191111

XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Mardin’de Amerikan Misyonerlerinin Faaliyetleri

Osmanlı ülkesindeki Süryani ve Ermenilerin Protestanlaştırılması amacıyla 1830’lu yıllardan itibaren Anadolu’ya giriş yapan ve misyonerlik faaliyetleri için birçok şehirde istasyon merkezleri kuran Amerikan ABCFM Protestan teşkilatı 1840’lardan itibaren Mardin’de saha çalışmalarına başladı. Bu kapsamda 1858’de Mardin’e gelen Frederick Williams ve maiyetindeki misyon çalışanlarının faaliyetleri neticesinde ABCFM Protestanları kurumsallaşmaya başladı. Frederick Williams’den sonra misyon teşkilatının başında bulunan Alpheus Newell Andrus’un döneminde bir çok eğitim kurumu, sağlık merkezi ve ibadet merkezi kuruldu. XIX. yüzyılın sonlarında birçok misyon merkezi kuran Amerikan misyonerleri Müslümanlarla Ermeniler arasında başlayan olumsuz hadiselerde Ermenilerden yana tavır takındı. Bu durum üzerine mahalli yetkililer ile Amerikan misyonerler arasında bir takım problemler yaşandı

Anahtar Kelimeler:

Mardin, Amerikan misyonerleri Alpheus Newell Andrus

-

American ABCFM Protestant Organization, which entered Anatolia for the purpose of converting Assyrians and Armenians in the Ottoman State to protestants from the years of 1830s and founded stations in many cities for the missionary activities in Anatolia, began field work in Mardin begining from the 1840s. As a result of the activities of Frederick Williams who came to Mardin in 1858 and missionaries under his protection, ABCFM Protstants began to institutionalize. In the period of Alphesus Newell Andrus, who became the head of missionary organization after Frederick Williams, many educational institutions, medical centres and churches were founded. In the late XIX. century, American Missionaries who founded many mission centers got on the side of Armenians in the disturbing events started between Muslims and Armenians. So, some problems occured between local authorities and American missionaries

Keywords:

Mardin, American Missionaries Alphesus Newell Andrus, Daniel,

PDF

___

Arşiv Belgeleri BOA, DH. H, 32/5 BOA, HR. SYS, 71/32 BOA, A.MKT. MHM, 637/23 BOA, Y.MTV, 136/34 BOA, HR. SYS, 2735/10 BOA, A.MKT. MHM, 637/42 BOA, Y.A.HUS, 395/102 BOA, DH. ŞFR, 99/85. BOA, DH. ŞFR, 54-A/180 BOA, ŞD,1497/10 Kitap ve Makaleler
Aboona, Hirmis, “How And When Catholicism Was Imposed on National Churches of Mesopotamia?”, http://www.nineveh.com/How%20 and%20when %20Catholicism%20was%20imposed%20on%20National %20Churches%20of%20Mesopotamia.html (Erişim: 30. 10. 2014)
Açıkses, Erdal, Amerikalıların Harput’taki Misyonerlik Faaliyetleri, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2003
Anderson, Rufus, History Of The Missions Of The American Board of Commissioners for Foreign Missions to the Oriental Churches, Volume I, Congregational Publishing Society, Boston 1872
Andrus, Alpheus N.,Concerning The Yeziddes, The Missionary Herald Containing The Proceedings of the American Board of Comissioners for Foreign Missionswith a view of Other Benevolent Operations for the year 1889, Press of Samuel Usher, Boston
Armale, İshak, Türkiye Mezopotamyasında Mardin, Çev.: Turan Karataş, Nsibin Yayınevi, İsveç 1993
Aydın, Mehmet, “Hıristiyan Misyonerliğinin Başlangıcı, Gelişimi ve Hedefleri”, Dinler Tarihçileri Gözüyle Türkiye’de Misyonerlik”, Haz. Asife Ünal, Ankara 2005
Aydın, Suavi, “19. Yüzyılda ve 20. Yüzyılın Başında Aşiret ve Devlet, İmparatorluğun Kendi Şarkında Taşrayla İmtihanı”, Diyarbakır ve Çevresi Toplumsal ve Ekonomik Tarihi Konferansı Tebliğleri, Edit: Cengiz Aktar, Hrant Dink Vakfı Yayınları, İstanbul 2013, s. 159-174
Aydın, Suavi; Emiroğlu, Kudret; Özel, Oktay; Ünsal, Süha, Mardin Cemaat Aşiret Devlet, Toplumsal ve Ekonomik Vakfı Yayınları, İstanbul 2001
Bozan, Oktay, Diyarbakır Vilayeti’nde Ermeniler ve Ermeni Olayları (1878-1920), , Çizgi Yayınları, Konya 2012
Çıkkı, Murat Fuat, Naum Faik ve Süryani Rönesansı, haz. Mehmet Şimşek, Belge Yayınları, İstanbul 2004
Danacıoğlu, Esra, “Diyarbakır’da Amerikan Misyonerleri”, Diyarbakır: Müze Şehir, (Haz. Ş. Beysanoğlu,M. S. Koz, E. N. İşli), YKY, İstanbul 1999 Davis, LeslieAmmweron, RaportsLeslie A. Davis,
GomidasEnstitutesArmenianGenocideDocumentation, Newyork 1918, s. 12, http://brookhavensouthhaven. org/HamletPeople/tng/ showsource.php?source ID= S741
&tree= hamlet, (erişim: 29.10.2014)
Dewey, W. C.,Mardin ın Mezopotamia, The Missionary Herald Containing The Proceedings of theAmerican Board of Comissioners for Foreign Missions with a view of Other Benevolent Operations for the year 1889, Press of Samuel Usher, Boston 1889
Dinçer, Nahid, Yabancı Özel Okullar, İstanbul 1978
Doğan, Cabir, “1843-1846 Nasturi Olayları ve Bedirhan Bey”, Süleyman Demirel
Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Aralık 2010, sayı: 22, s. 1-18
Erdoğan İnce, Dilşen, “XIX. Yüzyılda Ermeni İsyanlarının Çıkmasında Rol Oynayan Görünmeyen Tehlike: Misyonerler”, Türk Yurdu, cilt 26, Sayı 225, Mayıs 2006
Fendoğlu, Hasan Tahsin, “Amerika Birleşik Devletlerinin Misyonerleri ve Osmanlı Devleti” Türkler, c. XIV, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 188-192
Geary, Grattan, Through Asiatic Turkey, Narrative of a Journey from Bombay to the Bosphorus, London 1878
GertrudeBell, The Churchesand Monasteries of the Tur Abdin with an introduction and notes by Marlia Mandell Mango, Pinder Press, Londra 1982
Gülbadi Alan, “Yirminci Yüzyılın Başlarında Osmanlı Topraklarında Faaliyet Gösteren Amerikan Kurumları”, Yeni Türkiye, s. 45, Mayıs-Haziran 2002, s. 400-402
İnalcık, Halil, Doğu-Batı Makaleler I, Doğu Batı, Ankara 2005
Kantarcı, Şenol, Amerika Birleşik Devletleri’nde Ermeniler ve Ermeni Lobisi, Aktüel, İstanbul 2004
Kieser, Hans Lukas, Doğu Vilayetlerindeki Misyonerlik, Etnik Kimlik ve Devlet (1839- 1938), İletişim Yayınları, İstanbul 2005
Kocabaşoğlu, Uygur, “Doğu Sorunu”, Tarihi Gelişmeler İçinde Türkiye’nin Sorunları Sempozyumu (8-9 Mart), Ankara 1990
Kocabaşoğlu, Uygur, Kendi Belgeleriyle Anadolu’daki Amerika, 19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Amerikan Misyoner Okulları, Arba Yayınları, İstanbul 1989
Lourie, Thomas, “Dr. Grant And The Mountain Nestorians”, New Englander Nullius Addıctus in Verba Magıstri,,Vol. XI New Series Volume V, 1863
Özcoşar, İbrahim, 19. Yüzyıl Mardin Süryanileri, Beyan Yayınları, İstanbul 2008
Öztürk, Ayhan, “Amerikan Board’ın Kuruluşu, Teşkilatlanması ve Osmanlı Devleti’nde Kurduğu Misyonlar”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 23, Yıl: 2007/2, s. 63-74
Parlatır, İsmail, Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Yargı Yayınları, Ankara 2011
Parry, Oswald H., Six Months İn Asyrian Monastery, Horace Cox, London 1895
Pınar, İlhan, “Gezginlerin Gözüyle Diyarbakır (1701-1924) Diyarbakır: Müze Şehir”,
Haz: Ş. Beysanoğlu, M.S. Koz, E.N. İşli, YKY, İstanbul 1991, s.149-1587
Polvan, Nurettin, Türkiye’de Yabancı Öğretim, c.I, İstanbul 1952
Sertoğlu, Midhat, Süryani Türklerinin Siyasi ve İctimai Tarihi, Baha Matbaası, İstanbul 1974
Sevinç, Necdet, Arşiv Belgeleriyle Tehcir Ermeni İddiaları ve Gerçekler, Avrasya -Bir Vakfı Yayınları, Ankara 2003
Tekeli,İhsan, “Osmanlı İmparatorluğundan Gününüze Eğitim Kurumlarının Gelişimi”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, c. III, s.188 Turan, Ömer, “Amerikan Misyonerlerinden E. Smith ve H.G.O. Dwight’a Göre 1830- 1831 Yıllarında Ermeniler”, Ermeni Soykırımı İddiaları-Yanlış Hesap Talat’tan Dönünce”, haz. Mustafa Çalık, Cedit Neşriyat, Ankara 2006
Vahapoğlu, Hidayet, Osmanlı’dan Günümüze Azınlık ve Yabancı Okullar, İstanbul 2005
Yılmazçelik, İbrahim, Diyarbakır Şer’iyye Sicilleri, Diyarbakır Tanıtma Kültür ve Yardımlaşma Vakfı Yayını, Ankara 2001
Yücel, İdris, Kendi Belgeleri Işığında Amerikan Board’ın Osmanlı Ülkesindeki Teşkilatlanması, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri 2005