20097

ŞÂFİÎ USÛLCÜLERİN DEĞERLENDİRME VE TERCİH YAPARKEN SÜNNET VE HADİS MESELELERİNE YAKLAŞIMI: ZEKERİYYA el-ENSÂRÎ ÖRNEĞİ

Hicrî ilk iki yüzyılda ortaya çıkan Hicaz fıkhı ile Irak fıkhından orijinal bir sentez meydana getiren İmam Şâfiî’ye (ö. 204/820) nispet edilen ekole Şâfiî mezhebi denilmiştir. Bağlayıcılık açısından hadisler için ittisâl şartını yeterli bulan Şâfiîler, haberlerle amel etmek için ilâve şartlar ileri sürülmesine karşı çıktıklarından Hanefî ve Mâlikî çevrelerinin bu yönde geliştirdiği formülleri eleştiri konusu yapmışlardır. Buna bağlı olarak haber-i vâhidle haram ve vâcibin sabit olamayacağı yaklaşımı eleştirilmiş, hükme delâlet noktasında zannîlik bulunmaması kaydıyla bu tür hükümlerin haber-i vâhide dayandırılabileceği ilkesi benimsenmiştir. Bu tür konuları genişçe ele alan ve değerlendirme yoluna giden önemli Şâfiî usûlcülerinden biri Ebû Yahyâ Zekeriyyâ b. Muhammed b. Ahmed el-Ensârî’dir. (ö. 926/1520). İbn Hacer, el-Bulkînî, İbnü’l-Hümâm, Celâleddin el-Mahallî gibi çok sayıda âlimden fıkıh ve diğer dinî ilimleri okuyan Zekeriyya el-Ensârî, genç yaşta hocalarının izniyle ders ve fetva verecek seviyeye ulaştı. Kendisinden ilim tahsil edenler arasında İbn Hacer el-Heytemî, Hatîb eş-Şirbînî, Abdülvehhâb eş-Şa‘rânî gibi şahsiyetler bulunmaktadır. Kaynaklarda el-imâm, el-hâfız, şeyhu meşâyihi’l-İslâm, şeyhü’l-İslâm gibi lakaplarla anılan Zekeriyyâ el-Ensârî, neredeyse bütün dinî ilimler alanındaki geniş bilgisi yanında Şâfiî mezhebinin temel eserlerini anlama, onların tercihleri arasında değerlendirme ve tercih yapma konusunda uzmandı. Eserleri mezhep görüşlerinin âyet ve hadislerle temellendirilmesi, ta‘lîl edilmesi, önceki ulemânın hatalı bulduğu nakil ve görüşlerinin eleştirilmesi, hadisleri tahrîc ederek kaynaklarının ve bu konuda âlimlerin değerlendirmelerinin belirtilmesi bakımından önem taşır. Bundan dolayı eserleri daha sonraki Şâfiî âlimleri arasında itibar görmüş, mezhebin meseleleri konusunda dayanak olmuş, üzerine çeşitli ihtisar, şerh ve hâşiye çalışmaları yapılmıştır. Önemli eserlerinden biri de usûl konusunda yazdığı Gâyetu’l-vüsûl şerhu Lübbi’l-usûl adlı çalışmasıdır. Bu eseri yine kendisine ait olan Lübbü’l-usûl adlı eserinin şerhidir. Lübbü’l-usûl ise Tâceddin es-Sübkî’nin Cem’u’l-cevâmi’inin muhtasarıdır. Onun sünnet ve hadis meseleleri konusundaki yorum ve değerlendirmeleri bu eseri çerçevesinde ele alınacaktır. Böylelikle Şâfiî usûlcülerin bu tür konuları yorumlama noktasındaki yaklaşım ve tutumları tespit edilmeye ve değerlendirmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Usûl, Şâfiîler, Sünnet, Haber

INTERPRETATIONS OF THE SUNNET AND HADITH SUBJECTS OF METHODOLOGISTS THROUGH THE EVALUATION AND PREFERENCE: ZEKERIYA EL-ENSARI EXAMPLE

The Hijaz fiqh which emerged in the first two centuries of Hijri was called Shâfiî sect in the school of fiqh, which is based on Shafi'i (d. 204/820), who had the possibility of evaluating the fate of Iraq and bringing it to an original synthesis. In terms of binding, the Shafi'i, who found the ittisal condition for the hadiths satisfactory, have criticized the formulas developed by the Hanafi and Marikî circles in this direction because they opposed the addition of additional conditions to operate with the news. In this respect, the approach that the haram and the worshiper can not be fixed with news and wisdom has been criticized and the principle has been adopted that such provisions can be based on news, provided that there is no doubt at the point of issue. One of the prominent Shafi'i scholars who address these issues extensively and go on the path of evaluation is Abu Yahya Zekeriyyâ b. Muhammad b. Ahmed al-Ansari. (d. 926/1520). Zekeriyya al-Ansari, who read fiqh and other religious sciences from many scholars such as Ibn Hajjar, al-Bulkîn, Ibn al-Khumâm, Celâleddin al-Mahallî, attained the level to teach and fatwa with the permission of their teachers. Among those who collect knowledge, there are personalities such as Ibn Hajjar al-Heytemi, Hatîb al-Shirbinî, Abd al-vahab al-Sha'rāni. Zakeriyya al-Ansari, who is known by his nicknames like al-Imâm, al-hafiz, sheikh al-islâm in the sources, comprehends the basic works of Shafi'i sect besides the broad knowledge in almost all religious sciences, he specialized in. His works emphasize the basis of sectarian views with verses and hadiths, to be ta'îl, to criticize the transmission and views of the previous faults which are erroneous, to emphasize the hadiths and to indicate the sources and the evaluations of the scholars in this respect. His works were respected among the scholars of the later Shafi'i, the basis of the mezhebine affairs, and various expertise, commentary and poetry work were done on them. One of his important works is the work of Gâyetu'l-vüsûl sherhu Lübbi'l-usûl which he writes about usûl. This work is also a reminder of his work, Lübbü'l-usûl. Lübbü'l-usûl is the endowment of Tâceddin es-Subkî's Cem'u'l-cevâmi. His interpretations and assessments on the issues of circumcision and hadith will be examined in this essay. In this way, the approaches and attitudes of the Shafi'i scholars in interpreting such issues will be tried to be determined and evaluated.

Keywords:

Shafii, Usul, Sunnah, Haber,

PDF

___

Abdulgani Abdulhâlık, Hücciyyetü’s-sünne, Dâru’l-vefâ, Trs. By.
Âmidî, Ali b. Muhammed, el-İhkâm Fî Usûli’l-Ahkam, I-IV, Riyad 2003.
Apaydın, H. Yunus, “Mütevatir”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı yayınları, XXXII, 208.
Atar, Fahrettin, Fıkıh Usûlü, İFAV Yayınları, İstanbul 1992.
Aybakan, Bial, “SÜBKÎ, Tâceddin”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı yayınları, XXXVIII, 12.
A’zamî, Muhammed Mustafa, Dirasat Fî’l-Hadisi’n-Nebevî, el-Mektebu’l-İslamî, Beyrut 1980.
Bardakoğlu, Ali, “Hanefi Mezhebi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı yayınları, , XVI, 12.
Beroje, Sahip, Rey Hadis Tartışmalarında Hanefî ve Şafiiler, Yüksek Lisans Tezi, Ata.Ü.S.B.E., Erzurum 1994.
Buhârî, Ebu Abdillah Muhammmed b. İsmail, el-Câmiu’s-Sahîh, I-VI, Daru İbn Kesir, Beyrut 1987.
Cezâirî, Tahir b. Salih b. Ahmed, Tevcihu'n-nazar ilâ ûsûli'I-eser, Cemaliye matbaası, Mısır 1910.
Ebû Zehv, Muhammed, Hadis ve Hadisçiler, Terc. Selman Başaran, M. Ali Sönmez, Ensar Neşriyat, İstanbul 2007.
Ensârî, Ebu Yahya Zekeriyya, Gâyetü’l-Vüsûl ilâ Şerhi Lübbi’l-Usûl, Dâru’l-Kutubi’l-Arabiyyeti’l-Kübra, Mısır, Trs.
Erkmen, Sebahattin, Hanefî ve Şâfiî Usûlcülerin Sünnet Anlayışı (Debûsî ve Sem’ânî Örneği), Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çorum 2013, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi,
Gürkan, Menderes, İslam Hukuk Metodolojisinin Oluşumu ve Şâfiî’nin Yeri, Doktora Tezi, E.Ü.S.B.E., Kayseri 1997.
Hanefî, Muhammed b. Ahmed b. İyas, Bedâiu’z-Zuhûr fî Vakâii’d-Duhûr, I-V, Mısır 1984.
İbn Hacer, Nuhbetu'l-fiker fî mustalahi ehli’l-eser, Tahk. Abdulhamid b. Salih b. Kasım, Daru İbn Hazm, Beyrut 2006.
İbnü’l-Emîn Mahmud Esad, Fıkıh Usûlü, Yasin Yay., İstanbul 2008.
Koçinkağ, Mansur, Erken Dönem İslam Hukuk Düşüncesinde Rey ve Hadis, Rağbet Yayınları, İstanbul 2018.
Koçyiğit, Talat, “Âhâd Haberlerin Değeri”, AÜİFD, 1966 Cilt: XIV, ss. 125-142.
Koçyiğit, Talat, Hadîs Istılahları, AÜİF Yayınları, Ankara, 1980.
Köksal, A. Cüneyd - İbrahim Kâfi Dönmez, “Usûl-i Fıkıh”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı yayınları, XXXXII, 201.
Köktaş, Yavuz, “Anlam ve Yorum Açısından Hadis Metinlerinin Tahlili”, Bilimname, Sayı: 3 2003/3, s. 113.
Molla Hüsrev, Fıkıh Usûlü (Mirkâtü’l-Vüsûl Tercümesi ve Şerhi), Terc. Haydar Sadıkoğlu, Özgü Yay., İstanbul 2014.
Necmeddin Muhammed b. Muhammed, el-Kevâkibu’s-Sâire bi A’yâni’l-Mieti’l-Âşire, I-III, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1997.
Özel, Ahmet - Cengiz Kallek, “Zekeriyyâ el-Ensârî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı yayınları, XXXXIV, 212.
Özlem, Doğan, Bilim Tarih ve Yorum, İnkılap Yayınları, İstanbul 1998.
Pak, Süleyman, “Kur’an’da Hz. Peygamber’in Günah İşleme İmkânı (Nisa Suresi 105-107. Ayetler Örneği)”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2017/2, c. 16, sayı: 32, ss. 641-669.
Râzî, Fahreddin Muhammed b. Ömer b. el-Hüseyin, el-Mahsûl fî ilmi Usûli’l-Fıkh, I-VI, Tahk. Tâhâ Câbir Feyyâz el-Alvânî, Müessesetü’r-risâle, Beyrut Trs.
Sibâî, Mustafa, es-Sunne ve Mekânetuhâ fî’t-Teşrîi’l-İslâmî, Dâru’l-Verrâk, Riyad 1998.
Suyûtî, Abdurrahman b. Ebibekr, Tedribu'r-râvî, I-II, Tahk. Abdulvehhab Abdullatif, Mektebetu’r-Riyadi’l-hadise, Riyad Trs.
Şaban, Zekiyüddin, İslam Hukuk İlminin Esasları (Usûlü’l-Fıkh),Terc. İ. Kafi Dönmez, TDV Yay., Ankara 2004.
Şâfiî, Muhammed b. İdris, er-Risâle (İslam Hukukunun Kaynakları), Çev. Abdulkadir Şener, İbrahim Çalışkan, TDV Yay., Ankara 2000.
Şakir, Ahmed Muhammed, el-Bâisu’l-Hasîs Şerhu İhtisari Ulûmi’l-Hadis, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut Trs.
Uğur, Mücteba, Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü, TDV Yay., Ankara 1992.
Zeydan, Abdulkerim, el-Vecîz fî Usûli’l-Fıkh, Müessesetu’r-Risale, Beyrut 1997.