XVI. Yüzyıl Osmanlı Şehnâmecilerinden Seyyid Lokmân’ın Şehinşâhnâme’si

Osmanlı İmparatorluğu’nda bir tür tarih yazıcılığı sayılan şehnâme yazarlığı yarı resmî olarak II. Mehmed’in saltanatı döneminde başlamış, Kanûnî Sultan Süleyman döneminde ise daimi bir devlet görevi hâline gelerek şehnâmecilik makamı tesis edilmiştir. Nitekim Osmanlılar’da 1550’lerde kurumsallaşan şehnâmecilik 1601 yılında sona ermiş ve bu süreçte resmî olarak beş şehnâmeci görev yapmıştır. Bu çalışmada, XVI. yüzyıl Osmanlı şehnâmecilerinden Seyyid Lokmân’ın Şehinşâhnâme eseri değerlendirilecektir. III. Murad için yazılan bir şehnâmenin ilk cildi olarak 982-989 (1574-1581) yılları arasındaki olayları ihtiva eden eser III. Murad’ın tahta çıkışıyla başlayıp 1581 yılına kadar geçen başlıca olayları, özellikle Safevî devleti ile olan keşmekeşli ilişkileri konu edinir. Olayların çoğu bu çatışmalar sırasında Doğu Anadolu, Güney Kafkasya ve Kuzeybatı İran’da geçer. Olayları ayrıntıları ve nitelikleriyle betimleyen eser yazarın bizatihi yaşadığı dönemin gerçeklerine öyküsel bir dille ışık tutması açısından oldukça önemlidir. Çalışmamızda ilk olarak Osmanlı İmparatorluğu’nda Şehnâmecilik makamının doğuşu ve gelişmesi hakkında kısaca bilgi verildikten sonra Seyyid Lokmân’ın hayatı, edebî kişiliği ve eserleri üzerinde durulacaktır. Ardından ise tek nüshasına ulaştığımız İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, FY 1404 numarada kayıtlı yazma eserin nüsha özellikleri, muhtevası, imlâ özellikleri tespit edilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Şehnâme, şehnâmecilik, Seyyid Lokman, III. Murad

Shahinshahname Of Sayyid Luqman, One of the 16th Century Ottoman Shahname Writers

The shahname [book of kings] manuscripts, which are considered a kind of palace historiography of the Ottoman Empire, started semi-officially with Mehmed II and became a permanent state duty during the reign of Suleiman the Magnificent with the establishment of the office of the shahname writings. Shahname manuscripts were institutionalized in the Ottoman Empire in the 1550s and ended in 1601, with five shahname writers having officially served in this function. This study examines the Shahinshahname of Sayyid Luqman, one of the 16th-century Ottoman shahname writers. Luqman’s work includes events between 982-989 AH (1574-1581 CE) in the first volume of a shahname devoted to Murad III and deals with the main events that started with Murad III’s accession to the throne until 1581, addressing especially the turbulent relations with the Safavid dynasty. Most of the events took place in Eastern Anatolia, Southern Caucasus, and Northwestern Iran during these conflicts. The work describes the events through their details and qualities and is especially important in terms of shedding a narrative light on the realities of the period in which the author lived. This study first briefly provides information about the birth and development of shahname writing in the Ottoman Empire before going on to examine Sayyid Luqman’s life, literary personality and works. The study will identify the content and orthographic features of the single surviving copy of the manuscript registered in Istanbul University Rare Works Library under FY 1404.

Keywords:

Shahname, Shahname Manuscripts, Sayyid Luqman, Murad III,

PDF

___

Ahadi, Najeebullah. “Seyyid Lokman ve Selîm Han-Name (Şehname-i Selim Han)”. Doktora Tezi. Selçuk Üniversitesi. 2019.
Aksu, Hüsamettin. “Sultan III. Murad Şehinşahnamesi”. Sanat Tarihi Yıllığı. IX-X (1981): 1-22. Altınay, Ahmed Refik. Âlimler ve Sanatkârlar. İstanbul: Kitâbhâne-i Hilmî, 1924.
Asım, Necip. “Osmanlı Tarihnüvisleri ve Müverrihleri”. TOEM. 7 (1329): 425-435.NDeğirmençay, Fünûn-i Belâgat ve Sınâât-ı Edebî, 102. Metin, 4a.
Ayverdi, İlhan. “Şehnâme”. Misalli Büyük Türkçe Sözlük. III: 2964. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı Yayıncılık, 2005. Bilgen, Betül. “Kanuni devrinde yaşamış bir İranlı şairin gözüyle İstanbul”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-
Coğrafya Fakültesi Dergisi. 1-2 (1999): 211- 225.
Çağman, Filiz. “Şahname-i Selim Han ve Minyatürleri”. Sanat Tarihi Yıllığı. V (1972): 411-442.
Çelebi, Seyyid Lokman. Kıyâfetü’l-İnsâniyye fî Şemâili’l-Osmâniyye- Padişahlar ve Fizyonomi. Çev. Hüseyin Alpsoy. İstanbul: Yazıgen Yayıncılık, 2016.
Değirmençay, Veyis. Farsça Şiir Söyleyen Osmanlı Şairleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 2013. Değirmençay, Veyis. Fünûn-i Belâgat ve Sınâât-ı Edebî. Ankara: Aktif Yayınevi, 2014.
Durmuş, İsmail. “Teşhis”. DİA. XL: 565-566. İstanbul: TDV, 2011 Durmuş, İsmail. “Tevriye”. DİA. XLI: 45-47. İstanbul: TDV, 2012. Elmalı, Hüseyin. “Tasvir”. DİA. XL: 135-136. İstanbul: TDV, 2011.
Enûşe, Hasan. Dânişnâme-i Edeb-i Fârsî: Edeb-i Farsî Der Ânâtûlî ve Bâlkân. 6 cilt. Tahran: Sâzmân-i Çâp ve İntişârât-i Vezâret-i Ferheng ve İrşâd-i İslâmî, 1383.
Eroğlu, Zekeriya. “Şehnâmeci Lokman’ın Hüner-Nâmesi(2.cilt, 1- 154. Varak) İnceleme-Metin-Sözlük-Dizin”. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi, 1998.
Fetvacı, Emine. Sarayın İmgeleri- Osmanlı Sarayının Gözüyle Resimli Tarih. Çev. Nurettin Elhüseyni. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2013.
Fleischer, Cornell H. Tarihçi Mustafa Âli- Bir Osmanlı Aydın ve Bürokratı. Çev. Ayla Ortaç. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2008.
Karatay, Fehmi Ethem. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Farsça Yazmalar Kataloğu. İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi Yayınları, 1961.
Kazan, Hilâl. “Arşiv Belgeleri Işığında Şehnâmeci Seyyid Lokman’ın Saray İçin Hazırladığı Eserler.” Filiz Çağman’a Armağan. Haz. Lâle Uluç, haz. Ayşe Erdoğdu, Zeynep Atbaş, Aysel Çötelioğlu, içinde 325-340. İstanbul: Lâle Yayıncılık, 2018.
Kütükoğlu, Bekir. “Şehnâmeci Lokman”. Prof. Dr. Bekir Kütükoğlu’na Armağan. Haz. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Araştırma Merkezi, içinde 39-48. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1991.
Kütükoğlu, Bekir. “Lokmân b. Hüseyin”. DİA. XXVII: 208-209. Ankara: TDV, 2003 Kütükoğlu, Bekir. Vekayi‘nüvis Makaleler. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, 1994.
Mehmed Tâhir Bey, Bursalı. Osmanlı Müellifleri. Haz. İsmail Özen. 3 cilt. İstanbul: Meral Yayınevi, 1975.
Öztürk, Uğur. “Kitaplar ve Hazineler: III. Murad’ın Kütüphanesi İçin Hazırlanmış Bazı Madalyonlu Eserler”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. 27 (2021): 609-687.
Riyâhî, Muhammed Emin. Zebân ve Edebî Farsî der Kalemrev-i Osmânî. Tahran: İntişârât-i Pâjeng, 1369. Seyyid Lokmân b. Hüseyin el-Âşûrî el-Urmevî. Şehinşâhnâme. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, FY1404, 1a-153a.
Tarım Ertuğ, Zeynep. “ Hünernâme”. DİA. XVIII: 484 -485. İstanbul: TDV, 1998.
Ükten, Selim Serkan.“Kazan Oğuznamesi’nin Tarihsel ve Kültürel Açıdan Değerlendirilmesi”. Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi, 2010.
Velâyetî, Ali Ekber, İman Nevruzi ve Seccad Rai Geluce. Dânişnâme-i Ferheng-i Temeddün-i İslâm ve İrân: Ma’rifet-i Tarihî ve Tarih Nigârî. 2 cilt. Tahran: Haber Güzâr-ı Tesnîm, 1394.
Yazıcı, Tahsin. Pârsî Nüvîsân-i Asyâ-yi Sagîr. Tahran: Merkez-i Mutâalât ve Tahkikât-i Ferheng-i Beynelmineli, 1952.
Yıldıran Sarıkaya, Meliha. “Tenâsüp”. DİA. XL: 446-447. İstanbul: TDV, 2011.
Woodhead, Christine. “An Experiment in Official Historiography: The Post of Şehnāmeci in the Ottoman Empire, c. 1555-1605”. Wiener Zeitschrift für die Kunde des Mongenlandes 75 (1983): 157-182.
Woodhead, Christine. “Şehnâmeci”. DİA. XXXVIII: 456-458. İstanbul: TDV, 2010.