Tanpınar’ın Saatleri Ayarlama Enstitüsü’nde Shakespeare’in Yanlışlıklar Komedyası’nın Etkileri

William Shakespeare’i gelmiş geçmiş şairlerin en büyüğü olarak nitelendiren Ahmet Hamdi Tanpınar, Türk yazar ve şairlerini onun sanat dehasından ve eserlerinin çokkültürlü yapısından beslenmeleri konusunda teşvik etmiş, kendisi de eserlerinde Shakespeare’in kurgularından ve karakterlerinden yararlanmıştır. Saatleri Ayarlama Enstitüsü, Tanpınar’ın eserleri arasında toplumsal yergi içerikli olması ve bir kültürel kriz romanı olması bakımından özel bir yere sahiptir. Tanpınar bu romanında Shakespeare’in Yanlışlıklar Komedyası’nın hem genel atmosferinden hem de bazı kurgusal özelliklerinden yararlanmıştır. Fransa’da romantiklerin Shakespeare’i kendi amaçlarına uygun bulup Shakespeare’in eserlerinden yararlanmaları gibi Nâmık Kemâl ve Ahmet Hamdi Tanpınar gibi Türk edebiyatının öncü entelektüelleri de Türk toplumunun değişim sürecinde hem tiyatro türünün yaygınlaşmasını sağlamak hem Batı kültürünün daha yakından tanınması ve benimsenmesi maksadıyla Shakespeare’in eserlerine özel bir ilgi göstermişlerdir. Tanpınar gerek şiirlerinde gerek hikâye ve romanlarında Shakespeare’in eserlerine veya yarattığı karakterlere göndermelerde bulunmuştur. Saatleri Ayarlama Enstitüsü’nde Shakespeare’den veya eserlerinden direkt olarak söz etmemiş olsa da roman genel atmosferiyle baştan sona “Yanlışlıklar Komedisi”ni andırır. Bunun yanında iki eser arasında kayıp mücevher, hırsızlık ve delilik suçlaması, akıl ve ruh doktoru, isim benzerliği yüzünden meydana gelen karışık ve gülünç olaylar gibi ortak kurgusal özellikler bulunmaktadır. Bu çalışmanın birinci bölümünde Shakespeare’in Türk edebiyatına ve Tanpınar’a etkileri incelenmiş, ikinci bölümünde ise Saatleri Ayarlama Enstitüsü ve Yanlışlıklar Komedyası tanıtıldıktan sonra iki eserin ortak yönleri karşılaştırılarak Tanpınar’ın sanat kişiliği üzerindeki Shakespeare etkisi aydınlatılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Ahmet Hamdi Tanpınar, William Shakespeare, Nâmık Kemâl, Saatleri Ayarlama Enstitüsü, Yanlışlıklar Komedyası.

The Effects of Shakespeare’s The Comedy of Errors on Tanpinar’s The Time Regulation Institute

Ahmet Hamdi Tanpınar described William Shakespeare as the greatest poet of all time and encouraged Turkish writers and poets to be nourished by his artistic genius and the multicultural structure of his works. Tanpınar himself also benefited from Shakespeare’s fictions and from the characters in his works. The Time Regulation Institute has a special place among Tanpınar’s works in that it contains social satire and is a novel about cultural crisis. In this novel, Tanpınar benefited from both the general atmosphere as well as certain fictional features of Shakespeare’s The Comedy of Errors. Just as the romantics in France had found Shakespeare and his works to be suitable for their own purposes and benefited from them, the pioneering intellectuals of Turkish literature such as Nâmık Kemâl and Ahmet Hamdi Tanpınar also paid special attention to Shakespeare’s works during the change Turkish society underwent in order to spread the theater genre and get to know Western culture more closely. Tanpınar made references to Shakespeare’s works and characters in his poems, stories, and novels. Despite not directly mentioning Shakespeare or his works in The Time Regulation Institute, the novel is reminiscent of The Comedy of Errors in terms of its general atmosphere. In addition, many common features are found between the two works, such as lost jewelry, accusations of theft and insanity, a mental and spiritual doctor, and complicated and ridiculous events that occurred due to similar names. The first part of this study examines the effects Shakespeare has had on Turkish literature and Tanpınar, while the second part first introduces The Time Regulation Institute and The Comedy of Errors before going on to compare the common aspects of the two works and attempting to clarify Shakespeare’s influence on Tanpınar’s artistic personality.

Keywords:

Ahmet Hamdi Tanpinar, William Shakespeare, Namik Kemal, The Time Regulation Institute, The Comedy of Errors,

PDF

___

Akcan, Sacide. Aşkın Doğusu ve Batısı: Leyla ve Mecnun ile Romeo ve Juliet Arasında Karşılaştırmalı Bir İnceleme. İstanbul: Kesit Yayınları, 2021.
Auerbach, Erich. Mimesis Batı Edebiyatında Gerçekliğin Tasviri. Çeviren Herdem Belen ve Hüseyin Ertürk. İstanbul: İthaki Yayınları, 2019.
Clark, Edward. «The Ottoman Industrial Revolution.» International Journal of Middle East Studies 5, no. 1 (1974): 65-76.
Emil, Birol. «Tanpınar’ın Eserlerinde Geçen Garblı Sanat ve Fikir Adamları.» Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 12 (1962): 97-120.
Enginün, İnci. Türkçede Shakespeare. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2008.
İz, Fahir. «On Dokuzuncu Yüzyılda Yazılmış Bir Türkçe Piyes: Vakayi-i Acibe ve Havadis-i Garibe-i Kefşger Ahmed.» Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 8, no. 0 (Temmuz 2012): 44-72.
Kaplan, Mehmet. «Saatleri Ayarlama Enstitüsü.» Çağrı, no. 49 (Şubat 1962): 1-4.
Nutku, Özdemir. «Büyükler İçin Bir Masal: Bir Yaz Gecesi Rüyası.» Bir Yaz Gecesi Rüyası içinde, yazan William Shakespeare, v-xii. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2022.
Nutku, Özdemir. «Yanılgılar Komedyası Üzerine.» Yanlışlıklar Komedyası içinde, yazan William Shakespeare, v-vii. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2021.
Shakespeare, William. Bir Yaz Gecesi Rüyası. Çeviren Özdemir Nutku. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2022.
—. Soneler. Çeviren Bülent-Saadet Bozkurt. İstanbul: Remzi Kitabevi Yayınları, 2015.
—. Yanlışlıklar Komedyası. Çeviren Özdemir Nutku. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2021. Solomoni, Fabio. «Neden Bir İtalyan Tanpınar’ı Okumalı.» Tanpınar Merkezi. 2010. http://www.tanpinarmerkezi.
com/fabio-salomoni/ (Ekim 15, 2022 tarihinde erişilmiştir).
Tanpınar, Ahmet Hamdi. 19 uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Çağlayan Kitabevi, 2003.
—. Beş Şehir. Ankara: Dergâh Yayınları, 2006.
Tanpınar, Ahmet Hamdi. «Bir Tren Yolculuğu.» Hikayeler içinde, yazan Ahmet Hamdi Tanpınar, 266-276.
İstanbul: Dergâh Yayınları, 2011.
—. Edebiyat Üzerine Makaleler. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2016.
—. Huzur. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2000.
—. Saatleri Ayarlama Enstitüsü. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2020.
Tecer, Ahmet Kutsi. «Saatleri Ayarlama Enstitüsü.» Tanpınar Merkezi. 24 Ocak 1963. http://www.tanpinarmerkezi. com/ahmet-kutsi-tecer-saatleri-ayarlama-enstitusu/ (Ekim 2022 tarihinde erişilmiştir).
Uluengin, Mehmet Bengü. «Secularizing Anatolia Tick by Tick: Clock Towers in the Ottoman Empire and the Turkish Republic.» International Journal of Middle East Studies 42, no. 1 (2010): 17-36.
Urgan, Mîna. İngiliz Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2020.
Yıldırım, Engin. «Zaman Disiplini ve Çalışma Zihniyeti: Ahmed Hamdi Tanpınar’ın Saatleri Ayarlama Enstitüsü Romanı Bağlamında Bir Değerlendirme.» Çalışma ve Toplum Dergisi, no. 4/31 (2011): 25-42.