Post-Osmanlı Döneminde bir Osmanlı Geleneği: Bir Asırlık Mesnevî'nin Boşnakçaya Çevirilmesi

Müellifler bu yazıda Celâleddîn Rûmî'nin Mesnevî adlı eserinin Boşnakçaya yapılan tercümelerine dayanarak, eserin Post-Osmanlı Bosna'sında karşılanmasını incelemektedir. Yazıda, çağdaş çeviri kuramlarına ve özellikle yeniden çeviri ve röle çeviri kuramlarına nazaran Mesnevî'nin Boşnakça tercümelerini tahlil edilmektedir. Müellifler tetkik ve tahlil yaptıktan sonra, Mesnevî'nin Boşnakçaya tercüme sürecinin doğrusal bir târihî gelişim olmadığını neticesine varıyorlar. Zira bu süreç mahalli kültürün Mesnevî'yle mudil ve çok boyutlu bir ilişkisini teşhir etmektedir. Mevlânâ Celâleddîn Rûmî’nin şaheserini çevirmenin esas nedeni, XVI. asıra uzanan eski Osmanlı Mesnevî şerh etme geleneğiydi. Tercümanların metne karşı tavırları, eserin şiirsel özellikleri karşılığında eserin içeriği üzerinde ısrar etmeleri, sözlü şerh geleneğine sık sık atıfta bulunmaları, Mesnevî’nin daha evvelki Türkçe çevirilerinin ve Osmanlı döneminde yazılan şerhlerin kullanılmaları bu durumu berrak olarak göstermektedir.

Anahtar Kelimeler:

Mesnevî, Boşnakça, yeniden çeviri, röle çeviri, Osmanlı geleneği

Ottoman Tradition in The Post-Ottoman Times: A Century of Translating The Mathnawi into Bosnian

This article examines the reception of Jalaluddin Rumi's Mathnawi in post-Ottoman Bosnia and Herzegovina through the hitherto published translations of that work in the Bosnian language. The authors inspect the Bosnian translations of the Mathnawi according to contemporary translation studies, the retranslation and relay translation studies in particular. Following the survey and analysis, the authors conclude that the translation of the Mathnawi into the Bosnian language cannot be regarded as a linear historical progression because the process itself reveals a complex and multilayered relationship of the local culture towards the Mathnawi. The principal incentive for the translation of Rumi's masterpiece has been an age-old Ottoman tradition of interpreting the Mathnawi, dating back to the 16th century. This is observable in the translators' approach to the text, their insistence upon the contents at the expense of its poetic features, as well as their repeated invocation of the tradition of oral interpretation of verses, and frequent reliance upon the earlier Turkish translations of the Mathnawi and its commentaries composed in the Ottoman times.

Keywords:

Mathnawi, Bosnian language, retranslation, relay translation, Ottoman tradition,

PDF

___

Albachten, Ö. B. & Gürçağlar, Ş. T. (eds.) (2019). Studies from a retranslation culture. The Turkish context. Singapore: Springer.
Algar, Hamid. (2016). Bosnia and Herzegovina. Encyclopædia Iranica. Online edition. URL: http://www.iranicaonline.org/articles/bosnia-and-herzegovina.
Alvstad, C. (2017). Arguing for indirect translations in twenty-first-century Scandinavia. Translation Studies. Vol. 10. No. 2. 150–615.
Berman, A. (1990). La retraduction comme espace de la traduction. Palimpsestes. Vol. 4. 1–8.
Brownlie, S. (2006). Narrative theory and retranslation theory. Across Languages and Cultures. Vol. 7. No. 2. 145–170.
Drkić, M. & Zildžić, A. (2020). Tekst iznad kulture: historijat književnog prevođenja s perzijskog na bosanski jezik. Književni jezik. vol. 31. No. 1. 87–112.
Drkić, M. (2014). Kulturna interakcija između Bosne, Orijenta i Evrope u prijevodu Rumijeve Mesnevije na bosanski jezik. Sarajevski filološki susreti. Knjiga I. Sarajevo: Bosansko filološko društvo. 252–264.
Drkić, M. (2016). Ostrvo u okeanu Mesnevije. Ostrvo Mesnevije. Sarajevo: Bookline. 9–14.
Drkić, M. (2018). Multidimensional presence of the Masnavi in Bosnian cultural tradition. IV international Mevlana symposium: Hz. Mevlana and the brotherhood in Islamic world. (99–110). Konya: Institute of Rumi Studies, Selçuk University.
Duraković, E. (2014). Ka poetici Mesnevije. Znakovi vremena. Vol. 17. No. 64. 179–192.
Gürçağlar, Ş. T. (2020). Retranslation. In Baker, M. & Saldanha, G. (eds.) Routledge Encyclopaedia of Translation Studies (484–489). Third Edition. London and New York: Routledge.
Hadžibajrić, F. (1987). O prevodu drugog sveska Mesnevije. Rumi, M. Dž., Mesnevija I. prevod i komentar Fejzullah Hadžibajrić (pp. 1–2.). Sarajevo: Tekijski odbor Nakšibendijsko Mevlevijske tekije na Mlinima u Sarajevu (Katedra Mesnevije).
Huković, M. (1987). Život i djelo muderrisa Alije Sadikovića. Sarajevo: Gazi Husrevbegova biblioteka.
Imamović, V. (2004). Način prevođenja Mesnevije sa engleskog (13–20). Rumi, Dž. Mesnevija III. prijevod s engleskog Velid Imamović. Sarajevo: Buybook.
Inan, M. U. (2020). Ottomans reading Persian classics: readers and reading in the Ottoman empire, 1500–1700. In: Hammond, M. (ed.). The Edinburgh history of reading: early readers. (160–181). Edinburgh: Edinburgh University Press.
Karađozović, A. (1934). Dun'ja kao stara baba. Islamski svijet. No. 124. 17-18.
Karađozović, A. (1935). Uobraženi Turkuša i dovitljivi terzija Čeker oglu. Islamski svijet. No. 140. 17-18.
Karahalilović, N. (2014). Kritičko izdanje djela Perivoj slavuja (Bolbolestān) Fevzija Mostarca. Sarajevo: Filozofski fakultet. Online edition. URL: http://www.ff-eizdavastvo.ba/Books/Kriticko_izdanje_djela_Perivoj_slavuja_autora_Fevzija_Mostarca.pdf.
Koskinen, K. & Paloposki, O. (2010). Retranslation. In: Gambier, Y. & van Doorslaer, L. (eds.). Handbook of translation studies. Vol. 1. (294–298). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins publishing company.
Massardier-Kenney, F. (2015). Toward a rethinking of translation. Translation Review. No. 92. 73–85.
Mešić, A. O. (2016). Predgovor. Rumi, Dželaluddin. Mesnevija 1. Tuzla: Behram-begova medresa. 3–21.
Mulahalilović, E. (1982). Književni rad Ali efendije Sadikovića na arapskom jeziku. Anali Gazi Husrev-begove biblioteke u Sarajevu. Vol. 5. No. 7-8. 192–207.
Naudé, J. (2010). Religious translation. In: Gambier, Y. & van Doorslaer, L. (eds.). Handbook of Translation Studies. Vol. 1. (285–293). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
Pym, A. (1998). Method in translation history. Manchester: St Jerome.
Rumi, Dž. (2002). Mesnevija 1 za djecu. Preveo s perzijskog M. Kodrić. Sarajevo: Elementum.
Rumi, Dž. (2004). Mesnevija III. prijevod s engleskog V. Imamović. Sarajevo: Buybook.
Rumi, Dž. (2005a). Mesnevija IV. prijevod s engleskog V. Imamović. Sarajevo: Buybook.
Rumi, Dž. (2005b). Mesnevija V. prijevod s engleskog V. Imamović. Sarajevo: Buybook.
Rumi, Dž. (2007). Mesnevija 2 za djecu. Preveo s perzijskog M. Kodrić. Sarajevo: Elementum.
Rumi, Dž. (2016b). Ostrvo Mesnevije. prijevod s perzijskog M. Drkić. Sarajevo: Bookline.
Rumi, Dž. (2020). Drvo vječnosti (99 priča iz Mesnevije). prijevod M. Đido. Sarajevo: Bookline.
Rumi, M. Dž. (1985). Mesnevija I. Prevod i komentar F. Hadžibajrić. Sarajevo: Tekijski odbor Nakšibendijsko-mevlevijske tekije na Mlinima u Sarajevu (Katedra Mesnevije).
Rumi, M. Dž. (1987). Mesnevija II. Prevod i komentar F. Hadžibajrić. Sarajevo: Tekijski odbor Nakšibendijsko-mevlevijske tekije na Mlinima u Sarajevu (Katedra Mesnevije).
Rumi, M. Dž. (2009a). Mesnevija I. prijevod s engleskog V. Imamović. Zagreb: V.B.Z.
Rumi, M. Dž. (2009b). Mesnevija II. prijevod s engleskog V. Imamović. Zagreb: V.B.Z.
Rumi, M. Dž. (2016a). Mesnevija. prijevod A.O. Mešić. Tuzla: Behram-begova medresa.
St. André, J. (2020). Relay. In: Baker, M. & Saldanha, G. (eds.) Routledge Encyclopaedia of Translation Studies. (470–473). Third Edition. London and New York: Routledge.
Susam-Sarajeva, Ş. (2003) Multiple-entry visa to travelling theory. Target. Vol. 15. No. 1. 1–36.
Traljić, Mahmud. (1998). Istaknuti Bošnjaci. Sarajevo: El-Kalem.
Uysal, M. (2012). Mesnevija za djecu. S turskog prevela A. Kadribegović-Mehić. Sarajevo: Libris.
Venuti, L. (2004). Retranslations: the creation of value. In: Faull, K. M. (ed.). Translation and Culture. (25–38). Special issue of Bucknell Review. 47(1).
Washbourne, R. K. (2013). Nonlinear narratives: paths of indirect and relay translation. Meta. Vol. 58. No. 3. 607–625.
Wawrzycka, J. & Michalycsa, E. (eds.). (2020). Retranslating Joyce for the 21st century. Leiden – Boston: Brill Rodopi.
Zamānī, K. (1379 [2000]). Šarh-e ğāme‘-e Masnawī-ye ma‘nawī. Six vols. Tehrān: Entešārāt-e Ettelā‘āt.
Zarifi-baba, A. (1970). Zbirka savjeta i uputa. Sarajevo.
Zildžić, A. (2006). Poslanica o prijevodu, prevodiocima i još ponečemu. Odjek – Revija za umjetnost, nauku i društvena pitanja. No. 1-2. 163–172.