ve Beylikler, Haz.:Ali Öngül, Kabalcı Yayıncılık, İstanbul 2016.
  • ÖNGÜL, Ali, Selçuklular Tarihi-2 Anadolu Selçukluları ve Beylikler, Çamlıca Yayınları, İstanbul 2014.
  • REŞÎDÜDDİN FAZLULLAH, Câmiu’t-Tevârih (İlhanlılar Kısmı), Çev: İsmail Aka, Mehmet Ersan, Ahmad Hesamipour Khelejani, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2013.
  • SPULER, Bertold, İran Moğolları, çev: Cemal Köprülü, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2011.
  • SÜMER, Faruk ‚Anadolu’da Moğollar, Selçuklu Araştırmaları Dergisi, C.I, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1970, s.1-147.
  • TOGAN, Zeki Velidi, Umumi Türk Tarihi'ne Giriş En Eski Devirlerden 16.Asra Kadar, Enderun Kitabevi, İstanbul 1981.
  • TURAN, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, Ötüken Yayıncılık, İstanbul 2004.
  • TURAN, Osman, “Keykavus II”. İslam Ansiklopedisi, MEB Yayınları, İstanbul, 1977, C.VI, s.642-645.
  • UYUMAZ, Emine, Sultan I. Alâeddîn Kaykubâd Devri, Türkiye Selçuklu Devleti Siyasi Tarihi (1120-1237), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2003.
  • YILMAZ, Bülent, Celâyirliler, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 2003.
  • YUVALI, Abdülkadir‚ “Hülâgu”, Diyanet İslam Ansiklopedisi. C.XVIII İstanbul 1998 s.473–475.
  • YUVALI, Abdulkadir, İlhanlılar Tarihi -I- Kuruluş Devri, E.Ü.Yay., Kayseri 1994.
  • YUVALI, Abdülkadir‚ “Turkification of Anatolia and the Mongols’’, The Mongols History and Culture, (ed. Bülent Arı-Selim Aslantaş), Ankara 2006.