FAHREDDÎN RÂZÎ’NİN İ‘CÂZ DÜŞÜNCESİNDE BİR KIRILMA NOKTASI OLARAK SARFE TEMAYÜLÜ TARTIŞMASI

Fahreddîn Râzî’nin geride bıraktığı ilmî mirası anlamaya dönük birçok ilmî ve akademik araştırma yapılmıştır. Bu araştırma alanlarından biri de Kur’ân’ın i‘câz yönünün ne olduğu meselesinin tartışılmasıdır. Yapılan araştırmalarda Râzî’nin sarfe teorisine hiçbir şekilde meyletmediğini söyleyenler olduğu gibi sarfeyi bir i‘câz yönü olarak kabul ettiğini söyleyenler de olmuştur. Ancak bu araştırmalardaki genel sorun, müellifin eserlerinden sadece bir kısmının kullanılmış olması ve konuya dair bilgilerin te’lif kronolojisi göz ardı edilerek işlenmesidir. Bu nedenle çalışmada Râzî’nin i‘câz meselesini ele aldığı ve konuya dair farklılık arz eden bütün eserleri incelenerek daha bütüncül bir yöntem takip edilmiştir. Ayrıca eserlerinin yazıldığı kronoloji de dikkate alınmış ve süreç içinde müellifin i‘câz düşüncesindeki değişimin izleri ilgili eserlerinde adım adım takip edilerek metin kurgulanmıştır. Bu çalışma, Râzî’nin en son benimsediği görüşü belirleyerek i‘câz düşüncesi etrafında oluşan tartışma zeminine ilmî bir katkı sunmayı hedeflemektedir. Râzî, telif hayatının ilk dönemlerinde yazdığı eserlerinde sarfe teorisine karşı ciddi eleştiriler getirirken daha sonraki dönem eserlerinde bu eleştiri tonunu biraz daha yumuşatmış hatta neredeyse tamamen sonlandırmıştır. Daha da önemlisi inkârcılara karşı, Kur’ân’ın mu‘ciz olduğu hedefine odaklanan Râzî’ye göre; ister bizâtihî Kur’ân’ın dilsel yapısından olsun ister sarfe ile olsun her iki durumda da Kur’ân mu‘cizdir ve ona karşı muâraza edilememiştir.

Anahtar Kelimeler:

Fahreddîn Râzî, , Sarfe, i'câz

PDF

___

Altaş, Eşref. “Fahreddîn er-Râzî Eserleri Kronolojisi”. İslâm Düşüncesinin Dönüşüm Çağında Fahreddîn er-Râzî. ed. Ömer Türker-Osman Demir. İstanbul: İsam Yayınları, 2013.
Arpa, Enver. “İ’cazü’l-Kur’ân Konusuna Farklı Bir Yaklaşım”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 43/1 (01 Nisan 2002), 81-107.
Ayman, Shihadeh. Fahreddîn er-Râzî’nin Gayeci Ahlâkı. çev. Selime Çınar- Kübra Şenel. İstanbul: Nobel Yayınları, 2016.
Bûtî, Said Ramazan. Min revâi’l-Kur’ân. Dımeşk: Mektebetü’l-Fârâbî, 1975.
Cennet, Mehmet Zülfi. “Risâletine Delil Oluşu İtibariyle Kur’ân’da Hz. Muhammed’in Nübüvvet Öncesi Hayatına Dair İzdüşümler”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16 (25 Aralık 2020), 205-220.
Erdoğan, İbrahim Halil. Nübüvvetin İspatı Bağlamında Fahreddîn er-Râzî’nin İ’câzu’l-Kur’ân Görüşü. Kayseri: EÜSBE, 2017.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-İktisâd fi’l-iʿtikād. Beyrut: Daru’l-minhâc, ty.
Hacımüftüoğlu, Nasrullah. Kur’ân’ın Belâğatı ve İ‘câzı Üzerine. Erzurum: Ekev Yay., 2001.
Hâlidî, Salâh Abdülfettâh. el-Beyân fî İ’câzi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru Ammâr, 1993.
Hâtib, Abdulkerim. İ‘câzü’l-Kur’ân. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1974.
İbn Fāris. Muʿcemu Meḳāyīsi’l-Luġa. thk. ʿAbdusselām Muḥammed Hārūn. 6 Cilt. Dımeşḳ: Dāru’l-Fikr, 1979.
İbn Kes̠îr. Tefsīru’l-Ḳurʾāni’l-ʿAẓīm. thk. Muṣṭafā es-Seyyid Muḥammed v.dğr. 15 Cilt. Kahire/Gize: Muʾessesetu Ḳurṭuba, Mektebetu’l-Evlādi’ş- Şeyḫ li’t-Turas̠, 2000.
İbn Manẓūr. Lisānu’l-ʿArab. thk. ʿAbdullāh ʿAliyyu’l-Kebīr, Muḥammed Aḥmed Ḥasbullāh, Hāşim Muḥammed eş-Şāẕeli. Kahire: Dāru’l- Meʿarif, t.y.
Kahveci, İhsan. Fahreddîn er-Râzî’nin “Mefâtîhu’l-Gayb” Adlı Tefsirinde Ulûmu’l-Kur’ân. Sakarya: SÜSBE, Doktora, 2001.
Korkut, Ramazan. “Fıkıh Usulü Açısından İlahî Hitabı Anlamanın Dilbilimsel Çerçevesi”. 9/1 (30 Mayıs 2021), 226-261.
Polat, Fethi Ahmet. “Bir İ‘câzü’l-Kur’ân İddiası: Sarfe”. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi III/3 (2003).
Râzî, Fahrüddîn. el-Me‘âlim fî usûli’d-dîn. thk. Tâhâ Abdürraûf Sa’d. Beyrut: Daru’l-Kitabi’l-Arabî, ty.
Râzî, Fahrüddîn. er-Riyâzü’l-mûneka fî ârâi ehli’l-ilm. thk. Esad Cum’â. Kayrevân: Merkezü’n-neşri’l-câmi‘î, 2004.
Râzî, Fahrüddîn. Mefātīḥu’l-Ġayb. 32 Cilt. Beyrut: Dāru’l-Fikr, 1981.
Râzî, Fahrüddîn. Muhassalü Efkari’l-Mütekaddimîn ve’l-Müteahhirîn mine’l-Ulemâ ve’l-Hükema ve’l-Mütekellimîn. Kahire: Mektebetü’l-Külliyeti’l- Ezheriyye, ty.
Râzî, Fahrüddîn. Nihâyetü’l-îcâz fî dirâyeti’l-iʿcâz. thk. Bekrî Şeyh Emin. Beyrut: Darü’l- İlmi lil-Melayîn, 1985.
Râzî, Fahrüddîn. Nihâyetü’l-ʿukûl fi dirâyeti’l-usûl. thk. Abdüllatif Said Fûde. Beyrut: Darü’z-Zehair, 2015.
Semîn el-Halebî, Şihâbuddin Ahmed. Umdetu’l-huffâz fi tefsîri eşrefi’l-elfâz. thk. Muhammed Bâsil Uyûn es-Sûd. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1993.
Türkî, İbrahim b. Mansur. “el-Kavl bi’s-sarfe fi i‘câzi’l-Kur’âni’l-Kerim”. Mecelletü Camiati Ümmi’l-Kura 2 (2009).
Yavuz, Yusuf Şevki. “İ‘câzü’l-Kur’ân”. DİA. C. XXI. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
Yavuz, Yusuf Şevki. “Sarfe”. DİA. C. XXXVI. Ankara: TDV Yayınları, 2009.
Yurt, Mehmet Emin. Fahruddîn Râzî’ye Göre İ’câzu’l-Kur’ân (Mefâtîhu’l-Gayb Tefsiri Bağlamında). Ankara: Gece Akademi, 2018.
Zerkan, Muhammed Salih. Fahruddîn er-Râzî ve arâuhu’l-kelâmiyye ve’l-felsefiyye. Kahire: Dâru’l-fikr, 1963.
Zerkânî, Muhâmmed Abdulazîm. Menâhilu’l-irfân fi ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l Fikr, ty.