XVI. Yüzyıl İran Şairlerinden Sâ'ilî-i Şîrâzî'nin Târih-i Âl-i Osmânî'si
Öz: Bu çalışmada, XVI. Yüzyıl İran şairlerinden Sâʾilî-i Şîrâzî’nin, tek nüshasına ulaşabildiğimiz Târîḫ-i Âl-i ʿOsmânî adındaki manzum eseri üzerinde duracağız. Sâʾilî’nin bu eseri, nazım şekli ve vezin bakımından Firdevsî’nin Şâhnâme’siyle benzerlik gösterdiği gibi kullanılan unsurlar da hemen hemen aynıdır. Şâhnâme’nin çatısını oluşturan efsanevî kahramanlar, mitolojik unsurlar ve bazı terkipler benzer anlatımlarla Sâʾilî’nin eserinde de karşımıza çıkmaktadır. Oysaki bu iki eserin konusu birbirinden farklı olup, birisi tarih öncesi zamanlardan başlayıp Arap istilasına kadar gelen İran tarihini anlatan ulusal bir destan, diğeri ise yalnızca bir hükümdarın hayatının ve yaptığı savaşların anlatıldığı manzum bir tarihtir. Çalışmamızın çatısını, Osman Gazi dönemi savaşlarının ve kahramanlıklarının anlatıldığı bu Târîḫ-i Âl-i ʿOsmânî adlı epik manzumenin geniş çaplı tanıtımı oluşturacaktır. Öncelikle dönemin yaygın geleneği olan Tevârîḫ-i Âl-i ‘Osmân/Târîḫ-i Âl-i ʿOsmân yazıcılığı hakkında kısaca bilgi verilecektir. Daha sonra söz konusu eserin konu ve mahiyetine değinilecek ve haiz olduğu tarihi önemi belirtilecektir. Konu ve muhtevasından hareketle tarihi kaynakları belirlenecek olan eserin, belirlenen kaynaklar ile benzeyen ve ayrılan yönleri tespit edilecektir. Son olarak ise tek nüshasına ulaşabildiğimiz eserin nüsha özellikleri hakkında bilgi verilecektir .
Anahtar Kelimeler:
Sâʾilî-i Şîrâzî, İranlı Şair, Târîḫ-i Âl-i ʿOsmânî, , Tevârîḫ-i Âl-i Osman, XVI. Asır Osmanlı Tarih Yazıcılığı
SAELI-YE SHIRAZI WHO WAS ONE OF THE İRANIAN POETS OF XVI CENTURY AND HIS WORK NAMED TARIKH-E AL-E OSMANI
Abstract: In this study, a poem work named Tarikh-e Al-e Osmani, of which only one copy exists, by the poet Saeli-ye Shirazi, who was one of the Iranian poets of XVI century, is analyzed. This work of Saeli is similar to Ferdowsi’s Shahnameh in terms of verse form and meter and the material used in the two works is almost the same. Legendary heroes, mythological elements, and some of the compositions that make up the framework of Shahnameh are also seen in Saeili's work with similar narratives. However, these two works are different from each other; one is a national epic that tells the history of Iran from prehistoric times to the Arabian invasion, and the other is a verse history of the life of only one ruler and the wars he has made. The framework of our study, the wars and heroism of the period of the Ottoman Empire will be described in this epic manuscript called Tarikh-e Al-e Osmani will constitute a large-scale presentation. Firstly, we will give brief information about Tavarikh-e Al-e Osman / Tarikh-e Al-e Osman printing, which is a common tradition of the period. Then, the subject and the nature of the work in question will be mentioned and the historical significance of it will be mentioned. The course will determine the historical sources of the work which will be determined according to the determined sources and the separated aspects. Finally, it will be informed about the copy features of the work, of which only one copy exists.
Keywords:
Saeli-ye Shirazi, Iranian Poet, Tarikh-e Al-e Osmani, Tavarikh-e Al-e Osmani, XVI. Century Ottoman Historiography,
___
- Afyoncu, Erhan, “Osmanlı Siyasi Tarihinin Ana Kaynakları: Kronikler”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, I/ 2, (2003), s. 101-172.
- Âgā Buzurg-i Tahrânî, Eẕ-ẕerîʿa ilâ teṣânîfi’ş-Şiʿa, IX. Cilt, Tahran 1332 hk./1914
- Akbayrak, Hasan, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Tarih Yazımı, 2. baskı, Kitabevi Yay. İstanbul 2012
- Altınay, Ahmed Refik, “Tevârîḫ-i Âl-i ʿOåmân”, TTEM, 14/91, (1926), s. 69-78.
- Anbarcıoğlu, Meliha, “Şâhnâme-i Firdevsî ve Edebiyyât-ı Türk”, D.T.C.F. Doğu Dilleri ve Edebiyatları Araştırmaları Dergisi, II/ 4, (1981), s. 1.
- Âşık Çelebi, Meşâiru’ş-şuarâ, haz. Filiz Kılıç, İnceleme-Metin, I-III. Cilt, İAEY, İstanbul 2010.
- Âşıkpaşazâde, Tevârîḫ-i Âl-i ʿOåmân, nşr. Nihal Atsız, Osmanlı Tarihleri I, İstanbul 1947
- Babacan, İsrafil, “Sayili ve Türkçe Şiirleri”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 23, Ankara, Güz 2015, s. 61-83.
- Başar, Fahameddin, “İlk Osmanlı Tarihçileri”, Türkler, Ed. Hasan Celâl Güzel-Prof. Dr. Kemal Çiçek-Prof. Dr. Salim Koca, XI. Cilt, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 409-416.
- Bayâtî Hasan, Câm-ı Cem-âyîn, nşr. Nihal Atsız, Osmanlı Tarihleri I, İstanbul 1949
- Dihḫudâ, ‘Ali Ekber, Luġatnâme, VIII. Cilt, İntişârât-ı Danişgâh-ı Tahran, Tahran 1328 hk./1910.
- El- Ḳonevî, “Mehmed b. Hâcı Halil el-Ḳonevî’nin Târîḫ-i Âl-i ʿOåmân’ı”, çev. Robert Anhegger, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, II/3-4, (1950), s. 53-54
- Erzi, Adnan Sadık, “Beşir Çelebi: Tevârîḫ-i Âl-i ʿOåmân”, TTK Belleten, XIII/49, (1949), s. 181-185. Giese, Friedric, Anonim Tevârîḫ-i Âl-i ʿOåmân, haz. Nihat Azamat, Marmara Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1992.
- Hayyâmpûr, Abdurresûl, Ferheng-i Soḫenverân, I. Cilt, İntişârât-i Telâyî, Tahran 1372 hk./1993
- İbn Kemâl, Tevârîḫ-i Âl-i ʿOåmân, haz. Şerafettin Turan, I. Defter, TTK, Ankara 1991
- Ḳâzvînî, Ḥekîmşâh Muḥammed, Tercume-i Mecâlisu’n-nefâis, nşr. ʿAli Aṣġar Ḥikmet, Bank-ı Milli-i İrân, Tahran 1323 hş./1945.
- Kınalı-zâde Hasan Çelebi, Tezkiretu’ş-şuarâ, haz. İbrahim Kutluk, 3. baskı, I-II. Cilt, TTK, Ankara 2014.
- Mehmed Neşrî, Kitâb-ı Cihânnümâ Neşrî Tarihi, haz. Faik Reşit Unat-Mehmed A. Köymen, I-II. Cilt, TTK, Ankara 2014
- Muîn, Muhammed, Ferheng-i Fârsî, I-VI. Cilt, İntişârât-ı Emir Kebir, Tahran 1375 hk./1955.
- Nevâî, Ali Şîr, Mecâlisu’n-nefâis, haz. Kemal Eraslan, 2. baskı, TDK, Ankara 2015.
- Özcan, Abdulkadir, “Tevârîh-i Âl-i ʿOåmân”, TDV, XXXX., İstanbul 2011, s. 579-581.
- ------------------------, “Fâtih Devri Tarih Yazıcılığı ve Literatürü”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 14, Erciyes 2003/I, s. 55-62.
- Öztürk, Necdet, Ḥadîdî Tevârîḫ-i Âl-i ʿOsmân, Marmara Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1991, Giriş, XXVII-XXXII.
- Sâʾilî-i Şîrâzî, Külliyât-ı Sâʾilî-i Şîrâzî, Yz., Millî Ktp., No 06 Mk. Yz. A 6799, (t.y.).
- Şemseddin Sâmi, Ḳāmûsu’l-aʿlâm, IV. Cilt, Mihrân Matbaası, İstanbul 1311 hk./1893.
- Tebrîzî, Muḥammed H. H., Burhân-ı Katı, nşr. Burhan-ı Katı-M. Muin, IV. Cilt, İntişârât- Emir Kebir, Tahran 1357 hk./1938.
- Tuman, Mehmet Nâil, Tuhfe-i Nâilî, haz. Cemâl Kurnaz-Mustafa Tatcı, I-II. Cilt, Bizim Büro Basımevi, Ankara 2001.
- ISSN: 1307-5020
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 1956
- Yayıncı: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Şarkiyat Araştırma Merkezi
Sayıdaki Diğer Makaleler
XVI. Yüzyıl İran Şairlerinden Sâ'ilî-i Şîrâzî'nin Târih-i Âl-i Osmânî'si
Hastalık Anlatısı ve Avangard Çin Edebiyatı'nın Modern Konusu (1985-2000)
İbrahim Vahdi Efendi (ö.1126/1714) ve Şevâhid Şerhleri
Kabûlî'nin İkinci Divanı'ndaki Türkçe ve Farsça Şiirlerinin Karşılaştırılması
Cezayir Toplumunda Okullarda Şiddet ve Bu Şiddeti Azaltma Yöntemleri